ვეფხისტყაოსანი - თინათინისაგან ავთანდილის გაგზავნა მის ყმის საძებრად

 

შოთა რუსთაველი - ვეფხისტყაოსანი (სრულად)

 

120

 ავთანდილ ჯდა მარტო საწოლს, ეცვა ოდენ მართ პერანგი,

 იმღერდა და იხარებდა, წინა ედგა ერთი ჩანგი.

 შემოვიდა მას წინაშე თინათინის მონა ზანგი,

 და მოახსენა: "გიბრძანებსო ტანი ალვა, პირი მანგი".

 

 121

 ავთანდილს მიჰხვდა მოსმენა საქმისა სანატრელისა,

 ადგა და კაბა ჩაიცვა, მჯობი ყოვლისა ჭრელისა;

 უხარის ნახვა ვარდისა, არ ერთგან შეუყრელისა.

 და ამოა ჭვრეტა ტურფისა, სიახლე საყვარელისა!

 

 122

 ავთანდილ ლაღი, უკადრი მივა, არვისგან ჰრცხვენოდა,

 მას ნახავს, ვისთა ვამთაგან ცრემლი მრავალჯერ სდენოდა;

 იგი უებრო ქუშად ჯდა, ელვისა მსგავსად შვენოდა,

 და მთვარესა მისთა შუქთაგან უკუნი გარდაჰფენოდა.

 

 123

 გაძრცვილსა ტანსა ემოსნეს ყარყუმნი უსაპირონი,

 ებურნეს მოშლით რიდენი, ფასისა თქმად საჭირონი,

 ჰშვენოდეს შავნი წამწამნი, გულისა გასაგმირონი,

 და მას თეთრსა ყელსა ეხვივნეს გრძლად თმანი არ-უხშირონი.

 

 124

 დაღრეჯით იყო მჯდომარე ძოწეულითა რიდითა,

 ავთანდილს უთხრა დაჯდომა წყნარად, ცნობითა მშვიდითა.

 მონამან სელნი დაუდგნა, დაჯდა კრძალვით და რიდითა.

 და პირის-პირ პირსა უჭვრეტდა, სავსე ლხინითა დიდითა.

 

 125

 ქალმან უბრძანა: "ზარი მლევს მე ამისისა თხრობისა;

 მწადდა არა-თქმა, რომლისა ღონე არა მაქვს თმობისა,

 და რად ვზი ქუშად და დაღრეჯით ასრე მიხდილი ცნობისა?"

 

 126

 ყმამან ჰკადრა: "საზაროსა ჩემგან თქმაღა ვით იქმნების?

 მზესა მთვარე შეეყაროს, დაილევის, და-ცა-ჭნების;

 აზრად არად აღარა მცალს, თავი ჩემი მეგონების,

 და თქვენვე ბრძანეთ, რაცა გიმძიმს, ანუ რაცა გეკურნების".

 

 127

 ქალმან უთხრა საუბარი კეკლუც-სიტყვად, არ დუხჭირად,

 იტყვის: "თუცა აქანამდის ჩემგან შორს ხარ დანამჭირად,

 მიკვირს, მოგხვდა წამის ყოფად საქმე შენგან საეჭვი რად,

 და მაგრა გითხრა პირველ ხვალმე, სენი მე მჭირს რაცა ჭირად.

 

 128

 გახსოვს, ოდეს შენ და როსტანს მინდორს მხეცი დაგეხოცა,

 ყმა გენახა უცხო ვინმე, რომე ცრემლი მოეხოცა?

 მას უკანით გონებამან მისმან ასრე დამამხო-ცა,

 და შენ გენუკევ მონახვასა, კიდით კიდე მოჰლახო ცა.

 

 129

 აქანამდის ნაუბარსა თუცა ვერას ვერ გეტყვია,

 მაგრა შორით სიყვარული შენგან ჩემი შემიტყვია,

 ვიცი, რომე გაუწყვედლად თვალთათ ცრემლი გისეტყვია,

 და შეუპყრიხარ სიყვარულსა, გული შენი დაუტყვია.

 

 130

 ასრე გითხრა, სამსახური ჩემი გმართებს ამად ორად:

 პირველ, ყმა ხარ, ხორციელი არავინ გვყავს შენად სწორად,

 მერმე, ჩემი მიჯნური ხარ, დასტურია, არ ნაჭორად;

 და წა და იგი მოყმე ძებნე, ახლოს იყოს, თუნდა შორად.

 

 131

 "შენგან ჩემი სიყვარული ამით უფრო გაამყარე,

 რომე დამსხნა შეჭირვება, ეშმა ბილწი ასაპყარე.

 გულსა გარე საიმედო ია მორგე, ვარდი ყარე,

 და მერმე მოდი, ლომო, მზესა შეგეყრები, შემეყარე.

 

 132

 სამსა ძებნე წელიწადსა იგი შენი საძებნარი;

 ჰპოვო, მოდი გამარჯვებით, მხიარულად მოუბნარი;

 ვერა ჰპოვებ, დავიჯერებ, იყო თურე უჩინარი;

 და კოკობი და უფურჭვნელი ვარდი დაგხვდე დაუმჭნარი.

 

 133

 "ფიცით გითხრობ: შენგან კიდე თუ შევირთო რაცა ქმარი,

 მზეცა მომხვდეს ხორციელი, ჩემთვის კაცად შენაქმარი,

 სრულად მოვსწყდე სამოთხესა, ქვესკნელს ვიყო დასანთქმარი,

 და შენი მკლვიდეს სიყვარული, გულსა დანა ასაქმარი".

 

 134

 მოახსენა ყმამან: "მზეო, ვინ გიშერი აწამწამე,

 სხვა პასუხი რამცა გკადრე, ანუ რამცა შევიწამე?

 მე სიკვდილსა მოველოდი, შენ სიცოცხლე გამიწამე,

 და ვითა მონა, სამსახურად გაღანამცა წავე, წა-, მე!"

 

 135

 კვლაცა ჰკადრა: "აჰა, მზეო, რათგან ღმერთმან მზედ დაგბადა,

 მით გმორჩილობს, ზეციერი მნათობია რაცა სადა;

 მე რომ თქვენგან მოვისმინენ წყალობანი, მედიადა.

 და ვარდი ჩემი არ დაჭნების, შუქი შენი იეფად ა"

 

 136

 კვლა შეჰფიცეს ერთმანერთსა, დააპირეს ესე პირი,

 გასალდეს და გაამრავლეს საუბარი სიტყვა-ხშირი.

 გაადვილდა, აქანამდის გარდეხადა რაცა ჭირი;

 და თეთრთა კბილთათ გამოჰკრთების თეთრი ელვა ვითა ჭვირი.

 

 137

 ერთგან დასხდეს, ილაღობეს, საუბარი ასად აგეს,

 ბროლ-ბადახში შეხვეული და გიშერი ასადაგეს;

 ყმა ეტყვის, თუ: "შენთა მჭვრეტთა თავი ხელი, ა, სად აგეს!

 და ცეცხლთა, შენგან მოდებულთა, გული ჩემი ასადაგეს".

 

 138

 ყმა წავიდა, სიშორესა თუცა მისსა ვერ გასძლებდა,

 უკუღმავე იხედვიდა, თვალთა რეტად აყოლებდა,

 ბროლსა სეტყვს და ვარდსა აზრობს, ტანსა მჭევრსა ათრთოლებდა,

 და გული ჰქონდა გულისათვის, სიყვარულსა ავალებდა.

 

 139

 თქვა: "მზეო, ვარდსა სიშორე შენი დამაჩნდეს ეს ადრე,

 ბროლი და ლალი გასრულვარ ქარვისა უყვითლესად-რე.

 მაშინ რაღა ვქმნა ვერ-ჭვრეტა რა მომხვდეს კვლა უგრძესად-რე!

 და ხამს მოყვრისათვის სიკვდილი, ესე მე დამიც წესად-რე".

 

 140

 საწოლს დაწვა, ტირს, მტირალსა ცრემლი ძნელად ეხოცების,

 ვითა ვერხვი ქარისაგან, ირხევის და იკეცების;

 რა მიჰლულნის, სიახლევე საყვარლისა ეოცების,

 და შეკრთის, დიდნი დაიზახნის, მით პატიჟი ეოცების.

 

 141

 მოშორვება საყვარლისა მას შეჰქმნოდა მისად ღაზოდ,

 ცრემლსა ვითა მარალიტსა სწვიმს ვარდისა დასანაზოდ.

 რა გათენდა, შეეკაზმა მისთა მჭვრეტთა სალამაზოდ,

 და ცხენსა შეჯდა, გაემართა, დარბაზს მივა სადარბაზოდ.

 

 142

 დარბაზს ეჯიბი შეგზავნა, მართ მისგან შენარონია,

 შესთვალა: "გკადრებ, მეფეო, მე ესე გამიგონია:

 ყოველი პირი მიწისა თქვენ ხრმლითა დაგიმონია,

 და აწ თუ სჯობს, ესე ამბავი ცნან, რაცა გარემონია.

 

 143

 მე წავიდე, მოვიარო, ვილაშქრო და ვინაპირო,

 თინათინის ხელმწიფობა მტერთა თქვენთა გულსა ვჰგმირო,

 მორჩილ-ქმნილთა გავახარო, ურჩი ყოვლი ავატირო,

 და ძღვენნი გკადრნე ზედას-ზედა, არ სალამი დავაძვირო".

 

 144

 მეფესა ეთქვა ამისი დიადი მადრიელობა,

 ებრძანა: "ლომო, არა გჭირს შენ ომთა გარდუხდელობა,

 აწ მაგა შენსა თათბირსა ჰგავსო შენივე ქველობა.

 და წა, მაგრა მომხვდეს, რაღა ვქმნა, თუ სიშორისა გრძელობა!"

 

 145

 ყმა შევიდა, თაყვანის-სცა, მადლი რამე მოახსენა:

 "ხელმწიფეო, მიკვირს, ქება რად იკადრეთ ჩემი თქვენა?!

 აწ ნუთუ კვლა იშორისა ღმერთმან ბნელი გამითენა,

 და პირი თქვენი მხიარული მხიარულსა კვლა მიჩვენა!"

 

 146

 მეფე ყელსა მოეკიდა, გარდაკოცნა ვითა შვილი.

 სხვა მათებრი არ ყოფილა არ გამზრდელი, არ გაზრდილი!

 ყმა ადგა და წამოვიდა, მას დღე მათი ჩანს გაყრილი;

 და როსტან მისთვის აატირა გონიერი გული, ლბილი.

 

 147

 გამოემართა ავთანდილ, მოყმე მხნე, ლაღად მავალი.

 ოც დღე იარა, ღამეცა დღს ზედა წაჰრთო მრავალი.

 იგია ლხინი სოფლისა, იგია ნივთი და ვალი,

 და არ მისცილდების თინათინ მისი მას, ვისგან სწვავ ალი.

 

 148

 რა მოვიდა, სიხარული შიგან გახდა სამეფოსა.

 მოეგებნეს დიდებულნი, ძღვენსა სძღვნიდეს იეფოსა.

 იგი პირ-მზე არ მოსცთების სიარულსა სასწრაფოსა.

 და მიჰხვდეს მყოფნი მას წინაშე სიხარულსა სადაფოსა.

 

 149

 ქალაქი ჰქონდა მაგარი საზაროდ სანაპიროსა,

 გარე კლდე იყო, გიამბობ ზღუდესა უქვიტკიროსა.

 ყმმან მუნ დაყო სამი დღე ამოსა სანადიროსა,

 და გამზრდელი მისი შერმადინ დაისვა სავაზიროსა.

 

 150

 ესეა მონა შერმადინ, ზემოთცა სახელ-დებული,

 თანა-შეზრდილი, ერთგული და მისთვის თავ-დადებული,

 მან არ იცოდა აქამდის მის ყმისა ცეცხლი დებული,

 და აწ გაუცხადა სიტყვები მის მზისა იმედებული.

 

 151

 უბრძანა: "აჰა, შერმადინ, ამად მე შენგან მრცხვენიან,

 ჩემნი საქმენი ყოველნი გცოდნიან, გაგივლენიან,

 მაგრა არ იცი აქამდის, რანიცა ცრემლნი მდენიან!

 და მე ვისგან მქონდეს პატიჟნი, აწ მასვე მოულხენიან.

 

 152

 მოუკლავარ თინათინის სურვილსა და სიყვარულსა,

 ცრემლი ცხელი ასოვლებდის ნარგისთაგან ვარდსა ზრულსა,

 ვერ ვაჩენდი აქანამდის ჭირსა ჩემგან დაფარულსა,

 და აწ მიბრძანა საიმედო, ამად მხედავ მხიარულსა.

 

 153

 მიბრძანა: "მიცან ამბავი მის ყმისა დაკარგულისა,

 მოხვიდე, სრულ-ვქმნა მაშინღა შენი წადილი გულისა,

 ქმარი არ მინდა უშენო, მომხვდეს ხისაცა რგულისა!"

 და მომცა წამალი გულისა, აქამდის დადაგულისა.

 

 154

 "პირველ, ყმა ვარ, წასლვა მინდა პატრონისა სამსახურად, -

 ხამს მეფეთა ერთგულობა, ყოფა გვმართებს ყმასა ყმურად, -

 მერმე, ცეცსლი დაუვსია, აღარა მწვავს გულსა მურად.

 და ხამს, თუ კაცი არ შეუდრკეს, ჭირს მიუხდეს მამაცურად.

 

 155

 ვართ უმოყვრესნი მე და შენ ყოველთა პატრონ-ყმათასა,

 ამისთვის გნუკევ სმენასა შენ ამა ჩემთა ხმათასა:

 ჩემ წილ დაგაგდებ პატრონად, თავადად ჩემთა სპათასა,

 და ამა საქმესა ვერა ვიქმ მე განდობასა სხვათასა.

 

 156

 ლაშქართა და დიდებულთა ალაშქრებდი, ჰპატრონობდი;

 დარბაზს კაცსა გაჰგზავნიდი და ამბავსა მათსა სცნობდი,

 წიგნსა სწერდი ჩემ მაგიერ, უფასოსა ძღვენსა სძღვნობდი,

 და აქა სადმე არ-ყოფასა ჩემსა მათმცა რად აგრძნობდი!

 

 157

 ლაშქრობა და ნადირობა შენი ჩემსა დაასასე,

 აქათ სამ წელ მომიცადე, ხვაშიადი შემინახე,

 მე ნუთუმცა შემოვბრუნდი, ალვა ჩემი არ დაჭნა ხე,

 და არ მოვბრუნდე, მომიგლოვე, მიტირე და მივაგლახე.

 

 158

 მაშინღა ჰკადრე მეფესა არ საქმე სასურვალია,

 აცნობე ჩემი სიკვდილი, - იყავ მართ ვითა მთრვალია, -

 მიჰხვდა-თქო საქმე, რომელი ყოვლთათვის გარდუვალია.

 და გლახაკთა მიეც საჭურჭლე, ოქრო, ვერცხლი და თვალია.

 

 159

 მაშინ უფრო მომეხმარე, ამისგანცა უფრო მხნედ-რე,

 ნუ, თუ ადრე დამივიწყო, მახსენებდი ზედას-ზედ-რე!

 მეტად კარგად დამიურვე, სული ჩემი შეივედრე,

 ზრდანი ჩემნი მოიგონენ, გული შენი მოიმდედრე". და

 

 160

 რა შერმადინ მოისმინა, გაუკვირდა, შეეზარა,

 თვალთათ ვითა მარგალიტი ცხელი ცრემლი გარდმოღვარა,

 მოახსენა: "უშენომან გულმან რამცა გაიხარა!

 და ვიცი, რომე არ დასდგები, მაგრა გიშლი ამად არა.

 

 161

 "ჩემად ნაცვლად დაგაგდებო", - ესე სიტყვა ვით მიბრძანე?

 რაგვარა ვქმნა პატრონობა? რამც გიფერე, რამც გიგვანე?

 შენ მარტოსა გიგონებდე, მემცა მიწა ვიაკვანე!

 და სჯობს ორნივე დავიკარგნეთ, წამოგყვები, წამიტანე!"

 

 162

 ყმამან უთხრა: "მომისმინე, მართლად გითხრობ, არა ჭრელად:

 რა მიჯნური ველთა რბოდეს, მარტო უნდა გასაჭრელად.

 მარგალიტი არვის მიჰხვდეს უსასყიდლოდ, უვაჭრელად.

 და კაცი ცრუ და მოღალატე ხამს ლახვრითა დასაჭრელად.

 

 163

 ვისმცა ვუთხარ ხვაშიადი? შენგან კიდე არვინ ვარგა,

 უშენოსა პატრონობა ვის მივანდო, ვინ ქმნას კარგა?

 სანაპირო გაამაგრე, მტერმან ახლოს ვერ იბარგა!

 და კვლა ნუთუმცა შემოვიქეც, ღმერთმან სრულად არ დამკარგა.

 

 164

 ფათერაკი სწორად მოჰკლავს, ერთი იყოს, თუნდა ასი;

 მარტოობა ვერას მიზამს, მცავს თუ ცისა ძალთა დასი;

 აქათ სამ წელ არ მოვიდე, მაშინ გმართებს გლოვა, ფლასი;

 და წიგნსა მოგცემ, გმორჩილობდეს, ვინცა იყოს ჩემი ხასი".