ფეხმძიმობა
I
ბოლოს, როგორც იყო თელავიდან ჩამოსულმა მართამ თავისი შვილი თომა მოსტეხა და მამადავითის მთაზე აიყვანა. თომა დიდხანს ურჩობდა. არ შეუძლიან მოლარეს გართობა: არც დუქან-რესტორნებში ქეიფი, არც კლუბებში ხეტიალი, არც გასართობ ალაგებში გამოჩენა. რას იტყვის გამგე? რას იფიქრებენ სხვებიც? მოქეიფეს და მოხეტიალეს ვერ ვენდობითო.
დღეს-ხვალ ან ღვინო გაიტაცებს, ან ქაღალდის თამაში, ან ლამაზი ქალი. მერმე? რა მოჰყვება ამას? სამსახურზე გულის აცრუება, სახალხო ფულის გაფლანგვა, დაპატიმრება, თავის მოჭრა და სამუდამო შერცხვენა. არა, ისეთი კაცი არ არის თომა შადიშვილი, რომ თავის თავზე ვისმეს ავი სიტყვა ათქმევინოს ან ცუდი რამ აფიქრებინოს.
ტყუილად კი არ იტყვიან ხოლმე მოუდრეკელ თომაზე: „კაცი კი არა, კაჟია, კაჟი!“
ტყუილად კი არ დაარქვეს მიუკარებელ მოლარეს „ბერი“ (თომას თავისი დედისთვის არ უთქვამს, რომ ნამდვილად წუწკი ბერი დაარქვეს).
ისიც უნდა იცოდეს მართამ, რომ პატიოსან მოლარეს ზოგჯერ ათიათასს მანეთსაც კი მიანდობდნენ ხოლმე ბანკამდე ან ბანკიდან თავიანთ სალარომდე. უფრო მეტიც: ერთხელ თომა ბათუმში გაჰგზავნეს. ორი დარაჯი გააყოლეს და ოცი ათასი მანეთი გაატანეს. ერთი სიტყვით, თომა შადიშვილს უმწიკვლო სახელი აქვს ქალაქში და ერთი გავლისთვის ამ სახელს ჩრდილს არ მიაყენებს. ე
სეც რომ არ იყოს, თომას არა სცალიან: საღამოობითაც მუშაობს: დავთრებს ათავებს. ფულსა სთვლის და ლექციებზე დადის. ამასაც თავი დავანებოთ:
თომა ქვეყნის უნახავ დედას აქამდისაც გაიყვანდა გასართობად, მაგრამ... მართა ახალგაზრდა დედაკაცსა ჰგავს.
- ჰო, ჰო! ნუ იცინი, დედი! გამოტყვრება ვინმე და იფიქრებს: ეს დედაკაცი თომას დედად კი არ ერგება, არამედ... ერთი სიტყვით, ქალაქში მართას არავინ იცნობს, ამიტომ ხვალინდელი დღიდან მთელ ქვეყანას ასეთი ჭორი მოედება: გუშინ თომა შადიშვილი მამადავითის მთაზე ვიღაც ქალს დასდევდაო. წადი და მერმე სდიე იმ ჭორს!
ბოლოს, როგორც იყო, მაინც მოტყდა და ბურტყუნით გაჰყვა. მერმე ჩვეულებრივად დუმილის ბოქლომი დაიდო და თავისავე აჩრდილად იქცა. წეღან ბევრი ილაპარაკა თომამ. ათი წუთი მაინც ედავებოდა დედას, - ალბათ იმიტომ, რომ თავიდანვე დათმობა ჰქონდა გადაწყვეტილი. უცხო ვინმე, თუნდ ნათესავიც, თომას არც კი აკადრებდა დაპატიჟებას, რადგან ყველამ იცოდა, რომ კრიჟანგსა და ახირებულ ბერს დაპატიჟებაც კი ეწყინებოდა.
II
ღამის ათი საათი იქნება. თომა და მისი დედა მთაწმინდის თხემზე წამოწოლილან და ტფილისს გადმოსცქერიან. თომა ისეა შეუჩვეველი გრძნობებით მოთენთილი, რომ მშობელსაც ვერ ამჩნევს: დედის ხმა თითქოს არც კი ესმის. ხან პასუხს არ აძლევს, ხან კი ისე უგულოდ აწოდებს თითო სიტყვას, თითქოს გლახას მოწყალებას აძლევდეს:
- ჰო, დედი... არ ვიცი... არ ვიცი-მეთქი.
თომამ მართლა არაფერი იცოდა იმ საქმისა, რომელსაც მართა დასდევდა: ღვინის მაზანდა, გოგირდის ფასი, შაბიამნის შოვნა, ხილის გასახმობი, წიწილების გამოსაჩეკი, ახალი ჯურის სადღვებელი და ისეთი ათასი სოფლური წვრილმანი, რასაც მოლარე და სტუდენტი უკვე თხუთმეტი წლის წინათ მოსწყდა და ეხლაც აღარ ადევნებდა თვალყურს.
მართას ჰსურს ესეც გაიგოს: ვისი იყო ეს ალაგები? როდის გაშენდა აქაურობა? საით მიდის ეს გზა?
- არ ვიცი, დედი, მეც პირველად ამოვედი ამ მთაზე.
ესეც მართალია. თხუთმეტი წელიწადია, რაც თომა შადიშვილი ტფილისში ცხოვრობს და ეხლაღა ამოვიდა მამადავითის მთაზე, თუმცა ეხლაც თვითონ არ ამოსულა: ქალაქის სიცხით შეწუხებულმა დედამ ძლივს გამოიყვანა შეხუთული ოთახიდან, ბავშვივით ჩასვა ვაგონში და შეჩვეულ ორმოდან უჩვეულ მთაზე აიყვანა.
გულჩახვეული, განმარტოებული, მუნჯი და მორიდებული მოლარე ათიოდე წუთში უცნაურად გარდაიქმნა. სანამ ვაგონი აქანებულ აღმართზე მიცოცავდა, უნებური პატიმარი თანდათან ირეცხებოდა ათი წლის ხავსისგან და ქვევით, მთის ძირში, სულის შმორსა და გულის შემჭმელ ჟანგს იბერტყავდა.
შადიშვილს მხოლოდ გაგონილი ჰქონდა, ისიც გაკვრით, რომ სადღაც არსებობდა გასართობი და დასასვენებელი ალაგები: ბალები, რესტორნები, კლუბები და კინო. მისი ამხანაგი სტუდენტები და მოსამსახურენი ზოგჯერ სადმე დროს გასატარებლად დაჰპატიჟებდნენ ხოლმე, მაგრამ მისგან მუდამ ერთი და იგივე პასუხი ესმოდათ:
- არა მცალიან. თავი დამანებეთ.
ამხანაგებსაც მოჰბეზრდათ და თავი დაანებეს.
თომას მართლაც არ ეცალა. დღისით მსახურობდა, საღამოთი კი ლექციებს ამზადებდა და იმედი ჰქონდა, რომ ერთი წლის შემდეგ უნივერსიტეტის დიპლომს მიიღებდა. მაგრამ შადიშვილის კარჩაკეტილობა მარტო განუწყვეტელი შრომის ბრალი არ იყო. მისმა გამჩენმა ახირებული დაღით აღნიშნა დედისერთა: თავისტოლ-ამხანაგებს ერიდებოდა, სიცილისა სცხვენოდა, სიხარულს გაურბოდა, ხოლო ქალებისა ცეცხლივით ეშინოდა.
ნაცნობნი და თანამშრომლები რომ ხუმრობას მოჰყვებოდნენ, თომა თვალებით იღიმებოდა; ქალ-ვაჟურს რომ გაიხსენებდნენ, თომა ისედაც ვიწრო ტუჩებს კბილებამდე ჩაიკეცავდა, თუ თვითონ თომას დაადგავდნენ ოხუნჯობის თვალსა და ენას, მორცხვი მოლარე აილანძებოდა და თავჩაღუნული გარბოდა.
ამხანაგებმა ვერც ღვინის სმაში აიყოლიეს, ვერც ქაღალდის თამაშში და ვერც სეირნობაში. მერმე შეეჩვივნენ: ცოცხალთა სიიდან ამოშალეს, ბერი დაარქვეს და მიივიწყეს. მაგრამ მისი თავი თანამშრომლებს მაინც ხშირად აგონდებოდათ ხოლმე. დღე არ გავიდოდა, რომ ვინმეს მოლარე ბერისთვის „ხვალამდის“ორიოდე მანეთი არ ეთხოვნა.
ბერი გამოცდილი და დაშინებული მოსამსახურე იყო: რადგან მათი „ხვალე“ ან ორიოდე კვირის შემდეგ თავდებოდა, ან ჯამაგირის დარიგების დღეს, ამიტომ ერთგულმა მოლარემ სალაროს კარი ყველას სამუდამოდ მაგრად დაუკეტა.
ამხანაგები არწმუნებდნენ, ეხვეწებოდნენ და ეფიცებოდნენ შუბლშეკრულსა, მაგრამ მისი „არა“ ისეთი მტკიცე იყო, როგორც რკინის სალარო, რომელსაც ერთგულ ძაღლივით სდარაჯობდა.
გაბუტული და ამრეზილი ამხანაგები ამასაც შეეჩვივნენ და თომას წუწკი ბერი დაარქვეს.
„წუწკი ბერი“ ქვეყნისგან მკვახე გულით და ფიცრის დარაბებით იყო მოწყვეტილი. სალაროს პატარა სარკმელსაც ფიცარი ჰქონდა აფარებული. თომა იმ ფიცარს გამოაღებდა, მუშტრის პირსახეს თავის გამხმარ პირსახეს მიაბჯენდა. მისაღებს მიიღებდა, გასაცემს გასცემდა. მერმე ისევ ჩაიკეტებოდა და გულმოდგინედ იზეპირებდა ლექციებს.
ბუნდოვანი და მშრალი იყო პოლიტიკური ეკონომიკა, მაგრამ მოლარის უჯიათობა, გამძლეობდა და გულისყური თანდათან ყოველივეს სჭამდა და სძლევდა. იმ გალიაში თომას თავისი თავი ბედნიერად მიაჩნდა, რადგან, ჯერ ერთი, თავისთვის და ხაზინისთვის არხეინად და გულმოდგინედ მუშაობდა, ხოლო მეორე - იმ საკანში ქალები თითქმის არ აწუხებდნენ.
იმის ნაცნობ-ამხანაგებისთვის რომ ყური მიგეგდოთ, „წუწკ ბერს“ ქალებისა იმიტომ ეშინოდა, რომ ცვედანი იყოდა „არ შეეძლო“. მხოლოდ კოტე აბრიძეს, თომას თელაველ მეზობელს, არ სჯეროდა თომას უძალობა და ამბობდა:
- ჩუმი ჭაობი ეშმაკებით არის გატენილი. შეჰხედეთ თომას მხარ-ბეჭს, იმის დათვურ თათებს, მორგვისებურ კისერს და გამხდარ პირსახეს. ასეთი ადამიანი უძლური არ უნდა იყოს. აქ სხვა ამბავია.
- რა ამბავი უნდა იყოს?
- არ ვიცი, არ მესმის, მაგრამ რაღაც ამბავი უნდა იყოს.
როცა თომა პატარა სარკმელში ვინმე ქალის პირსახეს წააწყდებოდა და მისი სუნთქვა მოჰხვდებოდა, „უძლური ბერი“ უმალვე გარდაიქმნებოდა ხოლმე: მიმქრალ თვალებში მხეცები ამოუცურდებოდნენ, სულიერი ცა ვნების ნისლით აემღვრეოდა, სუნთქვა შეეკვრებოდა და მთელ ტანში იდუმალი ჟრჟოლა დაუვლიდა.
იმ ქალს რომ ფულს უთვლიდა ან მისგან რაიმე ქაღალდს იღებდა, ხელები ცაცხვის ფოთლებივით უთრთოდა და ლაპარაკში ხმა ისე უჟღეროდა, თითქო თუჯის გაბზარულ ქოთანს არაკუნებენო.
მუშაობა რომ გათავდებოდა, თომა კიდევ ერთ საათს დარჩებოდა: დავთრებში დღიურ შემოსავალ-გასავალს ჩასწერდა, ორჯერ-სამჯერ იანგარიშებდა, რამდენჯერმე დასთვლიდა ნაღდს, და სანამ არ დარწმუნდებოდა, რომ იმ დღესაც ერთი გროშიც არ აკლდა, მანამ სალაროს კარებს არ მოსწყდებოდა.
მერმე სწრაფი ნაბიჯით გაირბენდა ქუჩას. თავი მუდამ ჩაღუნული ჰქონდა, მაგრამ არც ეს ჰშველოდა და წამდაუწუმ ქალების გამოწკეპილ წვივებს და სავსე ბარძაყებს აწყდებოდა.
როცა ძლიერი ქარი ჰქროდა, აზღარბებული მოლარე სიმწვავისგან კბილებს აკრაჭუნებდა და ცეცხლმოკიდებული თვალებით ხარბად ელამუნებოდა დედაკაცების ქვედატანს. თავის აწევას მაინც ვერ ჰბედავდა: ქალების თვალებისა სცხვენოდა და მათი შიშველი მკერდის, მკლავებისა და ზურგისა ეშინოდა.
ოთახს რუსი დედაკაცი ულაგებდა და საჭმელიც იმავე დედაკაცს მოჰქონდა ხოლმე. ხნიერი, ჭუჭყიანი, გასიებული და უშნო ვინმე იყო, მაგრამ თომას იმისიც ეშინოდა და სცხვენოდა. მას ზედაც არ შეჰხედავდა და მისთვის ერთ ზედმეტ სიტყვასაც არ იმეტებდა.
თომას ქალების შიში ბავშვობიდანვე დასჩემდა. ათის წლისა ძლივს იქნებოდა, როცა მეზობლის პატარა ქალი საბძელში შეიტყუა. ცუღლუტობის დროს ქალის მამამ მიასწრო და თომას წკეპლით აუჭრელა ტანი. დაშინებული, გაწკეპილი და შერცხვენილი თომა ერთ თვეს თავის ეზოში ტრიალებდა და ვეღარც სოფელში გადიოდა და ვერც ტოლ-ამხანაგებს ეკარებოდა.
ბოლოს დედამ ძალით გაიყვანა, მაგრამ სოფლის ბიჭებმა მასხარად აიგდეს. სირცხვილისგან დამწვარი ბალღი ანჩხლობდა და სტიროდა. გაკაპასებული თომა ხშირად უშენდა ქვას და გუნდას თავგასულ ბავშვებს, რომელნიც ამხანაგის ფათერაკს არ ივიწყებდნენ, მაგრამ ბრძოლა თომას დამარცხებით გათავდა. ნაცემი და დაჭრილი ბავშვი სამუდამოდ დაფრთხა და შეშინებულ ლოკოკინასავით თავის ნაჭუჭში შეძვრა.
თომა წამოიზარდა, მაგრამ თანდაყოლილი შიში და რიდი ვეღარ მოიშორა. გულში ღრმად შერჩა უცნაური რწმენა, ვითომ მისი შორეული მარცხი მთელ ქვეყანას მოსდებოდა, ვითომ ყველანი დასცინოდნენ და მის სახელს ზიზღით იხსენიებდნენ.
ხანი გავიდა, თომა ოცდასამისა შესრულდა. იმ დროს ერთი ექიმის ბინის გვერდით ცხოვრობდა. იმ ექიმს მოახლე ჰყავდა. თეთრი, მსუქანი და მხიარული დედაკაცი იყო. თომას რომ რიდი და მორცხვობა შეამჩნია, თვითონვე მიეტანა და აცახცახებული გრუზა ჭაბუკი ერთ ღამეს თავის ოთახში შეათრია. თვითონვე გაჰხადა ტანისამოსი და ლოგინში ჩაათრია, თომამ ძლივს გამოჰყო თავი შიშის ნაჭუჭიდან, მაგრამ... საწოლის თავი ზედ ფანჯარაზე იყო მიბჯენილი. ოთახში მთვარის შუქი იდგა. თომამ იმ დედაკაცს ორივე ხელით გაუწოდა თავის უმანკოება, მაგრამ იმავე წუთს განათებულ საწოლზე გრძელი ჩრდილი ჩამოწვა და ღია ფანჯარაში მაღალი და შავი ლანდი აიტუზა.
თომა წამოხტა, მაგრამ წელი ვეღარ აიტანა. როგორც წამოჯდა ტახტის ნაპირზე, ისევ ისე დარჩა. გახევდა და გაიყინა. უნდოდა დაეყვირა, მაგრამ შეკრული ყელიდან მოკლე და მოწყვეტილი ხრინწიღა აღმოხდა. მერე ენა მუცელში ჩაუვარდა და ის ხრინწიც ვეღარ ამოიღო.
ვინმე ახმახმა ფანჯრის რაფას გადმოალაჯა და თომა ქურქივით დაჰბერტყა. შემდეგ კარებისკენ გაქცეულ დედაკაცს წასწვდა და ქვეშ ამოიდო. ის ლანდი და დედაკაცი ერთმანეთს ისე ჩაე-ვივნენ, თითქო ვიღაც უხილავი თეთრსა და შავ ნაჭრებს ერთმანეთში ურევდაო. შიშველი დედაკაცი პერანგიდან ამოძვრა და გასხლტა. მაგრამ ის ლანდი, ისევ შავი საბანივით გადაეხურა.
თომა ნათლად ჰხედავდა იმ კოტრიალს, მაგრამ ვერც ხმას იღებდა და ვერც თითს ანძრევდა. ბრძოლის ბაგუნიც, ხვნეშაც და ღრენაც ესმოდა, მაგრამ შიშის ძაფები ვერ დასწყვიტა და ტახტზე მიჯაჭვული ტანი ვერასგზით ვერ დასძრა.
დედაკაცი ჯერ ჰღმუოდა და ჰხრიალებდა, მერე კი ისეთი ბღავილი ამოუშვა, რომ თავისი საყვარელიც დააფრთხო და ყველა მდგმურებიც წამოშალა.
დაფეთებულმა ლანდმა ბურტყუნით გადაალაჯა ფანჯრის დირეს, კიბეზე რახუნი ასტეხა და გაჰქრა.
სახლში ჩოჩქოლი ასტყდა. ექიმმა და მეეზოვემ დამუნჯებული დ აგაქვავებული თომა თავის ოთახში შეიტანეს და კუნძივით დასდეს.
ერთი კვირის შემდეგ თომა ძუძუმწოვარს დაემსგავსა: რამდენიმე სიტყვა ძლივს ამოილუღლუღა და ხელ-ფეხიც ძლივს გაასავსავა.
ერთი თვის შემდეგ სავსებით განიკურნა, მაგრამ ქალი იმისთვის ცოცხალ ჟინჟღლად გადაიქცა. შეტრუსული თომა იმ ჟინჟღალს ხარბი თვალებით შესცქეროდა, მაგრამ ვერც სიტყვით და ვერც ხელით ახლოსაც ვეღარ უდგებოდა.
III
ეხლაც გვერდით ლამაზი მეზობელი ჰყავდა - შავგვრემანი, დაბალი და ფუნთუშა თეკლე. მისი ქმარი ვაჭრობდა და შინ მხოლოდ საღამოზე ბრუნდებოდა, ამიტომ თომა და ის ვაჭარი ერთმანეთს იშვიათად მოჰკრავდნენ ხოლმე თვალს.
თეკლე მხიარული და ხარხარა დედაკაცი იყო. მთელ დღეს ჰფუსფუსებდა, მღეროდა, ბავშვივით სცქმუტავდა, უმიზეზოდ იცინოდა, თომასაც უღიმოდა და გულში ჟუჟუნა თვალებს სჩხვლეტავდა. მაგრამ თომა თეკლესაც ერიდებოდა და ქურდივით გაურბოდა, იმ დედაკაცის ღიმილი მას გულში ცეცხლის ქარიშხალს აუტეხავდა ხოლმე, ხოლო წინანდელი უცნაური შიში პირზე ბოქლომს ადებდა და შუბლს ნაოჭებით უკრავდა.
ერთმანეთს კვირაში ერთხელ თუ შეჰხვდებოდნენ და ორიოდე სიტყვასაც ძლივს მიუგდებდნენ „ბერს“. ღამღამობით კი თომა ლოგინში იგრიხებოდა და ვნების ნელ ცეცხლზე იხარშებოდა.
მეორე ოთახიდან მკაფიოდ ესმოდა ცოლ-ქმრული ალერსი, ჩურჩული და ჟინიანი ბუტბუტი.
თეკლე მეტისმეტად გათამამდა, რაკი თომა არ ამჩნევდა ლამაზ დედაკაცს, აღარც ის ერიდებოდა მოლარეს და ზოგჯერ საერთო აივანზე თითქმის პერანგის ამარა დადიოდა და ისე დაჰქონდა თავისი განიერი გავა და ათქვირებული მკერდი, თითქოს ამბობდა: „მეხი კი დაგაყარე! შენ მამაკაცი კი არა, კუნძი ყოფილხარ, კუნძი!“
თომა მართლა კუნძივით ეგდო აივნის ბოლოში და ხმის ამოღებასაც ვეღარ ჰბედავდა, მაგრამ ერთხელ მაინც გაჰბედა და ინანა. ერთ დღეს ბერი ფეხაკრებით გავიდა აივანზე და კარებშივე მეხი დაეცა. იქვე მოაჯირთან თეკლე იჯდა. კაბა თეძოებამდე ჰქონდა აწეული. მოთეთრო და სავსე ბარძაყები მუთაქებივით ელაგა სკამზე. ერთი შავი წინდა მუხლის თავზე წითელი მოსაჭერით ჰქონდა მოვლებული, ხოლო მეორე ფეხი ზედ ჰქონდა გადებულიდა იმ ფეხიდან თხელ წინდას ისე იხდიდა, თითქო მსხვილსა და მოკლე გველს შავს პერანგს აძრობდაო.
თომას თვალთ დაუბნელდა. იდუმალი ძალით დაბმულმა ვნებამ შიშის ჯაჭვები უცებ დამპალ ძაფებივით დასწყვიტა, თოფისწამალივით იფეთქა და გაგიჟებული მოლარე უმალ იმ დედაკაცზე მიაგდო. დაფეთებულმა თეკლემ შეჰკივლა, ცოფიან ბერს მსუქანი თათი გააწნა ყურის ძირში, შემდეგ ხელიდან გაუსხლტა, ერთი გადიხარხარა და ოთახში შეგორდა. ხოლო დარეტიანებულსა და დაჩოქილ მოლარეს ხელში ქალის წინდაღა შერჩა, რომელსაც ისე ათვალიერებდა, როგორც ზეციდან ჩამოვარდნილს უცნობსა და უხილავ ნივთს.
მერმე გონს მოვიდა, გახევებული შუბლი მოისრისა, შავი წინდა მოწიწებით დასდო სკამზე, ბარბაცით შებრუნდა თავის ოთახში და კარებისა და ფანჯრის დარაბებიც კი მიიკეტა. მწვავე სირცხვილს უძირო შიში სჭარბობდა. ეხლა კი დაიღუპა თომა შადიშვილი. ხვალინდელი დღიდან მთელ ქალაქში თითით საჩვენებელი გახდება. გაზეთი „მუშა“ უეჭველად გამოსჭიმავს „გარყვნილსა და უსინდისო მოლარეს“. ალბათ წერილი ასე გათავდება: „გვეყო ამდენი მოთმენა! მოგვაშორეთ თავიდან ურცხვი მაიმუნი, რომლის შიშით ქალაქში ქალს ვეღარ გაუვლია“.
ნაცნობნიც და უცნობნიც მასხარად აიგდებენ. მისი თანამშრომელნი ხითხითით გასკდებიან: „ვინა სთქვა წუწკი ბერი ქალებს ერიდებაო? ჩუმი ეშმაკი მაიმუნზე უარესი ყოფილა. ჩვენ მაგისთანა ამხანაგი არ გვინდაო...“
ვინ იცის კიდევ რას იტყვიან გახარებული მეჭორე და მოშურე მატრაკვეცები! თომას სამსახურიდან დაითხოვენ. თავმოჭრილ მოლარეს ახლოსაც არავინ აღარ მიიკარებს და მშიერი და დაღდასმული მოკვდება. ეხლა კი ნამდვილად დაიღუპა საწყალი თომა, დაიღუპა და გათავდა!
რამდენიმე დღე გავიდა. თომა დილით ადრე მოდიოდა სამსახურში და შინ მხოლოდ შუაღამეს დაბრუნდებოდა, საკუთარ ოთახშიც კი ფეხაკრეფით დადიოდა და დახველებასაც კი ვეღარ ჰბედავდა. გაზეთ „მუშას“ რომ ათვალიერებდა, ხელები უცახცახებდა. საბედნიეროდ გაზეთში არაფერი არ ეწერა. არც სამსახურიდან დაითხოვეს, არც მასხარად აიგდეს. მადლობა უფალსა! ერთხელ კიდევ ასცდა მეხი „გარყვნილსა და უსინდისო მაიმუნს“.
მაგრამ ერთ რამეს მაინც ვერ ასცდა ჭაბუკობიდანვე ნამარხულევი მოლარე: იმ დღიდან ისე ღრმად ჩაუჯდა თვალებსა და სისხლში ერთხელ მოლანდებული ქალის ფეხები, რომ აღარ იცოდა, როგორ დაემალა ან თვითონ სად დამალულიყო, რათა დიასახლისს არსად აღარ შეჰხვედროდა, მაგრამ მაინც ვერ დაემალა. ერთხელ ბნელ კიბეზე წააწყდა მას და ისე გაინაბა, რომ საკუთარ სუნთქვასაც კი აღარა ჰგრძნობდა.
- გამარჯვება, ბერო! დამშვიდდი? - მიაძახა თეკლემ და ისე გადიხარხარა, რომ მისი რახრახი მთელ სახლს მოედო.
თომას ენა დაება და ცივმა ჟრუანტელმა ჩაურბინა: „ალბათ არ იცის ის ამბავი, თორემ...“ „ის ამბავი“ ახალი და მიუტევებელი ცოდვა იყო, რომელიც თომამ გუშინწინ ჩაიდინა. ბერმა იმ დღესაც ისე გაიხედა თავის ოთახიდან აივანზე, თითქო ქურდობას აპირებდაო. გულში არაფერი არ ედო, სანამ თოკზე გადაფენილს შავ წინდებს არ დაინახავდა. სწორედ თომას ფანჯრის წინ თეკლეს განიერი, თოვლივით თეთრი და არშიანი პერანგის ამხანაგი ეკიდა.
ბერი ისე დააშტერდა იმ საცვალს, როგორც მაშინ თეკლეს ფეხებს. მერმე თვალთ დაუბნელდა, გული აუფრიალდა, სუნთქვა შეუგუბდა და იდუმალის ღელვით დაიბნიდა. უხილავმა ძალამ აივანზე გაიყვანა. მიიხედ-მოიხედა. არავინარ მოსჩანდა. ხელი გააპარა, ჯადოსანი საცვალი ჩამოიღო, უბეში ჩაიდო, გველნაკბენივით შევარდა ოთახში და კარის და ფანჯრის დარაბები ჩაჰკეტა. შემდეგ წვნიანი ძლივს შესვრიპა, პერანგის ამხანაგი წელზე შემოიკრა და ისევ სამსახურში გაიქცა.
თეკლეს საცვალი ცეცხლის ქამარივით სწვავდა მას. იმ საცვალში ქალის ფეხები ეწყო, რომელნიც თეძოებზე ჰქონდა შემოჭერილი. ადუღებული სისხლი შადრევანივით სცემდა თომას. ლექციებს დიაკვანივით კითხულობდა და წანაკითხი უმალვე ავიწყდებოდა. დღიური ხარჯი და შემოსავალი ხუთჯერ იანგარიშა, მაგრამ საერთო ჯამი ვერ უპოვნა და თავი ვერ გადაუბა.
დიდხანს ვერ გაუძლო წამებას: ჩეჩმაში ჩაიკეტა, ქალის საცვალი მოიხსნა, ნაკუწ-ნაკუწ დაჰგლიჯა, ჩამოშვებულ წყალს გააყოლა და ისე არხეინად დაუბრუნდა სალაროს საკანს, თითქო წელიდან შხამიანი გველი მოიგლიჯა და გულიდან ქვეყნის ცოდვები ჩამოერეცხა.
„მადლობა უფალსა! - გაიფიქრა კიბეზე ატუზულმა და კედელზე გაკრულმა ცოდვილმა. - ალბათ საცვალის დაკარგვა ვერ გაიგო ან მე არ მაბრალებს. მადლობა უფალსა!“
ორიოდე თვე გავიდა. თომა თითქო დამშვიდდა. მაგრამ ეშმაკს არ ეძინა. ერთხელ თომა კიბეზე ჩამოდიოდა. რეგისტრატორი მარო კიბის თავზე გადმოდგა, მოაჯირს გადმოეყუდა და დაუძახა:
- ბატონო თომა, ფული მაქვს მისაღები მარკების სასყიდლად. გთხოვთ დაბრუნდეთ.
- არ შემიძლიან, სალარო დაკეტილია. თუმცა... - და სიტყვა ვეღარ გაათავა. ზევით აიხედა და ისე გახევდა, თითქო კუნძად გადაიქცაო. მეტად ცხელი დღე იყო და მაროსაც ალბათ ამიტომ არ ეცვა ის საცვალი, რომელმაც თომა ერთხელ ცხელი შანთით დასდაღა.
გახევებული მოლარე ისე მიაჩერდა მაროს ქვედატანს, როგორც მოხიბლული ჩიტი გველის თვალებს. მარო კიდევ რაღაცას ეუბნებოდა, მაგრამ მოჯადოებულ თომას აღარაფერი ესმოდა. გაბრუებული და თავგადაგდებული იყო და კვლავ ზევით იცქირებოდა, სადაც მარმარილოს ორი წვივი და ორი ბარძაყი იდგა.
მარომ თომას დამუნჯებისა და ამღვრეული თვალების მიზეზი იგრძნო და კაბა ლაჯებში ჩაიკეცა. იმავე წამს მოლარე სამიოდე ნახტომით ავარდა ზევით და შეწითლებული ქალი ორივე მკლავით ჩაჰბღუჯა.
მარო ჯერ დაიბნა, მერმე შეშინდა და შეფართხალდა:
- რა ვქნა, რა დაგემართათ?.. ხომ არ გაგიჟდით?
მართლა გაგიჟებულმა მოლარემ ენა ძლივს ამოიდგა, მაგრამ მხოლოდ ერთადერთი სიტყვა იპოვნა:
- მარო... მარო... მარო...
- ხელი გამიშვით!.. დამანებეთ თავი!... მხეცო! გადარეულო!
დაფეთებული ქალი თომას ისე მძლავრად ჰყავდა ჩაბღუჯული, ღიზისგან ბნედიანივით კანკალებდა და ქადაგივით ბურტყუნებდა:
- მარო... მარო...
- გამიშვით, თორემ დავიყვირებ... გამიშვით-მეთქი!
მაროს ჰსურდა დაეყვირა, მაგრამ ამის მაგიერ ნაწყენი ბავშვივით ასლუკუნდა და დაცარიელებული ტიკივით მოეშვა.
თომას თავზარი დაეცა. თომამ ქალი აატირა! იქნება ატკინა რამე, იქნება ხელიც მოსტეხა ან ნეკნი ჩაუმტვრია?! ისევ სირცხვილი, ისევ თავის მოჭრა! სამსახურიდან გააგდებენ, იქნება კიდევაც დააპატიმრონ. ეხლა კი მართლა დაიღუპა საწყალი თომა, დაიღუპა და გათავდა! და შიშისგან ისე ჩამოგორდა კიბეზე, თითქო გატენილი გუდა ჩამოაგდესო.
მეორე დღეს მარომ ოდნავ გაუღიმა. დაშინებული მოლარე იმ დღიდან ისე გაუვლიდა ხოლმე უწყინარ რეგისტრატორს, როგორც მძიმედ დატვირთული და კისერმოდრეკილი კამეჩი.
მას შემდეგ ბერი თეკლეს მსუქან ბარკლებს ისე ვერ წარმოიდგენდა, რომ იმის გვერდით მაროს თხელი ლაჯები და წვივებიც არ ატუზულიყვნენ. ხანი მიდიოდა. თომას მაროსი და თეკლეს შიში თანდათან შეუნელდა. სამაგიეროდ უფრო გაძლიერდა შიში ყოველი ქალის წინაშე. ეხლა თომა საბოლოოდ დარწმუნდა, რომ ქალისთვის არ იყო გაჩენილი, ხოლო მისი შესაფერი დედაკაცი ან არსად არ არსებობდა, ან მისი პოვნაც ისევე ძნელი იყო, როგორც ბედისგან დანიშნული კენჭისა ზღვის ძირში.
ამას იქით თომა ქალს ვეღარ მიეკარება, ახლოსაც ვერ გაუვლის, ზედაც ვერ შეხედავს. თომას მარცხი ალბათ მთელმა საქართველომ გაიგო და მის სახელს კევივით ჰღეჭავენ. მაშ, ცხადია, რომ ამიერიდან თომა ქალების თვალში ქვეყნის მასხარა და პამპულა იქნება.
ბინდ-ბუნდად გრძნობს მორცხვი დედისერთა თავის ბრალს. თომას არშიყობისა არაფერი არ ესმის. ღიმილი, სიცილი, ალერსი, პატიჟობა და გართობა არ ეხერხება. მისთვის ქალის გული კუპრივით ბნელია, ის ნიადაგს არ ამზადებს. არცა ჰხნავს და არცა სთესავს, ნაყოფს ვერ ამწიფებს და ლამობს მკვახე მოჰკრიფოს. ბერი ისე უვლის გარშემო აჩემებულ დედაკაცს, თითქო მას ვერც კი ამჩნევსო. მერმე გაგიჟებულ ბუღასავით დაეტაკება, დააფრთხობს, თვითონაც დაფრთხება, ერთი თვით ოთახსა და სალაროში ჩაიკეტება და შიშით და სირცხვილით იწვის და იტანჯება.
გრძნობს თომა შადიშვილი თავის მორცხვობისა და შიშის ნამეტანობას, მაგრამ თავისი ხასიათი ვერ დაუძლევია. შიშნაჭამ მოლარეს ჰგონია, თითქო იგი ღიმილის მაგიერ ტუჩებს უშნოდ აპრუწუნებდეს, სიცილის ნაცვლად უხეიროდ ჭრიჭინებდეს, მკლავებს კონკილებივით იქნევდეს, ხელებს ბაყაყის თითებივით აფათურებდეს და თვითონაც მწვანე გომბეშოს ჰგავდეს.
ზოგჯერ სარკეში ჩაიხედავს. თითქო არაფერიც არ აკლია. ყოველი ასო ზომიერია და ბუნებისაგან მიჩენილ ალაგზე აქვს მიკერებული. მაგრამ საარშიყოდ რომ დაემზადება და ქალს მიუახლოვდება, სარკეში ნახული სახე უმალ წაეშლება და თვალწინ გაჩაჩხული მაიმუნი აეტუზება.
ქალები შორიდანვე გაურბიან. რამდენჯერმე ძლივს გადაურჩა ალიაქოთს. საქვეყნო შერცხვენას და სამსახურის დაკარგვას. არა, ამას იქით თომა ფათერაკს აღარ წაეკიდება. მორჩა და გათავდა სახიფათო სიყვარულის ძიებაც და უშნო არშიყობაც!
რამდენჯერმე გადასჭრა სასოწარკვეთილმა თომა შადიშვილმა - მართლა გაეთავებინა, მაგრამ იმ ღამეს, მამადავითის თხემზე, ერთის მაგივრად ათი ეშმაკი ჩაუძვრა სულში, და ათივემ ისე აუკაწრეს შიგნეულობა, რომ გაგუდული მოლარე ძლივს იმაგრებდა ყელში მოწოლილ ბღავილს და კლდიდან დაგორების იდუმალ სურვილს.
IV
ვერცხლის უთვალავი სანთლებით მოციმციმე გუმბათი უზარ-მაზარი მუქი ჩაფხუტივით დასწოლია ქალაქსა და მის თვალმიუწვდომელ მიდამოებს. სადღაც აღმოსავლეთით სამგორის მინდვრის ან დავით გარეჯის უდაბნოს ტატნობაზე ცამ მოთეთრო კალთა აიწია და წითელი ჭიპი გამოაჩინა.
მთვარე ცეცხლის მრგვალი ბურთივით ამოგორდა. თვალუწვდენელ ქვაბის ძირში ფერდობებსა და ხევხუვებში ქალაქი გადმობრუნებული გუმბათივით ჩაწოლილიყო - ისიც უშველებელი ბნელი და უთვალავი სანთლებით მოჭედილი. იმ საარაკო ჯამიდან იდუმალი გუგუნი და ბუტბუტი მოისმოდა.
შორს, ჩრდილოეთით, ოდნავ მოსჩანს მყინვარის ასვეტილი მოთეთრო ზედატანი. მცხეთის მხრიდან გრილი ნიავი ჰქრის. თხემი გაჩაღებულია. ყოველ მხრივ ხალხის ჟრიამული, არღნების ხრიალი, ზურნის ჭყვიტინი, სიმღერა და დუდუკის ბუტბუტი მოისმის. მხოლოდ ეხლა გაიხსენა და დაინახა ქალაქის ჯურღმულიდან ამოგლეჯილმა თომამ თავისი დავიწყებული ბავშვობა, ვერცხლის სანთლებით მოჭედილი ცა, სისხლიანი მთვარე, ქალაქის გუგუნი, მხიარული ხალხი, ქალ-ვაჟთა კისკისი, სიბნელეში გათიშულთა ჩურჩული და ერთმანეთში ჩახლართული მკლავები.
გუშინ დედამ მესამეჯერ მოაგონა თომას, დროა ცოლი შეირთოო. მართა მარტოხელა იყო და ნიადაგ წუწუნებდა: ისე არ მოვკვდე, რომ შენი ქორწილი არა ვნახოო.
თომამ ერთხელ კიდევ დაამშვიდა. ჯერ ერთი: ექვსი თუმნით ოჯახს ვერ შეინახავს. მეორე: ერთი წლის შემდეგ უნივერსიტეტს დაასრულებს, თხუთმეტ-თუმნიან ალაგს იშოვნის და ცოლის შერთვაზეც იზრუნებს.
ენაცვალოს დედისერთას მართა! მაშინ ოციოდე მზვითვიანსა და ლამაზ კახელ ქალს მოუგროვებს თავის ნასწავლ შვილს. აირჩიოს ვინც თვალში მოუვა. ვინ ეტყვის უარს მშრომელს, დინჯსა და ფხიზელ თომას?
მართა ეხლაც იმ ქალებზე ფიქრობდა, თომას კი მაროს ფეხები, თეკლეს წვივები, თეთრი ორტოტა და ათასი უჟმური ელანდებოდა. მერმე შუბლის წინ ხელი აიქნია, თითქო ლანდები დააფრთხო და წაიბუტბუტა:
- დედი, წავიდეთ.
- წავიდეთ, შვილო.
კვირა დღე იყო, ამიტომ მამადავითის თხემი ხალხით იყო გაჭედილი. ყოველ ათიოდე წუთში ვაგონი სრიალით ამოვიდოდა. ამოსულებს გამოჰყრიდა, წამსვლელებს აიკიდებდა და ისევ თავქვე ჩასრიალდებოდა. მიმავალთა რიგში ორასი სული მაინც იდგა. ჯერს თავის კუდი გარეთ მოედანზე გამოეყო.
თომამ დედა წინ დააყენა და თვითონ უკან დადგა. უცებ ზურგზე რბილი და თბილი რამ გაეხახუნა. თომამ უმალვე მიიხედა და დიდრონს, ღრმად ჩაცვივნულსა და ჩამუქებულ თვალებს წააწყდა. ძლივს მოასწრო თვალის გადავლება. შავი, ბულულივით დაყრილი თმა; ოდნავ გამხდარი სუფთა პირსახე; მჭიდროდ მოკუმული წითელი ტუჩები; ხშირი გადაბმული წარბები; გრძელი წამწამები და მარცხენა თვალის უბეში მიმალული მუქი ხალი. შავი და სადა კაბა ეცვა. უსახელო და მკერდამოჭრილი, ხოლო გულისპირის ნაპირებში ჩალაგებული ჰქონდა ორი რბილი და თბილი ძუძუ, რომელნიც თომამ წეღან თავის ზურგზე იგრძნო.
ქალს მარჯვენა ხელში გაშლილი შავი მარაო ეჭირა და პირსახეს დინჯად ინიავებდა. თითზე სისხლიანი ლალი უბრწყინავდა. თომამ ქალს თვალი გადაავლო. მან ტუჩის უბე აიწია და თომას დაფეთებულ თვალებს ორივე თვალი დააძგერა. მოლარემ უმალვე პირი მიიბრუნა.
ერთი წუთის შემდეგ მისი ორივე ბეჭი ისევ რბილი, მოქნილი და ცხელი შანთით დაიდაღა და ბედნიერი მოლარე რაღაც საამურ ბუდეში ჩაჯდა. თავით ფეხებამდე ისეთმა საამურმა და ღიზიანმა ჟრჟოლამ ჩაურბინა, რომ სიამისგან დამდნარმა შემკრთალი თვალები მილულა და უძირო ოხვრით ამოიოხრა.
რიგში ჩამდგარი ხალხი ტაატით მოიწევდა. გაბრუებული თომა კი ისევ გახევებული იდგა და ისევ ჯადოსნურ შანთს ელოდებოდა.
უცნობი ქალი თავის მკერდს წამდაუწუმ ბეჭებზე გაუვლებდა, ხან მარცხნივ გაუზელავდა, ხან მარცხნიდან მარჯვნივ დაუსრესავდა, ზოგჯერ კი ორივე ძუძუთი მიაწვებოდა და გარინდებულ მამაკაცს ორიოდე ნაბიჯით წინ წასწევდა.
ცეცხლმოდებულმა და თავჩაღუნულმა მოლარემ ადუღებული სული შეიგუბა და თვითონაც გაინაბა, ნამდვილად კი შეხუთულ ყელში ვნებისა და სიხარულის ყივილი აწვებოდა. არა, არ დაღუპულა თომა შადიშვილი! არც იმდენად დასაწუნი ყოფილა, როგორც თვითონ და სხვებსაც ეგონათ. ან აქამდე რად იჯერებდა თომა, ვითომ იგი წყალწაღებული, გონჯი და ქალებისათვის უნდომი ყოფილიყო? ჩანს თომაც ვაჟკაცი ყოფილა და იმასაც ჰქონია ეშხი და ძალა, თორემ... „ოოჰ, ღმერთო, რა ძალა ჰქონია ქალის ძუძუებს!“ თომამ აქამდე ერთ ქალსაც ვერ აუდუღა სისხლი: ვერც მა-როს, ვერც თეკლეს, ვერც ათიოდე სხვას. ალბათ თომას ბრალია.რა თქმა უნდა, თომას ბრალია! „ბრიყვი, უხეში და უზრდელი ვინმე ვარ, თორემ... ოოჰ, რაცხელი მკერდი აქვს ამ უცნობ ქალს!“
თომას რომ გაღიმება შესძლებოდა და მოთმინება ჰქონებოდა, აქამდე არ იმარხულებდა, არ გაითიშებოდა და ისიც ერთ ცუგრუმელას იშოვნიდა... თუნდაც დროებით, სამიოდე თვით, სწორედ ისე, როგორც ეხლაა მიღებული.
მაგრამ რაც იყო-იყო! თავისი სიმხდალე და შიში თომამ წარსულს გაატანა და თვითონაც დაივიწყა, ეხლა კი... „რა ვქნა, რა გამბედავი ვინმე ყოფილა ეს ქალი! ამოდენა ხალხი ირევა... იქნება გვხედავს ვინმე... ნეტა ვიცოდე ვინ არის ეს ალქაჯი“.
ალქაჯმა ერთხელ კიდევ წაჰკრა თომას მკვრივი მკერდი და ორი ნაბიჯით წასწია. მერმე ისევ ბეჭებზე მიაწვა და მთელი ტანით ხან მარჯვნივ მიტრიალდა, ხან მარცხნივ მობრუნდა.
არა, თომა არც ისეთი მშიშარა ყოფილა, როგორც ადრე ეგონა. აი, თუნდ ეხლავე მოიკრიფავს გამბედაობას, მიტრიალდება, დაელაპარაკება, ვინაობას გამოჰკითხავს და ხვალ... ან დღესვე... თავი მიაბრუნა და ისევ ალმოდებულ თვალებს წააწყდა. ის თვალები უფრო ჩაშავდა, ჩაღრმავდა, გაგანიერდა და ისე გავარვარდა, თითქოს ორი ორმოდან ორი ნაკვერცხალი ანათებდაო.
თომას თვალებში ცხადად ეწერა ტკბილი ტანჯვა, იდუმალი მუდარა, ვინაობის კითხვა და სამადლობო ალერსი.
ქალმა თვალი არ მოარიდა. ჯერ თავისი თვალები შეანათა პირსახეში, მერმე წითელი ტუჩები გახსნა, გაიღიმა, თეთრი მძივის კბილები გააელვარა, ტუჩის მარცხენა კუთხეში ერთი ოქროს კბილი გამოაჩინა და შემდეგ შავი მარაო ფარშევანგის ბოლოსავით გაშალა და პირსახეზე შავი ნიღაბივით აიფარა.
თომას სიტყვა ხახაში გაეჭედა. გაშეშებული თავი ხელმეორედ მოიბრუნა და შეგუბებული სული ისე ამოუშვა, თითქო სამჭედლოს საბერველმა ამოიქშინაო. იმავე წამს გაგუდული მოლარე ჭიანჭველების ბუდიდან ცხელ თორნეში ჩავარდა: ულმობელმა ქალმა უკნიდან მუხლი შეუყარა და მოურიდებლად მოუცაცუნა.
თომამ კინაღამ შეჰკივლა.
დროა გაიგოს ნაბერალმა, ვინ არის ეს ალქაჯი? სადაურია? ვისი გვარისაა? გათხოვილი დედაკაცია, ნამარხულევი ქვრივია თუ გაუთხოვარი ქალწული? ქალწული? არა, ვინც უნდა იყოს, ქალწული მაინც არ იქნება. ან იქნება ვინმე უძლური ქმრის ცოლია? მისი ქმარი ან ავად იქნება, ან გამოფიტული მოხუცი, ან დიდი ხნით სადმე გადაკარგული.
იქნება ეს ქალი ქვრივიც არის, დიდი ხნით დამწნილებული, მშიერი და მწყურვალი? ვინ იცის, იქნება ეს ქალური სენით - მხურვალებით არის შეპყრობილი? უარესიც შეიძლება: იქნება ქუჩის დედაკაციც იყოს!
- დედი, რომელი საათია? - მოესმა თომას უკნიდან.
თომამ მიიხედა და ეხლაღა შეამჩნია, რომ ქალს უკნიდან დედა მოსდევდა. ის ხნიერი დედაკაციც სუფთად იყო ჩაცმული.
„არა, ქუჩის ქალი არ არის. ყველაფერზე ეტყობა, რომ კარგი ოჯახისანი არიან“. ნეტა კიდევ დაილაპარაკონ. ნეტა ამ ქალის სახელი, გვარი ან მისამართი მაინც გააგებინონ გულტალღიან თომას, რომელმაც სმენა სამართებელივით გაილესა. მაგრამ ქალები ისევ გაჩუმდნენ. თომამ კვლავ იგრძნო ცხელი მკერდი და გიჟური ჟრჟოლა. უკვე შენობაში შევიდნენ და ორ რიგად გავლებულ მოაჯირებს გაჰყვნენ. ამ ვაგონს ვერ მიუსწრებენ, მეორეში კი უეჭველად ჩასხდებიან. ნეტა ერთ კუპეში ჩასხდნენ, ნეტა არავინ შესწყვიტოს ის იდუმალი საბელი, უხილავმა განგებამ ასე მჭიდროდ რომ შეჰკრა ის ქალი და ბედნიერი თომა.
მაშ რა ჰქვიან ამ ქალს? ვინ არის? სადაურია? გათხოვილია, თუ...
- დედი!
თომამ სული შეიგუბა და სმენად გადაიქცა.
- დედი, ბათომის მატარებელი ჩამოსული იქნება?
- ჰო, შვილო, ჩამოსული იქნება.
- მაშ სიძე ჩამოვიდოდა.
ალბათ ჩამოვიდოდა, შვილო. და გაჩუმდნენ. მეტი არაფერი აღარა სთქვეს.
თომამ ერთხელ კიდევ მიიხედა. ქალმაც ერთხელ კიდევ გაუღიმა. ოქროს კბილი გაუბრწკინა და ალეწილ-გაბადრული პირსახე ისევ შავ მარაოს ამოაფარა.
მიუხვ-მოუხვიეს და კიბეზე ჩავიდნენ. თომას უცნობნი ამოუდგნენ გვერდით. ის ქალი ისევ უღიმოდა მას, მაგრამ თომას ვეღარ ეკროდა. ვაგონი გვირაბში შემოცოცდა, ფუსფუსით და ჟივილ-ხივილით გადმოჰყარა ორმოციოდე კაცი, მერმე კიბეზე ახალი ორმოცი ჩაილაგა და სრიალ-წრიპინით დაეშვა თავქვე.
ის ქალი და თომა პირისპირ სხედან და ერთმანეთს ქურდულად სჭამენ თვალებით. ქალის ფეხი თომას ფეხებთან ფათურობს. შავი მარაო შავ ფარდასავით ხან დაეშვება ქალის ოდნავ მოღიმარე პირსახეზე, ხან გვერდით გადაიწევს და ერთი წუთით გამოაჩენს მის მწვანე თვალებს, შავ ლარივით გაკრულ წარბებს, წითელ ტუჩებს და ბინდში მოელვარე კბილებს, სადაც ერთი ოქროს კბილი ობოლივით ჩარეულა. მ
აშ ვინ არის ეს ქალი, ვინ? რატომ ხმას აღარ იღებს დედა-შვილი? იქნება თომამ მიაგნოს რამეს, - ან სახელს, ან გვარს, ან ვიღაც სიძის ვინაობას? თუმცა - არა უშავს რა. სულ ერთია, თომას ეს ქალი ვერ დაეკარგება. აქედანვე დაედევნება და ბინამდე მიჰყვება. დედას ტრამვაით გაისტუმრებს, თვითონ კი...
- შვილო, ძალიან ცუდად გავხდი, - ჰკვნესის ამ დროს თომას დედა.
ვაგონი განათებულ დარბაზში ჩაძვრა და შედგა. ყველანი გამოდიან. თომა თავის დედას თითქმის ძალით მიათრევს. „ის“ ქალი და იმის დედა წინ მიუძღვიან. ქალი ხანდახან უკან იხედება. პატარა მოედანზე ტრამვაის ვაგონი სდგას.
- ნელა, შვილო, არ შემიძლიან, - ისევ წუწუნებს მართა, ნაბიჯს უკლებს და ვაგონისაკენ მიიწევს.
უცებ იმ ქალმა ვაგონს გვერდი აუხვია და ქუჩა გადასჭრა. ცხადია, ფეხით მიდიან. მამადავითის მოედანს გადასჭრიან და დაიკარგებიან.
ჩქარა, თომა, ჩქარა! ნაბიჯს მოუმატე, თორემ საბედო გეკარგება.
- არა, შვილო, ვაგონით წავიდეთ, სიარული არ შემიძლიან.
- დედი, ეხლავე ჩავალთ-მეთქი. - ჟინიანობს შვილი. - წუთში ჩავალთ ჭავჭავაძის ქუჩაზე. - უჩვეულო სიცხარით ამბობს თომა.
მართა უკვე ვაგონზე აფოფხდა. - არა, შვილო, ვაგონით წავიდეთ, სიარული არ შემიძლიან.
- დედი, ეხლავე ჩავალთ-მეთქი. - ჟინიანობს შვილი.
ქუჩის გაღმა გაიხედა. მეორე ნაპირას ის ქალი იდგა. თომას შემოსცქეროდა და დინჯად არხევდა მარაოს. თომა ვაგონის საფეხურზე იდგა და ყოყმანობდა.
- დედი, ჩამოდი, ხელით ჩაგიყვან.
- შვილო...
- აბრძანდით, ამხანაგო, ვაგონი მიდის. ვაგონი დაიძრა. თომამ ერთხელ კიდევ გაიხედა გაღმა. შუბლშეკრული და პირმოკუმული ქალი გახევებული იდგა. დაკეცილი მარაო და ორივე მკლავი მათრახებივით ეკიდა თეძოებზე. უცებ მიტრიალდა და ხუთიოდე ნაბიჯის შემდეგ ბნელ მოედანზე ბნელი აჩრდილივით გაითქვიფა, ლანდის ძაფიც გაწყდა.
თომა უკანა ბაქანზე იდგა და ერთსა და იმავე დროს კაპასი ბრაზით და მწვავე სევდით იყო სავსე. „ბებრუხანა!.. მაჯლაჯუნა!.. რაღა ეხლა მოგიარა შავმა ჭირმა?!- გულში ილესებოდა დედაზე. - ჩემზეა ნათქვამი: უბედურს ქვა აღმართზედაც მიეწევაო“. გული მწარედ აუკვნესდა. ბრაზისგან და სიმწრისგან ატოკდადა აიბურძგნა. მერმე გაიფიქრა: „რუსთაველის ხეივანზე გზას ვუყელავ. იქ სადმე დავუხვდებიდა გავყვები“. და კონდუქტორს მიუბრუნდა:
- რა ამბავია! კამეჩებმაც კი გაგვისწრეს. გაარეკინე!
პასუხი არ მიიღო. ვაგონი მართლა ტაატით მისცოცავდა. თომა ორივე ხელით აწვებოდა ვაგონის კედელს, თითქო მისი აჩქარება უნდოდაო. სოლოლაკში გაუგებარი მიზეზის გამო ვაგონი ხუთი წუთით იდგა. თომა მოუთმენლობის ბრაზით იხრჩობოდა. „რა ვქნა, რა ღმერთი გაგიწყრათ! ვის ელოდებით! რა მოხდა? გარეკეთ რაღა, თქვე მუქთახორებო, თქვენა!“
მოედანზე ძლივს ჩავიდნენ.
თომა და მართა უმალვე მეორე ვაგონზე გადასხდნენ.
- როგორა ხარ, დედი?
- ეხლა კარგად ვარ, შვილო.
რუსთაველის ხეივანზე რომ გავიდნენ, თომას თვალები ორჯერ გაუდიდდა. ქუჩის ორივე ნაპირს გაფაციცებით აცქერდებოდა და, სულგანაბული, იმ უცხო ქალებს ეძებდა. ორივე მხრივ ხალხი რამდენიმე ნაკადად მიდიოდა. ხეივნის ჩრდილებში ხან ერთი ლანდი დაემსგავსებოდა იმ ქალს და ხან მეორე. „აგერ, ის არის... მგონი ეს არის... აი, ეს ქალიც ძალიანა ჰგავს... აგერ მოდის, მოდის“. მაგრამ რომ დააცქერდებოდა, გული უკვდებოდა: ის ქალი აღარსად მოსჩანდა.
ოპერის თეატრთან ჩამოვიდნენ.
- დედი, შენ მარტო წადი. ნუ გეშინიან, არავინ არ მოგიტაცებს. აგერ აქვეა ჩვენი სახლი. მე კი ერთ ამხანაგს ორიოდე სიტყვას ვეტყვი და მალე დავბრუნდები.
- კარგი, შვილო, ნუ დაიგვიანებ.
მართამ ჭავჭავაძის ქუჩაზე აუხვია, თომა კი ხალხის ნაკადს გაჰყვა და ზევით წავიდა. ჩქარის ნაბიჯით მიდიოდა და დაკარგულ საბედოს გულის ფანცქალით დაეძებდა. „ალბათ აქეთ წამოვიდა. ქართველების უმრავლესობა ვერაზე ცხოვრობს. თუ ფეხით წამოვიდნენ, ეხლავე დავეწევი. აგერ, მგონი ის არის“. გამოუდგა, მაგრამ შორიდანვე იგრძნო შეცდომა. იმ ქალს ვიღაც ვაჟი მისდევდა. გარდა ამისა, ქალს მკლავზე თეთრი მოსახვევი ჰქონდა გადაგდებული და უფრო სრული ტანისაც იყო.
თითქმის მირბის თომა შადიშვილი. ხანგამოშვებით უცნობ მგზავრებს აწყდება, მაგრამ არც ბოდიშს იხდის და არც შეჰხედავს ქალებს ან ნაბიჯზე არჩევს და უთვალთვალებს. შავკაბიანს რომ დაინახავს, გული გაუფართხალებს, მაგრამ ოდნავ რომ წამოეწევა, ისევ აუკვნესდება.
ვერის დაღმართთან შესდგა და ოფლი მოიწმინდა. იმ ჯვარედინზე ხალხი ფუტკარივით ირეოდა. ნეტა საით წავიდოდა ის ქალი? იქნება ვერაზე გავიდა? ან ვერის დაღმართზე დაეშვა, თუ ზევით გორაზე ავიდა? იქნება არც კი წამოსულა? ეგებ მამადავითის ფერდობზე ცხოვრობს? ეგებ რუსთაველის ხეივანი გადასჭრა და კუკიაში გავიდა? მაშ სად ხარ, თომას საბედოვ, სად?
თომა ვაგონებს აცქერდება. ხალხი თანდათან კლებულობს. შუაღამე გადასული იქნება. ვაჟს თანდათან გული ელევა. ისე გამობრუნდა უკან, თითქოს შიგანურში რაღაც ჩაუწყდა ან ხერხემალი მოეშალაო. ყელში უცნაური ბურთი მოაწვა და თვალები კინაღამ ცრემლით დაუსველდა. აგერ, მარომ და ვიღაც ვაჟმა გაუარეს გვერდით, ისე მხიარულობენ, თითქო ქორწილი ჰქონოდათო. აგერ ერთი თავჩაღუნული ქალიც მოდის. ნეტა საიდან მოდის? რად არის ისიც თომასავით პირქუში და მარტო? იქნება ისიც საბედოს ეძებს? იქნება საყვარელთან იყო, ან ეგების ეხლა მიდის მიჯნურთან? აი, ახალგაზრდა ქალ-ვაჟთა გუნდი მოდის. მათი კისკისი და ოხუნჯობა ას ნაბიჯზე ისმის. ალბათ ამაღამ ერთი ან რამდენიმე წყვილი ჩაეხუტება ერთმანეთს. ღმერთმა მშვიდობა მოგცეთ! თომას თქვენი ბედნიერება არა ჰშურს, რადგან მისი ჯერიც მოვიდა. მართალია, დღეს თავის ხვედრი დაეკარგა, მაგრამ ხვალ ან ზეგ ისევ შეჰხვდება სადმე და, ბედის წიგნში ჩაწერილს, სასოებით, ლხენით და მადლობით მიიღებს განგების საჩუქარს.
ეხლა თომას თავის მორცხვობისა აღარ ეშინიან. თამამი ქალი ყოფილა. თვითონვე იპოვნის თომას და გაბედულად ეტყვის: „გამარჯვება, თომა! მიცანი?“ თომა უპასუხებს: „გაგიმარჯოს, ჩემო საბედოვ! გიცანი, რა თქმა უნდა, გიცანი. დიდი ხანია გელოდები. მადლობა ღმერთს, რომ მიპოვნე“. ის ქალი.. მართლა რა ჰქვიან თომას საბედოს? ელო? ნინო? თამარა? თეკლე? - თომამ ოციოდე სახელი ჩამოსთვალა. ისევ თამრო მოეწონა. მაშ ასე: თამრო თომას ორივე ხელს ჩამოართმევს, თავისი შავი თვალებით გაუღიმებს და ჰკითხავს: „მოგწონვარ?“ თომას ზოგი რამ აქვს წაკითხული და გაგონილი, ამიტომ უხეშად კი არ დაეძგერება თამროს, არამედ მუხლებში ჩაუვარდებადა ეტყვის... ეტყვის, რომ... მაშ რას ეტყვის თომა თამროს? ეტყვის: „ჩემო თამრო, თამარო, თამრიკო!..“
- გამარჯობა, თომა! - შეაწყვეტინა ოცნება ბერს კოტე აბრიძემ და გზა გადაუღობა. - კაცო, შენ მართლა ბერი ყოფილხარ. ქუჩაშიც არ გამოდიხარ. პირველად გხედავ ამ დროს. წამო წყალი დავლიოთ.
კოტე აბრიძე მდივანი იყო იმავე დაწესებულებაში, სადაც თომა მოლარედ მსახურობდა. გარდა ამისა, თომა და კოტე მეზობლებიც არიან. ორივენი ჭავჭავაძის ქუჩაზე ცხოვრობენ: კოტე სამსართულიან სახლში, თომა კი იმის გვერდით, უფრო დაბლა, ორსართულიან მოძველებულ შენობაში. მაგრამ ერთმანეთს იშვიათად ხვდებიან. თომა კოტეზე უფრო ერთგულია და სამსახურში კოტეზე ნახევარი საათით მაინც ადრე მიდის ხოლმე და იქიდანაც ისევ ნახევარი საათით მაინც უფრო გვიან მოდის.
ლაღიძესთან შევიდნენ და ხილის წყალი მოითხოვეს.
თომა კარების პირისპირ დაჯდა და თვალები ქუჩას მიაბჯინა. „ვინ იცის, იქნება თამრომ გამოიაროს. იქნება იქიდან სტუმრად შეუხვია და ეხლა აქეთ შემოუხვიოს. თუ მართლა ზემოთ ცხოვრობს, ამ ალაგს გვერდს ვერ აუხვევს“.
- თომა, რამდენი წლისა ხარ?
- ოცდაშვიდისა.
- მერე, შე კაი კაცო, ეგრე უნდა დაბერდე? კაცი ვერსად ვერა გნახავს. არც მეგობარი, არც ქალი, არც ღვინო, არც დუქანი და არც თეატრი?
თომამ ტუჩებით და თვალებით გაიღიმა, ჩვეულებრივ კი მხოლოდ ტუჩებით იღიმებოდა.
- კარგი წყალი ყოფილა. - მოიწონა თომამ შინდის წყალი. - ამას იქით საღამოობით შემოვივლი და ერთ ჭიქას დავლევ.
- ამ წყლით უნდა იქეიფო? მეტი არაფერი?
- ჯერ აქედან დავიწყებ.
თომამ ქუჩაში გამოსვლის ნამდვილი მიზეზი არა სთქვა. ხვალინდელი დღიდან გარეთ დაიწყებს სიარულს. აქაც შემოიხედავს და დაისვენებს, მერმე ისევ გაივლის, ისევ შემოვა და მანამდე იხეტიალებს, სანამ თამროს არ წააწყდება.
კოტემ ლაპარაკი სამსახურზე გადაიტანა. თომა თითქმის არ უგდებდა ყურს. ისევ ქუჩას გასცქეროდა და თამროს გამოჩენას ელოდებოდა. უცებ მოსხლტა, კოტეს აბაზიანი დაუგდო და გაიქცა. ქვეით სამი ქალი მიდიოდა. ერთს მაღლა აწნული შავი თმა ჰქონდა და შავი კაბა ეცვა. თომამ გვერდით გაუარა, გადაჰხედადა კიდევ ერთი ძარღვი ჩასწყდა. მერმე მეორე ქალს მოჰკრა თვალი. მოშორებით მიდიოდა. იმასაც შავ-შავები ეცვა და თმაც აბურძგნული ჰქონდა. თომამ ნაბიჯს მოუხშირა. ახლო რომ მივიდა, კაბა შავის მაგიერ ყავისფერი გამოდგა. ერთი ძარღვი კიდევ ჩასწყდა და ყელში იმოდენა ბოღმა მოაწვა, რომ ნერწყვი შეეკრა და სუნთქვა გაუძნელდა.
ნელის ნაბიჯით გამობრუნდა. კოტე აბრიძე იქ აღარ იყო, სადაც დასტოვა. იმედდაკარგული თომა ჭავჭავაძის ქუჩას შეუდგა. ისე მიდიოდა, თითქო იმ კლდიან აღმართს ჰხნავდაო.
- შვილო, ძალიან დაიგვიანე.
თომამ პასუხი არ გასცა.
მართამ მალე ამოუშვა ფშვინვა, თომა კი კიდევ დიდხანს იხერხებოდა, ოხრავდა და ჰკვნესოდა. თამრო წეღანდელივით ხან ცხელ ძუძუებს უხახუნებდა, ხან წინიდან ეხუტებოდა, ხან კიდევ თვალებში უცინოდა, მხურვალე ალერსით სწვავდა, ახრჩობდა, ამტვრევდა.
V
მეორე დღეს თომა ტყუილად ჩასცქეროდა სახელმძღვანელო წიგნებს. ამონაკითხისა ერთი აზრიც ვერ გაიგო და ვერაფერი ვერ შეითვისა. ზურგი კვლავ ეწოდა. თვალწინ თამრო იდგა და გუშინდელივით სტანჯავდა. სამსახურში რეტიანივით მუშაობდა. სალარო რამდენჯერმე დასთვალა. ჯერ თხუთმეტი მანეთი დააკლდა, მერმე - ოცდახუთი, შემდეგ - თვრამეტი, მეოთხეჯერ კი ოცი მანეთი აღმოჩნდა ზედმეტი.
ბოლოს, როგორც იყო, თავი თავს გადააბა და ოცი მანეთი დანაკლისი ჩაწერა. ეს დანაკლისი პირველი დაუდევრობა იყო პირნათელი მოლარისა. „ალბათ ვინმეს თუმნიანის მაგიერ სამთუმნიანი მივეცი“, - გადასწყვიტა და, თუმცა გადანაყოლის დაბრუნების იმედი არა ჰქონდა, მაინც ჩაწერა წამღების გვარი - კოტე აბრიძე, რომელმაც იმ დღეს შვიდი თუმანი მიიღო.
სადილად წვნიანი ძლივს შესვრიპა.
- რატომ არა სჭამ, შვილო? - ჰკითხა დედამ და დააცქერდა.
- არ მინდა, მადა არა მაქვს.
- დილითაც არაფერი არ გიჭამია. სამსახურში ხომ არაფერი შესჭამე?
- არა, დედი, არაფერი არ მიჭამია.
- წუხელის კარგად ვერ გეძინა. მთელ ღამეს ოხრავდი და ბრუნავდი.
თომამ პასუხი არ გასცა და ცოტა ხნის შემდეგ ჰკითხა:
- მაშ ხვალ აპირებ წასვლას?
- ჰო, შვილო, წავალ. უსაქმოდ ამ სიცხეში აქ რა მინდა.
- კარგი, წადი. იქნება საახალწლოდ გნახო.
ისევ წიგნს ჩაუჯდა, მაგრამ წეღანდელივით ისევ ვერაფერი ვერ გაიგო. შემდეგ ძილი მოინდომა, მაგრამ ლულიც ვერ მიიკარა.
„ადრეა, მაგრამ ვინ იცის, იქნება თამრომ ეხლა გაიაროს სადმე“ - გაიფიქრა გუშინდელ ქალზე, რომელსაც საბოლოოდ თამრო დაარქვა, და წამოდგა. ჯერ რუსთაველის ხეივანი ჩაირბინა და მოედანზე ჩავიდა. ყოველ წუთში ახალ-ახალი ვაგონები მოდიოდნენ და მიდიოდნენ. ხალხი ბუზივით ირეოდა. განიერი ტროტუარი უწინდელი ვაჭრებით იყო სავსე. საკუთარი გასაყიდი და სასყიდელი აღარაფერი არა ჰქონდათ, მაგრამ სხვისი საქონელით ვაჭრობდნენ და შუამავლობით ითქვამდნენ ეხლა სულს.
უგვარტომო ბიჭ-ბუჭები პაპიროსებს და „ხოლოდნი ვადას“ ჰყიდდნენ, ზოგნი ქუჩის ნაპირზე ჩამწკრივებულიყვნენ, უზარმაზარი ქოლგების ქვეშ ჩამსხდარიყვნენ და გაცხარებით ფეხსაცმელებს აპრიალებდნენ. თომამ იქაურობა მოათვალიერა და ისევ ვაგონებს დააშტერდა. მერმე გაიფიქრა: „თამრო რომ ამ უბანში ცხოვრობდეს, გუშინ მამადავითის დაღმართზე ფეხით არ ჩამოვიდოდა. ცხადია, ან მთაწმინდაზე ცხოვრობს, ან ვერაზე. მაშასადამე, ისევ იმ უბნებში უნდა ვიტრიალო“.
მეხუთე ნომერს მოახტა და უკანვე დაბრუნდა. მიდიოდა და ქუჩის ორივე ნაპირს გუშინდელივით უთვალთვალებდა. დიდხანს იარა რახრახით და ჭრიჭინით.
- ჩამობრძანდით, ამხანაგო! - მოაგონა კონდუქტორმა.
თომამ მიიხედ-მოიხედა. თურმე უნივერსიტეტთან გასულიყო. იქნება თამროც სტუდენტია? იქნება დილას აქ იყო? ვინ იცის, ეგების ეხლაც იქ არის? მართლა, მგონი ამ კვირას თავდება ლექციები.
მართალია, თვითონ თომა კვირაში ერთხელ ან ორჯერ მივიდოდა ხოლმე საღამოს ლექციაზე, მაგრამ ვინ იცის, იქნება თამროს შეჰხვდა კიდევაც ოდესმე, სიფრთხილეს თავი არ სტკივა. თომა უზარმაზარ შენობაში შეიხედავს, მიივლ-მოივლის და დაბრუნდება. შეიხედა. მიიარ-მოიარა, ყველა ქალები ჩაათვალიერა და დაბრუნდა. თამრო ვერ იპოვნა.
ვერის დაღმართზე ერთი ქალი თამროს მიამსგავსა, დაედევნა, გაუსწრო და შეჰხედა, ის ქალი ხნიერი ვინმე გამოდგა. გამწარებული თომა მოტრიალდა, გუშინდელივით ლაღიძის დარბაზში ჩამოჯდა, ჟოლოს წყალი მოითხოვა და ისევ ქუჩას მიაშტერდა. კოტე აბრიძემ შემოიხედა.
- გამარჯვება, თომა! შენც შემოეჩვიე, განა!
- ცხელა, გავგრილდი და დავისვენე.
- დღეს მე გპატიჟობ... შენი ხარჯით, - დაუმატა კოტემ, ცუღლუტურად გაიღიმა და ორი ბოთლი ლუდი მოითხოვა.
თომას რამდენჯერმე ჰქონდა ნაცადი უწყინარი ლუდი, მაგრამ მისი გემო ვერ შეიგუა. ეხლა კი გაუგებარი რამ დაემართა: მომწარო ლუდი და მლაშე შავი პური ისე ეტკბილა, თითქო იმ სასმელზე გაიზარდაო. ნელ-ნელა სვამდა ოქროსფერ ლუდს და ქუჩას თვალს არ აშორებდა. მერმე სთქვა:
- გვეყოფა, გავათავოთ.
- აკი გითხარი, მე გპატიჟობ-მეთქი. - და კოტემ ორი ბოთლი კიდევ მოითხოვა.
- შენ მპატიჟობ ჩემი ხარჯით, არა?
- აგრეა.
„ორი თუმანი გადავაყოლე და ორ აბაზს მიბრუნებს“ - გაიფიქრა თომამ და კოტეს დააცქერდა. მერმე ჰკითხა. - რამდენი უნდა დახარჯო ჩემს პატიჟობაზე, ორი აბაზი თუ ორი თუმანი?
- ორი თუმანი, სრული ორი თუმანი.
- ჩემი თუ შენი?
- რა თქმა უნდა შენი.
- იცი რომ მოქეიფე არა ვარ და ამიტომ გაგულისდი ჩემთანა რა?
- ღვინოზე არ გპატიჟობ, რადგან ვიცი, რომ არა სვამ, ამიტომ მოდი ქალები დავიპატიჟოთ და თითო მწვადი შევჭამოთ.
- ქალები?.. მე?.. თომა, მწვადი, დუქანი და ქალები? არასოდეს! ღმერთმა დაიფაროს მოლარე თომა შადიშვილი, რომ დუქანში შევიდეს, ისიც კოტე აბრიძესთან ერთად! ღვინო და მწვადები მოითხოვოს და ქალებიც დაჰპატიჟოს! - მე ფული არა მაქვს.
- მე გპატიჟობ-მეთქი.
- სულ ერთია. ლუდიც მეყოფა. ოღონდაც რომ სულ ერთია! ვინ დაიჯერებს, რომ ფული კოტემ გადაიხადა? ხვალ დილით მთელი ქალაქი აყაყანდება. თომა შადიშვილი დუქანში?! ქალებთან ქეიფი?! ხვალვე ისეთ რევიზიას მოუხდენენ, რომ... მართალია, თომას ისეთივე წესრიგი აქვს სალაროში, როგორც წიგნებში, მაგრამ მაინც... ეჭვი, ლაპარაკი, ყბედობა, არა, გაუცხელებელი თავი რად გაიცხელოს?!
- მაშ ჩემთან წავიდეთ. ისე მოვიტან მწვადებს და ქალებსაც ისე შემოვიყვან, რომ ვერც ერთი სულიერი ვერ გაგვიგებს.
სულ ერთია, თომა ყაბულს არ არის. ან როდის ნახა კოტემ, რომ თომა ქალს მისჯდომოდა და ისიც მწვადით და ღვინით?!
- იმიტომ არა ხარ ყაბულს, რომ ჭორიკანები ამბობენ, ვითომ... დავიჯერო? მართალია?
თომა ხან ყვითლდება, ხან წითლდება, ბორძიკობს, უშნოდ იღიმება, რაღაცას ლუღლუღებს და კარებისკენ მიიწევს, მაგრამ აყბედებული კოტე არ ეშვება:
- დაჯექი, კიდევა მაქვს სათქმელი. შენ ცოდვას კაცის მოკვლა მირჩევნიან. აი შენი ფული. აიღე. უბიდან ორი თუმანი ამოიღო და დაუმატა:
- იცი რა ფულს გაძლევ?
- ვიცი. დღეს გადმოვაყოლე.
- მართალია. მაგისთანა პატიოსანი რომ არ იყო, არ დაგიბრუნებდი.
- დიდი მადლობელი ვარ, ჩემო კოტე, დიდი! შენც პატიოსანი კაცი ყოფილხარ, თორემ ჩვენს დროში... ერთი მითხარი, დაგრჩა რამე დღევანდელი ფულიდან?
კოტემ ჯიბიდან ორიოდე მანეთი წვრილი ფული ამოიღო და უპასუხა:
- აი ეს-ღა დამრჩა.
- რაკი აგრე ყოფილა, ოთხი ბოთლი ლუდი მოითხოვე ჩემის ხარჯით, შეგერგება, პატიოსანი კაცი ყოფილხარ-მეთქი. მართლა, დანარჩენი ფული რა უყავი?
- დანარჩენი ჩემს ძმას ვასესხე. იმან კი ცოლის დას გადასცა.
- შენს რძალს? რად დასჭირდა?
- ავად არის. ხვალ დილით აბასთუმანში უნდა წასულიყო, მაგრამ წუხელის გაცივდა და დღეს ისევ ლოგინად ჩავარდა. მალე მოსულიერდება და წავა.
„სად გაცივდა? როგორ გაცივდა? რა ჰქვიან?“ - უნდოდა ეკითხა თომას, მაგრამ შერცხვა, კითხვის მაგიერ ორი თუმანი დაუბრუნა და უთხრა:
- რაკი უფულოდ ყოფილხარ, ეს ფული მოიხმარე და მერე ჯამაგირიდან გამოგიბრი.
- აგრე იყოს. ვინა სთქვა, თომა მიუკარებელი კაციაო?! გულკეთილი კაცი ყოფილხარ, მხოლოდ ეგ არის, ქალებისა გეშინიან, თორემ...
„ალბათ მაროს არაფერი არ უთქვამს ამისთვის. - გაიფიქრა თომამ. - ჩანს არც თეკლეს ამბავი მოსდებია ქალაქს. მადლობა ღმერთს, თორემ თავი მომეჭრებოდა. ისიც ტყუილია, ვითომ ქალების მეშინოდეს. მართალია, წარამარად არ ვეტანები, მაგრამ თუ გუშინდელი ქალი შემხვდა“...
- როგორც გატყობ, უცოლოდ უნდა დარჩე. - გააწყვეტინა ფიქრი კოტემ. - შენ ქალს არ ეკარები, თვითონ ქალი კი არ დაგედევნება.
- რატომ არ დამედევნება? - თომამ თავი დაჰღუნა და ჩურჩულით ჩაჰყლაპა:
- გუშინ ერთი ქალი ამედევნა.. მერე დამეკარგა... ვეღარ ვიპოვნე.
- მართლა?
- ღმერთმანი.
- იქნება ქუჩის ქალი იყო?
- არა, პატიოსანი ვინმე იყო. დამეკარგა.
- ეხლა იმ ქალს ხომ არ ეძებ?
პასუხის ნაცვლად თომამ მკერდში ჩაიხითხითა.
- მითხარი, ვინ არის? იქნება ვიცნობდე?
- არც გვარი ვიცი და არც სახელი.
- ქართველია?
- ქართველია.
- მანიშნე მაინც. ბევრს ვიცნობ, იქნება მივხვდე.
- ტანაყრილი, გამხდარი. შავგვრემანი... პირსუფთა, დიდი შავი თვალები და ხშირი შავი თმა აქვს, დედა ჰყავს.
- მეტი არაფერი არ იცი იმ ქალისა?
- მეტი არაფერი არ ვიცი.
კოტემ ჩაიცინა. - მაგისთანა ქალი თბილისში ათი ათასი მაინც იქნება.
- შავი კაბა ეცვა.
- ყველას აქვს შავი კაბა.
- მშვენიერი თეთრი კბილები და წითელი ტუჩები აქვს.
- ოხო-ხო! მაშ მწვანე კბილები და ლურჯი ტუჩები ხომ არ ექნებოდა. მაგაზე მეტი ნიშანი არა აქვს?
თომას შერცხვა. - არა... არ შემინიშნავს.
- ღმერთმა ხელი მოგიმართოს, თომა. შენი ამბავი ვიცი: თუ ის ქალი შეგხვდა სადმე, დაფრთხები და გაიქცევი. მე შემატყობინე, გავიცნობ და გაგაცნობ.
კოტე გავიდა და ხალხის მდინარეს შეერია.
- „მართლა, - მოაგონდა თომას, - თამროს ოქროს კბილი აქვს პირის მარცხენა კუთხეში და შავი პატარა ხალი მარჯვენა თვალის... არა, მარჯვნივ კი არა, ისიც მარცხენა წარბის ძირში, ქუთუთოზე. რა გულმავიწყი ვარ. ნეტა მეთქვა. ვინ იცის, იქნება იცნობდეს“.
ერთი ქალის ზურგს მოჰკრა თვალი. თეთრი კაბა ეცვა, მაგრამ ტანით თამროს ჰგავდა და თმაც ხშირი, შავი და ზევით ჰქონდ აავარცხნილი. დაედევნა, ვიღაცას მკლავი გაჰკრა. ბოდიში არ მოიხადა. მერმე მეორეს წააწყდა. ხალვათი ალაგი ძლივს იპოვნა, იმ ქალს გაუსწორდა და ისე შეუბღვირა პირსახეში, თითქო დატუქსვით ეკითხებოდა: აქამდე სად იყავი, აქ რად დადიხარ?
ის ქალი პირწავარდნილი თამროა. იგივე თვალ-წარბი, ცხვირი, ტუჩები, ტანი და მიხვრა-მოხვრა, ხალიც აქვს თვალის ქუთუთოზე, ხალიც! ის არის, ის თამროა, თამრო! ღმერთო, უშველე თომა შადიშვილს! თამროს ორადი მეორე დედაკაცს დაელაპარაკა, რომელიც გვერდით მისდევდა. თომამ მარცხენა მხრით მოუარა და კბილებში შეჰხედა. შეჰხედა და გულის ძარღვი ჩაუწყდა. იმ ქალს ოქროს კბილი არა ჰქონდა.
ქალმა გაოცებით აათვალიერა ჩაციებული უცნობი. თომას შეეშინდა, უმალვე თავი ჩამოჰკიდა მკერდზე, მოტრიალდა და მგზავრებს ამოეფარა. მერმე რუსთაველის ხეივანს გაჰყვა და გზა ორჯერ დაჰლია, - ჯერ მარცხენა ნაპირს ჩაუარა და მერე მარჯვენას ამოუარა. თამრო არსად არ ჩანდა.
თომას ლუდი მოეკიდა. უჩვეულო ნისლით გაბრუვდა, ენა დაება და ოდნავ ნაბიჯიც აერია. გუშინდელივით შეახტა ვაგონს და ვერისკენ წავიდა. არც კი იცოდა, ის ვაგონი საით მიდიოდა. ბინდი ჩამოწვა, ქალაქი უკვე ღამის შუქით იყო განათებული. იქაურობა ხალხით გაივსო. ისევ გუშინდელივით ცხელოდა. თომა წინა ბაქანზე იდგა და ყოველ ქალს ათვალიერებდა.
ვაგონმა ვერის ხიდი გაირბინა და მარცხნივ მოუხვია. დიდხანს იგორავა ჭრიჭინით და ხრიალით ლარივით გაბმულ ქუჩაში. მოლარე ხეივნით დაბურულ ქუჩის ნაპირზე ძლივსღა არჩევდა მგზავრების პირსახეებს. ხალხი შეთხელდა და თომასაც იმედი შეუთხელდა. ჩამოხტა და მუშტაიდის ბაღის სიგრილესა და ბინდში შთაინთქა. დაბურულ ბილიკებზე ერთ საათს უპატრონო ბატივით იხეტიალა, მერმე ისევ გამოვიდა და იმ გრძელ ქუჩას ფეხით გამოჰყვა.
ქუჩებში ხალხი თანდათან კლებულობს და აქა-იქ ბაღებსა და კლუბებში იყრის თავს. „ტყუილად მგონია, ვითომ თამრო ქუჩებში უნდა დასეირნობდეს. ვცდები. თამროსთანა ქალი ერთხელ გაივლის ქუჩაში, მერმე კლუბში შევა და საღამოს იქ გაატარებს“. - ჰფიქრობს თომა და ერთ კლუბში შედის. მერმე დაჰყვა და ათიოდე კლუბი და ბაღი დაათვალიერა.
ძალიან ეხამუშება ბარებში შესვლა და იმოდენა ხალხში შერევა, მაგრამ თამროს პოვნის წყურვილმა რიდსაც დასძლია და შიშიც გაჰფანტა. ზოგან სიწყნარე სუფევს და ხალხიც ნაკლებია, ზოგი ბაღი და კლუბი კი ისეა გატენილი, დასიცხული ხალხით, მუსიკით, საზანდარით, ფუსფუსით და ჟივილ-ხივილით, რომ გაბრუებული მოლარე გამოსასვლელს კარებს ძლივსღა პოულობს.
ბოლოს ორი საათის წანწალის შემდეგ დაქანცული თომა ძლივს ამოსანსალდა ყაბახის ბაღის გვერდით და ისევ შოთას ხეივანზე ამოვიდა. დიდხანს სდგას გარინდული ქაშვეთის წინ და ყოყმანით შესცქერის მამადავითის მთის მწვერვალს, სადაც ელექტრონის გვირგვინი კაშკაშებს. შემდეგ კვლავ თავი ჩაჰღუნა და მთას შეუდგა.
უკვე შუაღამე იქნებოდა, როდესაც ქანცგამოლეული და მოთენთილი მოლარე მთაწმინდიდან დაბრუნდა. ხელმეორედ ლაღიძესთან შევიდა და ლუდი მოითხოვა. ჭიქას ჭიქა მოსდევდა და ბოთლს ბოთლი. თომა კუთხეში ზის, სვამს და თამროს ელოდება. მაგრამ თამრომ არც იმ ღამეს გაიარა.
ეს ქუჩაც დაცალიერდა, დარბაზში მარტო თომა იჯდა. ბოლოს მოსამსახურემ გაახსენა, კარები უნდა ჩავკეტოთო. ლუდით შებრუჟებული და ხეტიალით დაქანცული თომა გარეთ გამოვიდა და ბარბაცით წავიდა შინისკენ. ეძინებოდა, მაგრამ რიჟრაჟამდე ვერ დაიძინა. გუშინდელივით ისე ჰხვნეშოდა და ოხრავდა, თითქო ორი საათის აღმართიოც წუთში აირბინაო.
ნუთუ ვერ იპოვნის თომა შადიშვილი თავის საბედოს? ნუთუ გუშინდელი მოჩვენება მართლა მოჩვენება იყო! ნუთუ შავთვალა ლანდი, ეხლაც რომ ლოგინში უწევს და შამფურუიით ატრიალებს ობოლ მოლარეს, მხოლოდ მოელანდა და მოწყვეტილი ვარსკვლავივით შთაინთქა უთავბოლო სივრცეში? არა, შეუძლებელია! დაუჯერებელია! თომა უეჭველად მოსძებნის თამროს, უეჭველად! მთელ ქალაქს გადაატრიალებს, კარით-კარს დაივლის, ყველას სახლებს ჩამოუვლის და, სადაც უნდა იყოს, მაინც იპოვნის.
არა, ამდენი ხნის ნალოდინევი თომა ასეა დვილად ვერ გაუშვებს ციდან ჩამოფრენილ ბედის წყალობას, რომელიც ერთხელ ერგო ბედშავ მოლარეს და მეორეჯერ აღარ განმეორდება.
- ოოჰ, დედიჯან! - ამოიკვნესა თომამ.
მართამ სიბნელეში წამოიწია და თომას ყური მიუგდო. თომა კვლავ ჰბორგავს, მერე ინაბება, ნელ-ნელა ბურანში შედის და ცხად სიზმარს ჰხედავს: აგურის სქელი კედელი თითქო სქელ მინად გადაიქცა, კედლის მეორე მხარეს პატარა ოთახია. იმ ოთახში ყოველივე ცისფერია: კედლებიც და რბილი ავეჯიც. კედლის ძირში ვერცხლისფერი საწოლი სდგას. ზედ მიბნედილი და ფერწასული ქალი წევს. მკერდამდე ცისფერი ატლასის საბანი ჰხურავს. თავთ პატარა მაგიდა უდგას. ზედ ჭაღი სდგას, ისიც ცისფერი აბრეშუმის საჩრდილობელით ჩამოფარებული. ბალიშზე დაყრილ შავი თმის ჩარჩოში თეთრი, სუფთა და გაცრეცილი პირსახე ჩაწოლილა. სწორ შუბლზე გაჭიმული გრძელი და ხშირი წარბები ღრმად ჩაცვივნულსა და დახუჭულ თვალებს დასცქერიან.
გაოცებული თომა ჰხედავს, რომ თვითონაც კედლის აქეთ იმქალის გვერდით წევს. მხოლოდ მინის ცივი კედელი აშორებს ორსაწოლს. იმ მინის კედელს ოფლიანი შუბლი მიადო და დააცქერდა. მარცხენა თვალის უბეში მოშავო ხალს მოჰკრა თვალი და საამურად შეჟრჟოლდა.
„ის არის, ის!.. თამროა, თამრო!“ თამრო ერთ დღე და ღამეში ისე შეცვლილიყო, რომ თომამ მხოლოდ იმ ხალის წყალობით მიაგნო ქალის ვინაობას. თამრო გამხდარა, დალეულა... ალბათ ავად არის... აგრე გრძელი წამწამები ძლივს ასწია და ამღვრეული, დანისლული თვალები ჭერს მიაბჯინა. მერმე ტევრი თმით შემოსილი თავი თომასკენ მოაბრუნა და თვითონაც ხარბად ჩააშტერდა აცახცახებულ მოლარეს.
სწორე და თეთრი გულის ფიცარი ხშირად და მძლავრად უცემს. თოვლივით თეთრი პერანგიდან ორი მრგვალი ძუძუ ამობურთულა. სპილოს ძვლისგან გათლილი ორი მკლავი უძრავად უდევს ცისფერ საბანზე. აწეწილი თმა იმ მკლავებსა და თეთრ მკერდს შავი აბრეშუმის ნართივით უყრია. დიდხანს უცქირეს ერთმანეთს ხარბი გაკვირვებით. მერმე თამრომ საბანი ნელ-ნელა ამოწია ყელამდე, თომას თვალებს გაუღიმა და მარცხენა ტუჩის ძირში ოქროს კბილი გამოაჩინა.
„ის არის, ის! თამროა, თამრო!..“ თომამ წამოიწია. ორივე ხელი კედელს მიაბჯინა და ისე მიაწვა, თითქო იმის განგრევას ლამობდაო. თამრომაც წამოიწია. იმანაც მინის კედელს ხელის გულები და მკერდი მიაბჯინა და ზედ დააკვდა.
ერთმანეთისკენ იწევდნენ, თრთოდნენ და თავიანთი გახურებული სხეულებით თითქო იმ კედლის დადნობას ჰლამობდნენ. მაგრამ მათ შორის აღმართული მინის კედელი ისეთივე ცივი, ულმობელი, უსულო და უძლეველი იყო, ვითარცა მათი ბედი.
თამროს თითქო ხერხემალი მოეშალა, თითქო კისრის და მკლავების ძარღვები დაუწყდა. უცებ მოსწყდა, მოეშვა, ნელ-ნელა დაიწია და ისე მიესვენა ბალიშზე, თითქო გული შეუღონდა და სული წაუვიდაო.
- უშველეთ!.. კვდება!.. დედი, უშველე!
- რა იყო, შვილო?.. შვილო თომა, რა დაგემართა? - ჰბუტბუტებს გაღვიძებული მართა და სანთელს ანთებს. - შვილო, რა დაგემართა, რა მოგივიდა?
საცვლის ამარა თომა საწოლზე წამომჯდარა. მთელის ტანით ცახცახებს და შიშნაჭამი თვალებით თავის დედას ისე შესცქერის, როგორც უცხოს.
- ვინა კვდება, შვილო? ვის უნდა ვუშველო?
- ის, დედი... ისა კვდება. - ბუტბუტებს თომა და შუბლიდან მთრთოლვარე ხელებით ცივს ოფლს იწმენდავს. - ავად არის, დედი... კვდება საწყალი... კვდება-მეთქი...
- ვინა, შვილო, ვინა კვდება?
- ვინა კვდება? - თვითონაც იმეორებს გონმოსული თომა.
- რა ჰქვიან იმას? - რა ვქნა, შენ ძილში თითქოს არ იცოდი ბოდვა. ეხლა რაღა დაგემართა? აჰა, წყალი დალიე, გონს მოდი... დალიე წყალი, გენაცვალოს დედაშენი. დალიე და დამშვიდდი.
დალია და დაწვა, მაგრამ ვეღარ დამშვიდდა. იატაკს მტრედისფერმა დაჰკრა. მეორე ეზოში მამალმა იყივლა. ქვეით რკინისჭიშკარმა დაიჯახუნა. გარეთ მეეზოვემ ცოცხი ააფხაკუნა. მეორე ოთახში თეკლეს ქმარი მადიანად ჰხვრინავდა. თომა ისევ კედლისკენ მიბრუნდა. თვალები დაჰხუჭა და ბნელ სივრცეს დააშტერდა. გულით უნდოდა, რომ ერთხელ მაინც კიდევ დაენახა მინის კედელი, ცისფერი ოთახი, ვერცხლის საწოლი, შავი აბრეშუმის ჩარჩო, თეთრი მილეული პირსახე, ფუნთუშა მკერდი, გაშლილი ღიმილი და ოქროს კბილი, მაგრამ მოჩვენება ვეღარ დაიბრუნა. ღამის ლანდი დილის შუქში შთაინთქა და დაილია.
გონმოსულსა და გამოფხიზლებულ მოლარეს ღონემიხდილი გული ჩუმი კვნესით აუკვნესდა.
„ვინა ხარ, ქალო, ვინა?.. სადა ხარ ნეტა, სად?.. გნახავ ნეტაოდესმე? იქნება მართლა ავად ხარ? იქნება ვეღარ გნახო? ვინახარ-მეთქი, ვინ?“
VI
მეორე დღეს თომამ დედა კახეთში გაისტუმრა, და იმ დღიდან მისი სული უარესად აიშალა და აჩქროლდა. დღისით თავის გალიაში ფაფარაყრილი მხეცივით დაჰბორიალებს. მძიმე ფეხებს თხასავით აბაკუნებს, ხოლო საქმისთვის მოსულ ხალხს ისე უბღვერის და ჰბურტყუნებს, როგორც გაკოტრებული ვაჭარი მეშაბათე მათხოვრებს.
სახელმძღვანელო წიგნები და მოლარე ერთმანეთს გაებუტნენ და გაეფიცნენ. წანაკითხი ტვინის მაგიერ ყელში მისდიოდადა მოშხამული ჰაერივით ეჩხირებოდა, და რადგან წაკითხულისა აღარაფერი ესმოდა, წიგნებიც შეიჯავრა და გადაჰყარა.
სადილის დრო რომ მოვიდოდა, უცნაურად აქცმუტდებოდა. დასათვლელს საჩქაროდ დათვლიდა, დანაკლისს ყურს არ მიათხოვებდა, შეცდომას არც კი მოსძებნიდა და ქუჩისკენ გარბოდა. მამაკაცებს ზედ არ შეჰხედავდა, ხოლო ქალებს გაღმა-გამოღმაას ნაბიჯზედაც ამჩნევდა. დღეს თუ ხვალ თამროს უნდა გამოევლო, მაგრამ თომას საბედო ჯერჯერობით არსად არ ჩანდა.
სადილი სალაფავსა ჰგავს. უმადო თომა ყოველ ლუკმას ზედ წყალს აყოლებს. მადა, ფერი და ხორცი დღითი დღე ეკარგება, მაგრამ თვითონ ვერაფერს ვეღარ იმჩნევს. ქალაქი სიცხის ბუღში იხრჩობა. ქუჩებს ალმური ასდის. მგზავრი კანტიკუნტად მოჩანს. სიცხისაგან მეკურტნე იეზიდებიც კი დადუმებულან. აღარც მათი ყაყანი და კინკლაობა ისმის: ქუჩის კუთხეებში ჩრდილი მოუძებნიათ, დახოცილი თევზებივით გაშოტილან და საკუთარ ოფლსა და ოხშივარში იხარშებიან.
ყველა მზეს გაურბის, თომა კი სწორედ ამ დროს ჩამოდის რუსთველის ხეივანზე, რადგან „ვინ იცის, იქნება ეხლა გაიაროს ჩემმა თამრომაო“.
ლაღიძეს და საკონდიტეროს ახალი მუშტარი გაუჩნდათ. ერთ ჭიქა ხილის წყალს მოითხოვს ან მაწონს დაიდგამს და ორი საათის განმავლობაში გაქვავებულივით გასცქერის ქუჩას. მერმე ამოიოხრებს და ნაცემი ძაღლივით გაიძურწება კარებში.
სანამ ვაჭრობა შესწყდება, ის მუშტარი ერთხელ კიდევ შეიპარება, ისევ ლუდს მოითხოვს და იქამდე გასცქერის უკვე დაცარიელებულ ქუჩას, სანამ მსახური არ ეტყოდეს:
- გთხოვთ... უნდა დავკეტო.
რუსთაველის ხეივანზე რომ ხეტიალი მოსწყინდება, ვერის დაღმართს დაჰყვება და ხიდზე უთუოდ შეჩერდება. მტკვარი შხუილით და ბურტყუნით აწვება მარჯვენა ნაპირს ,ქვევით წყალი უფრო ფართედ მიდის. ზოგჯერ მის ზედაპირზე მთვარის შუქი ვერცხლის მარაოსავით იშლება. მარცხნივ ელექტრონის სადგურის საკვამლე უზარმაზარ გარუჯულ ბოძივით ასვეტილა და მისი ბოლი სუფთა ცაზე შავი ღრუბელივით იქარგება.
თომა დიდხანს შეჩერდება ხიდზე, მერმე გაღმა გავა და კლუბებს და ბაღებს დაივლის, ხან კი კინოების შესავალშიც ტრიალებს.
კოტე აბრიძემ დაფიცებული თომა ერთხელ კიდევ მოსდრიკა და ღვინოსაც ისე ადვილად შეაჩვია, როგორც ლუდს.
რკინის ნავსი გატყდა. დანარჩენიც თავისთავად დაეშვა და თავქვე წავიდა. დღე არ გავიდოდა, რომ ფიცნადებ თომას რამდენიმე ჭიქა არ მოეყუდნა. მერმე ბოთლებსაც მოიდგამდა, თან ნაცნობის თვალს ერიდებოდა და ისევ თამროს გამოჩენის იმედს ებრძოდა.
დაეკარგა ის ქალი თუ წააწყდება სადმე? ქალაქშია მიმალული თუ სხვაგან სადმე სცხოვრობს? გათხოვილია თუ გასათხოვარი? როგორ გაიგოს თომამ, როგორ იპოვნოს, ან სად იპოვნოს, სად?
დღე დღეს მისდევს და კვირა კვირას, მაგრამ თამროს კვალიც კი აღარ მოჩანს. ერთხელ კოტემ გაკვრით ჰკითხა:
- ჰა, როგორა ხარ?
- ძალიან ცუდად. ვერ ვიპოვნე.
კოტემ ჯერ გაკვირვებით შეჰხედა და მერმე ერთი თვის ნაბაასევი გაიხსენა:
- ჰო, მართლა, აქამდე ვერსად წააწყდი?
- ვერა, ვერსად ვეღარ შევხვდი.
- ალბათ ქალაქელი არ ყოფილა, თორემ აქამდე ასჯერ შეგხვდებოდა.
- აქაური უნდა იყოს, შენ რომ მოინდომო...
- შე კაი კაცო, შავთვალა და შავთმიანი ქალი ქალაქში ასიათასი მაინც მოიძებნება.
- არა, დაიცა, - გაახსენდა უცებ თომას. - მარტო შავთმიანი კი არ არის. ყური დამიგდე: მარცხენა წარბის ძირში ხალი აქვს. გარდა ამისა, აი აქ - და თომამ ერთ კბილზე დაიდო თითი - აქ ოქროს კბილი აქვს ჩასმული.
კოტე არც კი დაფიქრებულა:
- ოხო-ხო! ოქროს კბილი და ხალი! ვის არა აქვს ეხლა ოქროს კბილი! არა, ჩემო თომა, ოქროს კბილი ისეთი ნიშანი არ არის, რომ მაგ ნიშნით ქალი იპოვნო. გეუბნები, ის ქალი აქაური არ იქნება მეთქი, თორემ ერთ თვეში ათჯერ მაინც იპოვნიდი. მაინც, თუ შეგხვდეს სადმე, გაჰყევი და მისი ვინაობა შემატყობინე. გავიცნობ და გაგაცნობ, თორემ შენ ქალის გამცნობი არა ხარ, უკეთესსაც გეტყვი: რაკი აქამდე ვერ იპოვნე, მაშ, ცხადია, რომ აქაური არ ყოფილა მეთქი. ამიტომ სჯობია ის ქალი გულიდან ამოიგდო და დაივიწყო, მშვიდობით იყავი.
რაო, რა სთქვა? თამრო გულიდან ამოიგდოს?! დაივიწყოს?! ეხე-ხე! როგორც ეტყობა კოტეს სიყვარულისა არაფერი არ გაეგება. ადვილი სათქმელია: გულიდან ამოიგდეო! დაივიწყეო! როგორ ამოიგდოს გულიდან ღვთის მიერ ჩასახული შუქი? ან რად უნდა დაივიწყოს ძუნწი ბედის ერთადერთი ნაღიმილევი? არა, თომა ამას ვერ იზამს. მართას ერთა ჯერ არ გაგიჟებულა. ვინ იცის, იქნებ ეხლა, აი ამ წუთას თამრო აქვე სადმე დადიოდეს... ვინ იცის... შესაძლებელია, ყველაფერი შესაძლებელია.
და გარინდული თომა ადგილიდან მოსხლტა და ხალხის ზღვაში შთაინთქა.
VII
იმ დაწესებულებას, სადაც თომა მუშაობდა, მრავალ სხვა დაწესებულებასთან ანგარიშები ჰქონდა.
ერთხელ მოლარემ უთხრა გამგეს:
- ფულს არ იძლევიან, მიწერ-მოწერითაც არაფერი არ გამოდის, ამიტომ სჯობია ისევ მე თვითონვე ჩამოვუარო და ვალებ იმოვაგროვო.
- კარგს იზამთ. მაგ საქმეს დღეში ორი საათი მოანდომეთ.
მოლარემ ბორიალის საბაბი იშოვა. სადაც დაწესებულებას დაინახავდა, გაიფიქრებდა: „იქნება აქ მსახურობდეს“. და თავჩაღუნული, ახალი იმედით შევიდოდა, იქაურობას დაივლიდა, კარებებს დააღებდა, ოთახებს თვალს მოავლებდა და, გულდაწყვეტილი, მეორე შენობისკენ მირბოდა.
სადილის შემდეგ ისევ ქუჩებს დაჰყვებოდა. ზოგჯერ გული კვლავ მთაწმინდისკენ გაუწევდა და დაღლილი ფეხები თავისთავად შეუდგებოდნენ ხოლმე მამადავითის აღმართს.
იმედით ასული თომა, კვნესით, ოხვრით და ბორძიკით ჩამოდიოდა თავდაღმა. სამსახურში მალე შეატყვეს დაუდევრობა. ვიღაცამ ორჯერ მიაჩეჩა ყალბი ფული. სალაროს რევიზიამ ათ თუმნამდე დანაკლისი აღმოაჩინა. რაკი დარწმუნდნენ, რომ დანაკლისი მხოლოდ დაუდევრობის შედეგი იყო, იგი ჯამაგირში ჩაუთვალეს და პირველი გაფრთხილება განუცხადეს.
ერთი კვირის შემდეგ უკმეხი სიტყვა-პასუხისთვის შენიშვნაც მისცეს. მისი სამსახურის ბედი უკვე ბეწვზე ეკიდა, მაგრამ საბედოს ძიებაში თავქვე დაქანებულმა მოლარემ თავი ვეღარ აილაგმა. იდუმალმა ძალამ კისერში რკინის კლანჭი ჩასჭიდა, დაატრიალა და დღითი დღე უარესად აბორიალებდა.
უცდელი ცეცხლით დამწვარი, დარდით გაბრუებული და დაკარგული, საბედოს პოვნის ჟინით გატენილი, ისე დატანტალებდა ქალაქში, როგორც დაკარგული ბოკვრის დედა დათვი.
VIII
„ჩემო ძვირფასო, ერთადერთო მეგობარო და ერთგულო დაო სოფო! შენმა წერილმა გამამხნევა, მაგრამ ვერ დამაჯერა. მომაკვდავს მტერიც არ ეტყვის, კვდებიო. შენ კი ჩემი ღვიძლი დაი ხარ და ამიტომ შენც ვერ მეტყვი მართალ სიტყვას, რომელიც, უეჭველია, ენაზე უნდა გიტრიალებდეს. არც მჭირდება ის სიტყვა. მე თვითონაც დაბეჯითებით ვიცი, რომ ჩემი სიცოცხლის დღენი უკვე დათვლილია. მე შენზე უკეთ ვხედავ სულთამხუთავს, რომელიც უკნიდან მეპარება და დღეში ერთი ციდით მაინც მიახლოვდება.
მე მესმის მისი ჩონჩხის ჩახაჩუხი, ვგრძნობ მის გაყინულ სუნთქვას და თრთოლვით ველოდები იმ დღეს, როცა მისი ცივი კლანჭი კისერში დამწვდება. მე განწირული ვარ და ჩემი გადარჩენა არც ზეცას შეუძლიან და არც მიწას. ჩემი სიკვდილი ჩემთვის ისევე ცხადია, როგორც წერილი, რომელსაც ეხლა ვწერ, ან ჩემი დედა, რომელიც ეხლა ჩემთვის კვერცხებს ყიდულობს სოფლელ ქართველისაგან, ან კიდევ ყოველივე, რასაც აბასთუმანში ჩემი თვალით ვხედავ ჩემი ფანჯრიდან: ფიჭვით და ნაძვით შემოსილი გორაკი, წყალი, გზა, შეყვითლებული ფოთოლი, ბალახი, უპატრონო მუნიანი ძაღლი, რომელიც წუხელის საზარლად ჰღმუოდა; თეთრი კატა, რომელიც მუხლებზე მიზის, შავი ყვავ-ყორანი, რომელიც საოცრად გამრავლდა და ისედაც მილეულ გულს გაუთავებელი ჩხავილი მიწვრილებს.
ცხადად ვხედავ ჩემი უსიცოცხლო სიცოცხლის დასასრულს, რადგან, აგერ მეხუთე თვე მიდის, რაც სიცხეს ვებრძვით, მაგრამ ერთი ნაათალითაც ვერ დავსწიეთ.
გუშინ ექიმმა აივანზე უთხრა დედაჩვენს:
- არ დაგიმალავთ. ასეთი ჭლექი თითქმის განუკურნებელია. დღეში თუნდ ათჯერ ამოვალ, მაგრამ უნდა იცოდეთ, რომ...
მისი ნათქვამი გავიგე. და მეც ვიცი, ზედმიწევნით ვიცი, რომ.... მაგრამ ჩემო კარგო, ჩემო კეთილო სოფო, დავანებოთ თავი ჩემს სულთამხუთავს. იმდენის ღირსი აღარ არის ის პირშავი, რომ მუდამ მისი გახსენებით შენც გაგიწვრილო გული და სიცოცხლე გაგიმწარო. ისედაც თავი მოგაბეზრე წუწუნით.
ეს წერილი რომ დავიწყე, სხვა რამე მქონდა სათქმელი. ხომ იცი, შენთან არაფერი არა მქონია დამალული. ერთი ამბავი მაინც დაგიმალე. ეხლაც მეძნელება ამაზე წერა, მაგრამ მაინც უნდა მოგწერო. უკვე ოცდასამისა შევსრულდი, მაგრამ სიყვარულისა ჯერ არაფერი არ ვიცი. შარშან სვიმონი მომწონდა. - ეს შენც იცი, - მაგრამ იმან ტასო შეირთო. შარშანწინ კოტემ გამიტაცა, მაგრამ ბედმა შენი თავი დამახვედრა ჩემს გზაზე. შენ გადამეღობე და კოტეს ძმას, სანდროს მისთხოვდი. საყვედურს არ გეუბნები, მხოლოდ ბედს ვუჩივი. ჩვენ რომ კათოლიკები ვყოფილიყავით, ორივე და მივთხოვდებოდით ორ ძმას, მართლმადიდებელ ეკლესიას კი ორი ძმისაგან ორი დის შერთვა ცოდვად მიაჩნია.
კიდევ კარგი, რომ შენი გათხოვების შემდეგ თითქმის ორი წელიწადი თელავში ვიცხოვრე, კოტეს დავშორდი და მისი პიროვნება ხსოვნიდან ამოვიგდე. ეხლაც ბედის მადლობელი ვარ, ჩემს მაშინდელ გატაცებას სიყვარულის ცეცხლი არ მოსდებია. შემდეგ ორიოდე სხვა ვინმეც მომეწონა, მაგრამ ისინიც გულიდან ამოვიყარე, რადგან იმ ორიოდეს მე თვითონაც ვერ ჩაუვარდი ჩემთვის დახშულ გულებში.
საკითხავად ძალიან კარგია შორით ოხვრა და შორით კვნესა. თუ ორნი ოხრავენ ერთმანეთისთვის, იგი თითქმის ყოველთვის ტანსხმული სიყვარულით, შეუღლებით თავდება. მაგრამ თუ მხოლოდ ერთი ოხრავს მეორისთვის, ხოლო მეორეს ეს კვნესა არც კი ესმის, პირველი ორნაირად უბედურდება: ჯერ ერთი, რომ მისი თავმოყვარეობა იჩაგრება, და მეორეც - ის სულიერადაც იტანჯება და ხორციელადაც ავადდება.
ასეთი სიყვარული რამდენჯერმე გამოვცადე, ძალიანაც ვინანე. ერთი უხეში, მაგრამ სწორი შედარება მაგონდება: თუ ორი კამერტონი ან რადიომიმღები სხვადასხვა კილოზეა მომართული, ისინი ერთმანეთისას ვერაფერს ვერ გაიგებენ და ერთმანეთს ხმას ვერ მისცემენ. სიყვარულიც ასე ყოფილა შექმნილი. ერთი იქამდე ეძახის უცნობ სულს თავის კილოზე, სანამ იმის ხმაზე მომართული უცნობი ამ ყივილს არ გაიგებდეს და პასუხს არ გასცემდეს. მხოლოდ ამნაირად შეთანხმებულთა შორის იწყება და ვითარდება ნამდვილი სიყვარული.
მე დიდხანს ვიძახე, მაგრამ პასუხი თითქმის არავინ არ გამცა. ვინც დამიძახა, იმას ჩემი გული ვერ მივაკარე, და ვისაც ვეძახოდი, იმან ზურგი შემაქცია. ბოლოს მეც მოთმინება გამომელია, რადგან ტანში თითქმის უკურნებელი სენი გამიჩნდა, ხოლო გულში მძლავრი შიში შემეპარა. მუდამ ჩემს თავს ვეკითხებოდი და ეხლაც ვეკითხები: მერგება ოდესმე ჩემი წილი ამქვეყნიური სიყვარულისა? მივიღებ ბედისგან ჩემს ხვედრ ბედნიერებას, - თუნდაც ერთი წლით, ერთი თვითან ერთი კვირით, ერთი დღით, თუნდაც ერთხელ, მხოლოდ ერთხელ?! ვინ იცის, იქნება ბედნიერებამ ისე გამიაროს გვერდით, რომ სიტკბოების ფრთაც კი არ გამკრას, ან არ გამიღიმოს, ან კიდევ ზედაც არ შემომხედოს. რა ვქნა მერე? რა ვუყო მაშინ? ისე წავიდე ამ ქვეყნიდან, რომ მისი ოქროს თასი ერთხელაც არ მოვიკიდო? იმისთვის ვიცხოვრე ოცდასამი წელიწადი, რომ სიყვარულის წყაროსთან ძლივს მივიდე და ისევ უსმელი გამოვბრუნდე? რატომ? მხოლოდ იმიტომ, რომ იმ ბედნიერების დასალევად არსებობს კაცთა მიერ დადგენილი წესრიგი, რომელიც მე ვერ შევასრულე განგების წყალობით? თქვენთვის, გადარჩენილთათვის, ადვილია წესიერი მისვლა იმ წყარომდე. ხოლო ჩემთვის, მიმავლისათვის, არ უნდა არსებობდეს რიგი და კანონი.
იმ დროს მე უკვე შეპყრობილი ვიყავი შავი სენით, ამიტომ რიგი დავარღვიე და კანონი გადავლახე, რადგან ჩემს რადიო-მოძახილს არავინ არ აჰყვა.
ეს ამბავი ამ ზაფხულში მოხდა. იმ დღეს სიცხე აწეული მქონდა. მეტად ცხელი დღეც იყო. ჩემი დასიცხული გული გარეთ იწევდა. ალბათ შენც გაგონილი გექნება ერთი მოვლენა: ჭლექიანის სქესი უფრო მძლავრად სცემს, ვიდრე ჯანმრთელისაო. იგი ჩემს თავზე გამოვსცადე და მართალი აღმოჩნდა.
მოწამლული სისხლი იმ დღეს ისე ამიჩქეფდა, ხოლო შერყეული სული ისე შემეხუთა და ამიჯანყდა, რომ მზად ვიყავი ქუჩაში გავვარდნილიყავი, უცნობი მამაკაცისთვის წამევლო ხელი და ერთი ღამით სიტკბოების ან თქვენებურად რომ ვთქვათ, გარყვნილების მორევში გადავვარდნილიყავი.
უხილავი ხმები ქუჩისკენ მეძახოდა და უძლეველი სისხლი მამაკაცისკენ მიმათრევდა. ისედაც პატიმარი ვიყავი. იშვიათად მიშვებდით გარეთ. უეჭველად ვინმე უნდა გამომყოლოდა. ის საღამოს (მახსოვს, კვირა დღე იყო) მთაწმინდაზე ასვლა დავიჟინე. დედა ძლივს მოვტეხე. გამომყვა.
ნელი და გრილი ნიავი ჰქროდა. ცის მნათობნიც ისე თრთოდნენ, როგორც ჩემი გული. შენი ვარსკვლავი წინანდელზე მეტად ჰკამკამებდა, ჩემი კი თითქო მიმქრალიყო და შენსას დაშორებულიყო, ასე მომეჩვენა.
ბუნების მშვენებამ, - უზარმაზარმა წითელმა მთვარემ, რომელიც სადღაც შორს ამოგორდა, ნათლით მოჭედილმა ქალაქმა, რომელიც ჯურღმულში ჩაწოლილიყო, გრილმა სიომ, სუფთა ჰაერმა, მოთეთრო ყაზბეგის ლანდმა, მტკვრის ღრმა ხეობამ, ხალხის ფუსფუსმა, დუდუკმა, ზურნამ, უცნობთა მოლხენამ და სიყვარულმა, გახარებისა და დამშვიდების მაგიერ გულში შავი სევდა ჩამიწვინეს და სული ისე ამიჩქროლეს, რომ ყელში მოწოლილ ქვითინს ძლივსღა ვამაგრებდი.
შენობებს და ჟრიამულს გავცდით და ჩინებულ მინდორზე გავედით. დედას არ უნდოდა წამომყოლოდა, რადგან სიბნელისა ეშინოდა. მაგრამ მე ხმაც არ გავეცი და წავედი. დედა ბუზღუნით წამომყვა. რა მინდოდა იმ წყვდიადში? რას ვეძებდი იმ უდაბურში? სხვისი სიყვარულის ნახვას, სხვისი სიხარულის შეგრძნებას, მათი ბედნიერებით ჩემი სისხლის გაკაპასებას და ისედაც ამღვრეული ჟინის გალესვას - აი ამას დავეძებდი.
ვეძებდი და კიდეც ვიპოვე. ქალ-ვაჟები წყვილ-წყვილად შედიოდნენ იმ წყვდიადში. მეც მივყევი. ბინდბუნდში ის მინდორი ისე იყო მოფენილი, თითქო აქა-იქ თითო ტომარა ბამბა გაუბნევიათ ან თეთრი ზეწრები გაუშლიათო. წამდაუწუმ ვაწყდებოდი ბალახზე გაწოლილ ჩახუტებულებს. ყოველი მხრიდან ისმოდა ვნებიანი ჩურჩული, ჟინიანი ბუტბუტი, ჩუმი ხითხითი, ოხვრა და ჩიფჩიფი...
მოულოდნელი ლანდივით ხან ერთ წყვილს დავადგებოდი თავთ, ხან მეორეს. კურდღლებივით ფრთხებოდნენ, ზოგნი კაბას ისწორებდნენ, ზოგნი მემალებოდნენ, ზოგნი კი ისე იღრინებოდნენ, როგორც ძაღლი, რომელსაც სახრავის წართმევისა ეშინიან. მიზანს მივაღწიე: ისე ავიშალე და ავიფორიაქე ისედაც დაგუბებული გული, რომ თავი ვეღარ დავუჭირე. დარდმა პირი მოირღვია და გადმოსკდა.
ბნელ მინდორზე ჩავიკეცე და შენი ბალღივით ავტირდი. დედამ ძლივს დამამშვიდა. მერმე ფუნიკულორის სადგურთან ჩამოვედით და რიგში ჩავდექით. ჩემს წინ ვიღაც ახალგაზრდა იდგა. ეხლაც არ ვიცი, როგორ მოხდა: თვითონ მოაწვა ჩემს მკერდს, თუ მე წავაწყდი იმის ბეჭებს, ორივეს უმალვე ჩალასავით მოგვედო ვნების ცეცხლი. ისე მივეკარით ერთმანეთს, როგორც ფისის ორი ნაჭერი.
ჩემმა რადიოკივილმა პასუხი მიიღო და ჩემმა სისხლმა ნათესავი იპოვნა. არ დაგიმალავ: იმ ღამეს, სანამ რიგში ვიდექი, მე ვვაჟობდი, ის კი ქალობდა. მე ვეტანებოდი, ის კი მიხვდებოდა. მე მოვითხოვდი, ის კი მისრულებდა. რა იყო ამის მიზეზი, დღესაც არ ვიცი. იქნება ის ვაჟი ჩემზე გაუბედავი იყო, შესაძლებელია, სხვა მიზეზიც იყო: მან ვერ გამოიჩინა თაოსნობა, რადგან რიგში იდგა და ვერ მობრუნდა. რამდენჯერმე კისერი მოიღრიცა და შემომხედა. მის მიბნედილ თვალებში მუდარაც მოსჩანდა და მადლობაც.
გავუღიმე. სიტყვას ველოდი, მაგრამ ვერც გამიღიმა და არც დამელაპარაკა, მე უარესად შევუტიე ძუძუებით და ფეხებით. ის მაინც სდუმდა. მხოლოდ იკლაკნებოდა და ოფლში იწურებოდა. წინ ხნიერი დედაკაცი ედგა. ალბათ მისი დედა იქნებოდა. მხოლოდ ერთ საათს გაგრძელდა ჩვენი ბედნიერი ტანჯვა.
ნუ გამკიცხავ! ჩემო ერთავ! მე მხოლოდ ერთი მუჭა შევსვრიპე ნეტარების წყაროდან, მხოლოდ ნაასალი მივიღე სრული სიყვარულისა. ჩემს დაავადებულ ტანში ისეთი იდუმალი ჟრიამული ასტყდა, ჩემი მოწამლული სისხლი ისე აჩუხჩუხდა, ხოლო მილეული გული ისე გამევსო და გამეტენა საიმქვეყნიო სიტკბოებით, რომ ძლივსღა ვიმაგრებდი ჭარბი ბედნიერების კივილს, სიცილსა დ აქვითინს.
ის ერთი საათი ერთი წუთით დაილია. ქვეით რომ ჩამოვედით, მე და დედამ ქუჩა გადმოვიარეთ და სახლისაკენ ფეხით წამოვედით. რას ვიფიქრებდი, რომ ის ვაჟი არ გამომყვებოდა?! იმის დედა ტრამვაის ვაგონზე ავიდა. ვაჟი იდგა და თავის დედას ჩემსკენ ანიშნებდა, ფეხით წავიდეთო. დედა არ უთმობდა, ვაგონი დაიძრა. ვაჟი ახტა. მოიხედა. ერთხელ კიდევ დავინახეთ ერთმანეთი და... სიზმარი გათავდა: ერთმანეთი დავკარგეთ.
მე მხოლოდ მაშინ ვიგრძენი ნამდვილი ბრაზი. გულმკერდი გამიტენა და ყელში მომაწვა. მახრჩობდა და მწეწავდა. მაინც ვუძლებდი, რადგან მცირე იმედი მქონდა: იქნება ჩემმა საბედომ მოუხვიოს, გზა მომიჭრას და სასამართლოს ან ჭავჭავაძის ქუჩაზე დაგვიხვდეს-მეთქი. განგებ მივდიოდი ტაატით. ხუთი ნაბიჯის შემდეგ ხუთი წუთით ვისვენებდი. ალბათ იმ დროს ის ვაჟი ქვემოთ დარბოდა და მეძებდა. არა, ალბათ კი არა ნამდვილად მეძებდა, ნამდვილად!
დანარჩენი შენც იცი. გამძლეობა ჩვენი სახლის კიბემდე მეყო. მერმე დაგუბებულმა დარდმა და ბრაზმა შადრევანივით ამოხეთქა. იმ ღამეს არც მე მეძინა და არც თქვენ მოგასვენეთ. მიზეზი ათასჯერ მკითხეთ, მაგრამ ვერ გითხარით, ვერც გეტყოდით. ეხლაც ძლივს გიბედავ. იმ დღიდან ლოგინად ჩავვარდი და ვეღარც ავდექი. ეხლა ყოველივე ცხადია შენთვის. დედასთვის არაფერი არ მითქვამს. სანამ ცოცხალი ვარ, ნურც შენ ეტყვი.
ალბათ მკითხავ: ის ვაჟი რომ გამოგყოლოდა, რას ჩაიდენდი, როგორ მოიქცეოდიო? არ დაგიმალავ: მე თვითონ გამოველაპარაკებოდი, ვინაობას გავიგებდი და... არავის, არაფერს არ მოვერიდებოდი. დიაღ, არ მოვერიდებოდი! თუ გამიბედავდა, ავყვებოდი, თუ მომერიდებოდა, მე თვითონვე დავედევნებოდი და დავიმორჩილებდი. მეტსაც გეტყვი: იმ ღამეს ქუჩაში მოვაცდევინებდი. მერმე სახლიდან გავიპარებოდი და იმ კაცს თუნდ უძირო ხრამში გადავყვებოდი ან მარტო მე გადავიჩეხებოდი.
სულ ერთია! ეხლა რა ბედენაა ჩემთვის სახელი, პატივი და უმანკოება! რა ოხრად მინდა ან ერთი ან მეორე, თუ ხვალ ან ზეგ სამუდამოდ გათავდება ყოველივე: მეც, შენც, დედაც, ის ვაჟიც, ჩემი ზღვა ტანჯვაც და ერთი მისხალი სიხარულიც. შავი თვალებიც და საუცხოო თმაც, ხელუხლებელი სახელიც და შენახული უმანკოებაც.
ჩემს ჟუჟუნა თვალებს და წითელ ტუჩებს მატლები შესჭამენ. ძუძუები დამილპება. ხელუხლებელი თეძოები და ფეხებიც აყროლდება და უბიწო მიწას მოსწამლავენ. მაშ რად შევინახო, რად? ვისთვის შევახვიო და შევბოჭო კაბები, პერანგები ზონრებით და ზორტებით? გამოგიტყდები: მას აქეთ, რაც სისხლში და სულში სიკვდილი შემომეპარა, მე აღარ მესმის ცოცხალთა ზნეობა, წესი და კანონი.
ჯერ კიდევ ცოცხალი ვარ, მაგრამ მე და შენ უკვე სხვადასხვა ქვეყანაში ვცხოვრობთ, სხვადასხვა ენაზე ვლაპარაკობთ და ერთმანეთისა აღარაფერი არ გვესმის. კიდევ უარესი განსხვავებაც არის ჩვენ შორის: შენ ცოცხალი ხარ, ქალაქში ცხოვრობ, დადიხარ, ხელ-ფეხი გახსნილი გაქვს, გიყვარს, დიაღ, გიყვარს და უყვარხარ. სტკბები და თითქმის ყოველ სურვილს ისრულებ, მე კი უკვე გვამი ვარ, აბასთუმნის ხევში ჩაჩხირული! ნეტა იცოდე, როგორა ჰგავს ეს ხევი უზარმაზარ კუბოს! მალე აქედან პატარა კუბოში ჩამდებენ და... გათავდა ყველაფერი და ყველანი: ჩემი კვნესა, დარდიც, ოცნებაც, შენახული უბიწოებაც, დაულეველი წყაროც, შენც, დედაც და... ისიც, ის უცნობი საბედოც, რომელმაც ცხელი ლანდივით გამირბინა მამადავითის მთაზე და ისე შემიტრუსა სული და ხორცი, ისე ჩამიჯდა და ჩამესხა სისხლსა და ტანში, რომ მე და ის კაცი ერთად ავითქვიფეთ და ერთ არსებად გადავიქეცით.
ეს გუგუნი და უცნაური გათქვეფა და გარდაქმნა მხოლოდ ჩემს დაავადებულ სისხლში და გახურებულ სულში მოხდა, ნამდვილად კი... ოოოჰ, ჩემო სოფიო, ჩემო დაო, ჩემო ერთადერთო! ვიცი, რომ არ გაგეცინება მომაკვდავი დის ბოდვაზე, მაგრამ მაინც გეხვეწები, ნურც გაოცდები და ნურც გამიწყრები. ნუ, ჩემო ერთავ, ნუ, ნუ გამკილავ, ნუ გამკიცხავ! ვიცი, რომ ვბოდავ, მაგრამ რა ვქნა: ბოდვითაც რომ არ ვინუგეშო განწირული თავი და ლანდებით მაინც რომ არ მოვიფხანო გახურებული სული, მაშ რაღა ვქნა, რა?! ჩემის ხელით დავაჩქარო დასასრული? მე თვითონვე გავითხარო საფლავი და ნებაყოფლობით ჩავწვე? ნუ დამზრახავ: არც საამისო ძალა მაქვს და არც გამბედაობა მყოფნის.
მაშ ასე: ისევ ბოდვას მოვყვები. ვერ მიმიხვდი? მაშ გეტყვი: ის ვაჟი მიყვარს. ჰო, მიყვარს, მიყვარს-მეთქი! და ჩემი სიყვარული ასჯერ უფრო ძლიერია ჩემს სულთამხუთავზე, რომელიც შავი მოჩვენებასავით ატუზულა ჩემს უკან. იტყვი: სიყვარულის ძალა მეც ვიციო. სცდები. შენი გრძნობა გრილი ნიავი იყო შედარებით ცეცხლისა და რკინის გრიგალთან, რომელიც იმ ღამეს ამივარდა და დღითი დღე ძლიერდება.
შენ რომ ნამდვილი ჩემებური სიყვარული გამოგეცადნა, აქამდე ათჯერ გადაჰყვებოდი მას. ჭლექს გადავრჩები, დავძლევ, მაგრამამ გრიგალს რა ვუყო, რა? ერთი თვეც ვეღარ გავუძლებ ამ სანე-ტაროჭირს, თუ... ჩემმა საბედომ არ ჩამიქრო ეს მწვავე ხანძარი, რომელიც მჭამს, მღრღნის და მანგრევს.
მაშ... მაინც ვერ მიმიხვდი? მაშ გაიგე ჩემი შორეული მუდარა და დაინახე ჩემი გამხმარი ხელები, რომლებსაც ამ სიშორიდან სასოებით მოგაპყრობ: ის ვაჟი მიპოვნე და მომიყვანე. უთხარი: ჩემი დაი, ჩემი გასათხოვარი თამრო, ჭლექისა და სიყვარულისგან კვდება-თქო. ჯერ ცხოვრების შარაგზაზე არც კი გამოსულა-თქო. უთხარი: ბუჩქნარში გაება, ბილიკებში გაცივდა, დაჭლექდადა კვდება-თქო. მოაგონე მთაწმინდა. ვინ იცის, იქნება გარყვნილი ვგონივარ. დაიფიცე და უთხარი: იმის ტანს ჯერ მამაკაცის ხელი არ მიჰკარებია-თქო. უცოდველი და უმანკო ქალია-თქო. შენი ერთის ნახვით ისეთი სიყვარული ჩაუვარდა გულში, რომ მიმალული სენი ისევ გამოაჩნდა, ლოგინად ჩავარდა და ეხლა აბასთუმანში კვდება-თქო. ესეც უთხარი: თუ არ გნახა, შენი ჯავრისაფლავში ჩაჰყვება-თქო. ერთი დღე ან საათი მაინც მაჩუქოს, მხოლოდ ერთი, ერთადერთი!
ნურაფერს დაუმალავ. უთხარი: თამროს გვერდით მოუჯექი, ორიოდე თბილი სიტყვა მიუგდე, გაუღიმე და ისევ ქალაქში დაბრუნდი-თქო, მეტი არაფერი უნდა-თქო. მერმე, როცა მოკვდება, იესო ქრისტეს შენს თავს და შენს საბედოს ბედნიერებას შეავედრებს-თქო. ასე უთხარი, ჩემო დაო და მეგობარო. უთხარი და დააჯერე, რომ ჩემი ნახვა უფრო დიდი მადლია, ვიდრე ცხრა ეკლესიის აშენება ან ცხრაასი ობლის გამოზრდა-თქო. უთხარი: ისეთი უბედური ქალია, ისე იტანჯება, ისე, რომ... გუშინ დაწყებულ წერილს დღეს ძლივს ვამთავრებ. წერის დროს ტირილი და ხველა ამიტყდა. ბევრი სისხლი ამომივიდა. ექიმმა წერა ამიკრძალა, მაგრამ მაინც ვწერ, რადგან სათქმელი უნდა გავათავო.
ჩემო კარგო, გულკეთილო, ერთადერთო დაო და ნუგეშო! იმ კაცის ნიშნები უნდა შეგატყობინო, თორემ ვერ იპოვნი. შუა ტანისაა, სრული, მხარბეჭიანი, შავგვრემანი, პირსახე - გამხდარი. 25– 27 წლისა იქნება. გაპარსული წვერი, ულვაშები მოკლე, არც სათვალეები აქვს, არც მეჭეჭი, არც ხალი. შავი თმა ზევით აქვს ავარცხნილი. ყურის ძირში პატარა ჭრილობა აქვს და მარცხენა ხელის ნეკზე ფრჩხილი აკლია. მე თომა დავარქვი, ნამდვილი სახელი კი არ ვიცი, არც ის ვიცი, სადა აქვს ბინა. ისიც არ ვიცი, მოსამსახურეა თუ უსაქმო ვინმე, სტუდენტია თუ ვაჭარი.
ნაცნობი ბევრი გყავს, ყველას გამოჰკითხე, ოღონდ ნურავის ნუ ეტყვი ჩემს ნაბოდვარს. ხშირად იარე ქუჩებში, შეიხედე დაწესებულებებში, უნივერსიტეტში, კლუბებში და კინოებში. იქნება შენ თვითონაც წააწყდე სადმე. აი, დედა ისევ მიჯავრდება, ნუ სწერო. საბრალო დედილო! გულს ნუ იწუხებ, ნუ უწყრები შენს თამროს, დაანებე თავი. დაე ბოდვაში მაინც გაირთოს საწყალი თავი.
ჰო, მართლა: ერთი ამბავიც უნდა მოგწერო. მამადავითის მთიდან რომ დავბრუნდი, მეორე ღამესაც დიდი სიცხე მქონდა. იმ ღამეს ერთხელ კიდევ ვნახე თომა. არ ვიცი, ბოდვა იყო თუ სიზმარი. მომეჩვენა, თითქო იქვე გვერდით, ჩემი ოთახის კედელს უკანი წვა. უცებ ის კედელი მინის კედლად გადაიქცა. ერთმანეთს ცხადლივ ვხედავდით. მან წამოიწია და კედელს მოაწვა. მეც ავიწიე და იმ კედელს აქედან მივებჯინე. ფრჩხილებით მინას ვკაწრავდით. მე ვეძახოდი და ვყვიროდი: „აქა ვარ! მოდი, მიშველე, წამიყვანე!“ ისიც პირს აღებდა. მგონი ისიც მეძახდა, მაგრამ ერთი სიტყვაც ვერ გავიგე და ვერც ჩემი გავაგებინე. მერმე რა მოხდა, აღარ მახსოვს. სიცხემ დამძლია და გონება წამართვა. ისე ცხადად მოხდა ეს ამბავი, რომ ეხლაც მგონია, თითქო სიზმარი ან ბოდვა კი არ იყო, არამედ ნამდვილი.
სათქმელი კიდევ ბევრი მაქვს, მაგრამ ძალიან დავსუსტდი. დედაც ჯავრობს. საცაა უნდა ექიმიც მოვიდეს.
სოფო, სოფიო! ერთხელ კიდევ გევედრები: შემისრულე უკანასკნელი თხოვნა, ნუ დაიზარებ, ნუ მეტყვი უარს, ნუ ჩამაყოლებ საფლავში ერთადერთ ოცნებას, ნუ მათქმევინებ საყვედურს, რომელიც შეიძლება წყევლად გადაიქცეს. ნუ, ჩემო ერთავ, ნუ! სცადე, სინდისი მაინც დაიმშვიდე. თუ ვერ იპოვნე, ეგეც ჩემი ბედი ყოფილა. გეხვევი, გკოცნი, გეხუტები... ვინ იცის, იქნება უკანასკნელიც იყოს ჩემი კოცნაც, წერილიც და სალამიც.
მოკითხვა და პირკოცნა დედასაგან და ჩემგან ჩემს სიძეს სანდროს, კოტეს და შენს დათიასაც.
მართლა, მომწერე, დათიამ ენა ამოიდგა თუ ისევ ძველებურად ლუღლუღებს? მართლა, ჩვენი ტუგო როგორ არის? ისევ მანდაურობას იკლებს ყეფით, თუ გაჩუმდა? ნაღვლობს ჩემს წასვლას, თუ დავავიწყდი?
მშვიდობით, ჩემო სოფო, მშვიდობით!
შენი მომაკვდავი და მოსიყვარულე დაი თამრო“.
IX
ცხელი ზაფხული გათავდა და გრილი შემოდგომა მოვიდა. ტაროსი ჯერ აირია, მერმე აწვიმდა და აცივდა. თომა შადიშვილმა მოშლილი სული, ცხოვრება და შრომის უნარი ვეღარ გაიმთელა. უნივერსიტეტში სწავლა განახლდა, მაგრამ თომამ ლექციებზე წასასვლელი დრო ერთხელაც ვერ იხელთა.
ჰფიქრობდა: „დავეწევი“ და ერთხელაც ვერ გადაჰფურცლა სახელმძღვანელო. თეკლეს, მაროს და სხვა ქალებს აღარც კი ამჩნევდა. სამაგიეროდ თვითონ თომა შეამჩნიეს ისეთმა ქალებმა, რომელნიც ქუჩაში ატარებენ საღამოებს და იქ ეძებენ ფულსა და თავგადასავალს. მაგრამ თომამ ახლოსაც არავინ არ გაიკარა. თომას მხოლოდერთი ქალი უყვარს, მხოლოდ დაკარგულ თამროს დასდევს, და იმ ქალს ადრე თუ გვიან იპოვნის და შეირთავს.
ზაფხულის დამლევს დაწესებულებას კაცი უნდა გაეგზავნა ქუთაისს და ბათომში. თომა გამგესთან შევიდა და შეეხვეწა:
- მე გამგზავნეთ.
მისი საქმე ბუხჰალტრის თანაშემწეს ჩააბარა და თომა გაჰგზავნეს. ხუთი დღის მაგიერ სამი კვირის შემდეგ დაბრუნდა - ხელცარიელი, დაღვრემილი და უწინდელზე უარესად აფორიაქებული. თამრო ვერც იქ იპოვნა. საქმის გაკეთების ნაცვლად დღისით იმ ქალაქის დაწესებულებებში დარბოდა და ყველა მოსამსახურე ქალებს ათვალიერებდა, ხოლო საღამოობით იქაურ ბულვარებს, კლუბებსა და ყავახანებში დაჰბორიალობდა.
ქუთაისსა და ბათომში რომ თამროს კვალს ვერ მიაგნო, ბათომიდან ფოთზე გამოიარა. სამტრედიაც მოირბინა, ჭიათურაშიც შეიხედა, ხაშურში ერთს თავის შორეულ ნათესავს აუწერა ის ქალი და იმავე დღეს ტფილისში დაბრუნდა.
დაგვიანებისა და უსაქმოდ სამი კვირის ხეტიალის გამო თომას სასტიკი გაკიცხვა გამოუცხადეს და უკანასკნელად გააფრთხილეს.
თელავიდან მართა ჩამოვიდა და თავის ერთას მაჭარი, ყურძენი, ტყლაპი და ხილი ჩამოუტანა. თომა დედის ნაჩუქარს არც კი მიეკარა. ყურძენი მალე დალპა, ხოლო მაჭარი დადუღდა და ღვინოდ იქცა.
ერთ საღამოს მართას ღვინის დოქი ცარიელი დაუხვდა. ფერწასული თომა საწოლზე გაშოტილიყო და მღვრიე თვალები ჭერისთვის მიებჯინა.
- შვილო, იყო ვინმე ჩვენსა?
- არა.
ეხლა კი დაიჯერა მართამ, რომ თომა მარტო სვამდა. ადრე არასოდეს არ უნახავს ნასვამი შვილი. ეხლა კი, რაც თელავიდან დაბრუნდა, ყოველ ღამე ღვინის სუნი მოსდიოდა. მართას ეგონა, ჩემი შვილი ამხანაგებს აჰყვაო და გულში კიდევაც უხაროდა. ჰფიქრობდა, იქნება პირსახიდან ქუში მოიშოროს და გული გაიხსნასო, მერმე დაეჭვიანდა: თომა მარტო სვამსო.
- შვილო, რატომ ვინმე ამხანაგი არ დაპატიჟე?
- რა ოხრად მინდა!..
- კოტეს მაინც მოიყვანდი.
თომა წამოდგა, დაჭყლეტილი ქუდი დაუვარცხნელ თავზე დაიგდო დაუდევრად და ბარბაცით გავიდა.
მართას შვილი თანდათან თავქვე მიდიოდა: წვერს იშვიათად იპარსავდა, პირსახეს ოდნავ იპკურებდა, ტანისამოსს აღარ იწმენდავდა, საჭმელს ძლივსღა ეკარებოდა და ყველაფერში ზანტი კამბეჩივით იცოხნებოდა.
დედას დღეში ორიოდე სიტყვას ძლივს მიუგებდა. ზოგჯერ პასუხსაც არ იმეტებდა. უმიზეზოდ ცხარობდა, თვალი მუდამ კარისაკენ ეჭირა და საკუთარ ბუდეში ერთ საათსაც ვეღარ ითმენდა. ნაშუადღევს გასული, ნაშუაღამევს ბრუნდებოდა და მამლის ყივილამდე ჰბორგავდა, ოხრავდა და ძილს ძლივსღა ეკარებოდა.
- შვილო, რატომ არ მეტყვი, რა დაგემართა, - ჰკითხა ერთხელ მართამ.
- არაფერი. - ჩაიბუზღუნა თომამ.
- როგორ თუ არაფერი! დედის თვალს არაფერიც არ გამოეპარება. მართალია, არც უწინ ყოფილხარ მხიარული და პირიანი, მაგრამ ეხლა მეტისმეტი დაგემართა. ტოლ-ამხანაგებს და ნათესავებს მუდამ მოწყვეტილი იყავი, სამაგიეროდ მუშაობდი, ეხლა კი აღარც ტოლ-ამხანაგებს დაუბრუნდი და მუშაობაზეც ხელი აიღე. ღვინოს არ იკარებდი, ეხლა კი დღე არ გავა, რომ მთვრალი არ დაბრუნდე. ესეც არაფერი. მარტო რადა სვამ, შვილო? რად ჩაგიხვევია ეგ გული? დავიჯერო ვერავინ იშოვნე? მეც ისე მექცევი, თითქო აქ არც კი ვიყო. გული სახლში აღარ გიდგება, მუდამ გარედ იცქირები და შუაღამემდე ქუჩაში დადიხარ, ნეტა რა დაგრჩენია ქუჩაში?
- რა იცი, რომ ქუჩაში დავდივარ?
- ვიცი, შვილო. აკი გითხარი, დედის თვალს არაფერი არ გამოეპარება-მეთქი. ერთი მითხარი, გენაცვალოს დედაშენი, ვის ეძებ ამ ქუჩებში?
- ვეძებ? - გაიკვირვა თომამ და ნაძალადევად გაიღიმა. - ვინ გითხრა, რომ ვეძებ? არავისაც არ ვეძებ.
- ალბათ ეძებ ვინმეს, თორემ... არ ვიცი, ამხანაგები შენ არ გყავს, სტუმრად ან საქეიფოდ არსად არ დადიხარ, გასართობი არ იცი და ლაპარაკი. მუდამ მარტო დაეხეტები. ცხადია, რაღაც დარდი გაწუხებს. რადა ხარ, შვილო, ეგრე გულჩახვეული? დედასაც რომ შენი დარდი დაუმალო, მაშ ვიღას უნდა გაუშალო ეგ გული? ვინ გიშველის ჩემსავით? ვინ მოგცემს დარიგებას?
თომა შეყოყმანდა, მაგრამ ენაზე მომდგარი სიტყვა უკანვე დაიბრუნა. „რა ბედენაა ჩემი დარდის თქმა: რას მიშველის სოფლის დედაკაცი? სად იპოვნის? როგორ იპოვნის? ვიცი, როგორ მოიქცევა: ათიოდე ქალს დამისახელებს და მეტყვის: „აი, შვილო, აირჩიე და შეირთეო“. თომა კი მზეთუნახავსაც არ შეირთავს, რადგან მისი გულიც და სისხლიც თამროს შავი თვალებით, პაწია ხალით და ოქროს კბილით არის დათილისმული.
- გითხრა შენი დარდის ნამდვილი მიზეზი? - ეკითხება მართა.
- მითხარი, დედი.
- გიყვარს, შვილო, ვიღაც ქალი გიყვარს. მართალია თუ არა?
თომას სიცილი მართას იშვიათად გაუგია, ეხლა კი... ოხო-ხო! გამოიცნო მართამ, გამოიცნო! ახა-ხა! მერმე? რომ უყვარდეს კიდევაც, მაგისთვის დაეხეტება ქუჩაში? მაშ ესეც ეცოდინება მართას: ვინ უყვარს თომას, ვის დასდევს დღე და ღამე ქუჩაში?
- არ ვიცი, შვილო, შენთან გავლილი ქალი ჯერ არავის არ უნახავს.
- მაშ რად დავდივარ მარტო?
- ან ვიღაცას დასდევ შორიდან, ან ვიღაცას დაეძებ. ოხო-ხო! ის ქალი დაკარგული ქინძისთავი ხომ არ არის, რომ თომა ქუჩაში დაეძებდეს მას. დევნა კი... რა საჭიროა დევნა? ჩვენს დროში ისეთი ქალი არ მოიპოვება, რომ თომამ მოინდომოს და ორიოდე დღეში ვერ გაიცნოს.
- არ ვიცი, შვილო, დასდევ თუ დაეძებ. იქნება იცნობ კიდევაც. ის კი ცხადია, რომ შენი დარდიანობის მიზეზი ქალია. ხანში შედიხარ, შვილო. დროა ცოლი შეირთო.
ისევ თავისას გაიძახის ეს დედაკაცი! აქამდე როგორ ვერ გაიგო, რომ ექვსი თუმნით ოჯახის შენახვა არ შეიძლება. გარდა ამისა, თომას ჯერ სწავლა არ დაუსრულებია. ორში ერთ-ერთი: ან სწავლა ან ცოლი.
მართას მართლა ვერ გაუგია თომას შიში და ანგარიში. ცოლი სწავლას არ დაუშლის. თომამ სწავლა შესწყვიტა. მიზეზი? თომამ არ იცის, განა! მაშ მართა ეტყვის: მიზეზი ისევ ქალია. თუ გინდა, უფრო გასაგებად ეტყვის: მიზეზი ან ქალია ან უქალობა.
ნუ იცინი, თომა, ნუ! დიაღ უქალობაა! უცოლობის გამო თომას სისხლი აემღვრა. ცოლს რომ შეირთავს, ერთ თვეში მომჯობინდება: სისხლი დაეწმინდება, ხორცი დაუცხრება და სულიც დაუმშვიდდება. ნუ დასცინის თომა მართას, ნუ! მართალია, მართა სოფლელია, გაუნათლებელია, მაგრამ მაინც ნაცხოვრი და გამოცდილი დედაკაცია. თომამ ამ საქმისა ჯერ არაფერი არ იცის, მართას კი ოცდაათი წლის გამოცდილება აქვს. ესეც რომ არ იყოს, გლეხებს ამ საქმეში ქალაქელებზე ნაკლები ჭკუა კი არა აქვთ.
ნუ კერპობს თომა ვაქირელი ვირივით, თორემ ინანებს! დაუჯეროს მართას! დედა ცუდს არაფერს არ ურჩევს! თომა ქალაქელ ქალებს არ იცნობს, მაშ კარგ ცოლსაც ვერ აირჩევს, ისევ მართა მოუნახავს.
აი, თუნდაც მღვდლის ქალი პელო. ჯერ ოცი წლისაც არ იქნება. ისეთი ფუნთუშა და ეშხიანი ქალია, რომ... ათი მთხოვნელი მაინც ეყოლება. კარგი სახლ-კარი და ვენახი აქვს, დედისერთაც არის. თომა ზედსიძედ შევა. თუ თომას პელო არ მოსწონს, ონიკაანთ მელანაც გამოდგება. მზითევი პელოზე ნაკლები ექნება, მაგრამ სილამაზით აჯობებს.
თუ თომა ძალიან განათლებულს ეძებს...
- ეჰ შვილო, კარგი განათლებული ქალი მყავდა შენთვის, მაგრამ...
- მაგრამ?
- სნეულია, შვილო. ამბობენ მალე მოკვდებაო. დასნეულდა საწყალი, ჭლექი შეეყარა.
- ვინ არის?
- მათიკაანთ თამრო. აი კურდღელაურში რომ დიდი ვენახი აქვთ.
- კურდღელაურში?.. მათიკაანთი?
- ჰო, შვილო, ოცდახუთი წელიწადი იქნება რაც ქალაქში გადმოსახლდნენ. თუ არ იცნობ, გაგონილი მაინც გექნება.
თომამ შუბლი აიკეცა. დაფიქრდა. მერმე თავი გაიქნია და წაილუღლუღა.
- არა, არ ვიცნობ.
- არ გაგიგია?
- არც გამიგონია.
- როგორ არ გაგიგია, შვილო! ორნი არიან - სოფო და თამრო, სოფო სანდრო აბრიძეს ჰყავს. არც სანდრო აბრიძეს იცნობ?
- შორიდან ვიცნობ, იმისი ძმა კოტე კი ჩემთან ერთად მსახურობს.
- ჰო, მართალია... გამიგია. აკი შენც მითხარი.
- აი, აქვე ჩვენს გვერდით ცხოვრობენ.
- მართლა? ჰო და უფროსი დაი სანდროსა ჰყავს, უმცროსი კი დასნეულდა. თუ აქვე ცხოვრობენ, ალბათ იმ ქალებს ნახავდი კიდევაც.
- არა, არ მინახავს. ამ ზაფხულს გაღმიდან გადმოვიდნენ ამ ქუჩაზე.
- ჰო და ის ქალი კოტეს რძლის დაი არის, არც მე ვიცნობ. ხუთიოდე წლის წინათ დამანახვეს. ძალიან მომეწონა. ეხლა რომ შემხვდეს კიდევაც, ვერც ვიცნობ. ძალიან ჭკვიანსა და განათლებულს ამბობენ.
- თუნდ განათლებულიც იყოს და ლამაზიც: რაკი სნეულია და კვდება...
- ისე გავიხსენე, შვილო, თორემ ღმერთმა დაგიფაროს ჭლექიანი ცოლისაგან. ჯვარი გეწეროს, გენაცვალოს დედა! მაშ ესე, შვილო, ან პელო აირჩიე, ან ონიკაანთ მელანა.
- კარგი, დედი, გავათავოთ. მე ჯერ ცოლს არ ვირთავ.
- შვილო, უცოლოდ შენც დასნეულდები, ან ისეთ ჭირს გადაეკიდები, რომა...
- არც დავსნეულდები და არც გადავეკიდები.
- მაშ მე მართალი მითქვამს. შენ არჩეული გეყოლება ვინმე.
- შესაძლებელია აგრე იყოს, - გაიღიმა თომამ და ქუდს ხელი დაავლო.
- ისევ საძებნელად მიდიხარ, განა!
თომა უკვე გავიდა.
დედის ალღომ ხელმეორედ მიაგნო: მისი ერთა ისევ თამროს საძებნელად მიდიოდა.
X
„ჩემო კეთილო, ჩემო უძვირფასესო დაო და მეგობარო, ჩემო თამრიკო! აგერ ერთი კვირა გავიდა, რაც შენი წერილი მივიღე, მაგრამ დღემდე ვერ გიპასუხე, მიზეზი ის არის, რომ წერილმა მეტისმეტად ამშალა და ამაფორიაქა.
ღმერთმანი, არც ვიცი საიდან დავიწყო. გენაცვალე, თამრო, რეებს იწერები? რა დაგემართა? სიკვდილის შიში ჩაგვარდნია ჩიტის გულში. სულ სიკვდილზე ჰფიქრობ. გგონია, ვითომ შენი გადარჩენა არ შეიძლებოდეს. ტყუილია, ტყუილი! გაიგე და დაიჯერე, რომ ორიოდე თვის შემდეგ საპატარძლო კაბას ჩაგაცმევ და იმ ვაჟს მიგათხოვებ.
ის ვაჟი მერმე იყოს, ეხლა კი ერთხელ კიდევ გატყობინებ, რომ შენისთანა ავადმყოფი ასი ათასობით მორჩენილა. შენზე ათჯერ უარესებიც გამობრუნებულან. საჭიროა მხოლოდ ორი რამ: უნდა უნაკლოდ შეასრულო ექიმის დარიგება და მაგ უმანკო გულიდან სიკვდილის შიში ამოიგდო.
დედისაგანაც მომივიდა წერილი. იწერება: მართალია, სიცხე არ გამოუნელდა, მაგრამ გამოკეთება მაინც ეტყობაო: ექიმს მტკიცედ სწამს შენი მორჩენა. უთქვამს, მალე ცალ ფეხზე ახტუნდებაო. ტყუილია, ვითომ ექიმს ის სიტყვები ეთქვას, შენ რომ იწერები. დედა მწერს: თამროს ყურმა უმტყუნაო. შენი ჭირიმე, თამრო, ნუ იგონებ და ნუ აგონებ შენს თავს უცნაურ ჭორებსა და შიშს. სწორედ ამ შიშის ბრალია შენი გაბედული საქციელიც. არა გზრახავ. რაც მოხდა, მოხდა, მაგრამ არ მესმის, როგორ გადაეკიდე უცნობ მამაკაცს? პირველად შეგხვედრია. ერთმანეთისთვის თითო სიტყვაც არ გითქვამთ. იმ კაცისა არც სახელი გცოდნია, არც ვინაობა. იქნება ცოლიანია? ეგებ ავადმყოფია? იქნებ დამპალია და შენც უნდა დაგალპოს? ვინ იცის, შესაძლებელია ქურდიც იყოს, ან კაცის მკვლელი, ან ჯიბგირი!
გეუბნები, არა გზრახავ-მეთქი, მაგრამ შენი საქციელი მაინც არ მესმის. შენგან ასეთ წინდაუხედაობას არ მოველოდი. ეს ამბავი შენვე რომ არ მოგეწერა, სხვისგან არასოდეს არ დავიჯერებდი. საოცარია! საკვირველია! ღვიძლი დები ვართ, ერთად შევიზარდენით და თურმე დღემდის არ მცნობიხარ.
ეხლა ესეც იფიქრე: საცაა აბასთუმნიდან დაბრუნდები. ის ადამიანი სადმე შეგხვდება. შენ დარწმუნებული ხარ, ვითომ ერთი დანახვით იმასაც შეუყვარდი (მართალი უნდა გითხრა: შენმა ბალღურმა რწმენამ გამაბრაზა კიდეც. საიდან? როგორ? რად ან რისთვის შეგიყვარებდა?).
ასე ჰგონია შენს უბიწო ჩიტის ტვინს. იმ ადამიანს კი სულ სხვა რამ უდევს გულში. შენმა უმაგალითო გამბედაობამ, შენმა გასაოცარმა საქციელმა მამადავითის მთაზე ის ადამიანი ღრმად დაარწმუნა, ვითომ შენ ქუჩის ქალი ყოფილიყავი. რომ დაგინახავს, აგედევნება და ისე მოგექცევა, როგორც გარყვნილებს ექცევიან. და თუ შენ აღარ მიიკარე, შენს ვინაობას გაიგებს, იმ ამბავს მთელ ქალაქს მოსდებს და სამუდამოდ დაგღუპავს. სახელის გატეხას ისევ თავის გატეხა სჯობია და დარჩები შერცხვენილი და გაუთხოვარი.
აკი გეუბნები, შენი საქციელი სიკვდილის შიშით არის-მეთქი გამოწვეული. იწერები: „რა ბედენაა ჩემთვის სახელი, პატივი და უმანკოება! რა ოხრად მინდა ან ერთი ან მეორე, თუ ხვალ ან ზეგ სამუდამოდ გავთავდებიო“, არ ვიცი, შესაძლებელია აგრეც იყოს, თუ მართლა განწირული ხარ. მაგრამ მეც მანდა ვარ.
ტყუილია-მეთქი, ვითომ შენი დღენი დათვლილი იყოს. დაბეჯითებით, დანამდვილებით გეუბნები: ორი თვის შემდეგ შენს ქორწილში ლეკურს დავუვლი-მეთქი. ამოიგდე მაგ ლამაზი თავიდან ეგ საშინელი აზრი, გენაცვალოს სოფოს თავი! მოიგლიჯე, დაივიწყე, გააგდე! შენივე ხელით ნუ იკლავ თავს, გენაცვალოს სოფო!
ეხლა იმ უცნობზე მოგწერ: მეხვეწები, ის კაცი მიპოვნეთო, ავად რომ არ იყო და წერილის დაწერის დროსაც სიცხე რომ არ გქონოდა, გავიცინებდი. ნუ გეწყინება, თამრო, მართალი უნდა გითხრა: ეს კი მეტისმეტია! ნაცნობ-უცნობნი ქალაქს უნდა მოვდო და ასიოდე კაცი მაინც ვაპოვნინო, რომელთაც... მარცხენა ნეკზე ფრჩხილები არა აქვთ. მერმე ყველას ერთად მოვუყარო თავი ან თითო-თითოდ შევიყვანო ჩემს ოთახში და ვკითხო: „ზაფხულში მამადავითის მთაზე ხომ არ ყოფილხართ? იქ ასეთ-ასეთი ქალი ხომ არ გინახავთ? რიგში რომ იდექით, ქვეით ჩამოსვლის დროს. ის ქალი უკნიდან ხომ არ ამოგიდგათ და არ გაგეხახუნათ? და თუ ასეთი კაცი ვიპოვნე, უნდა ვუთხრა: „ის ქალი ჩემი დაი იყო. ავად არის. აბასთუმანშია, წამომყეთ, ჩემი ხარჯით წაგიყვანთ“.
რა თქმა უნდა მკითხავენ: „რად, რისთვის? აბასთუმანში რა საქმე მაქვს?“ მეც ასეთი პასუხი უნდა გავცე: „თამროს ერთი დანახვით ისე შეუყვარდით, რომ... ლამის თქვენი უნახაობისგან მოკვდეს. წავიდეთ, გაჩვენებთ, გვერდით მოუჯდებით და ორიოდე თბილ სიტყვას ეტყვით“.
ის კაცი ან გულში გაიფიქრებს ან მკითხავს: „მარტო ორიოდე თბილი სიტყვა უნდა ვუთხრა? მეტი არაფერი? „მეტი არაფერი“. „რომ ვაკოცო ან მაკოცოს?“ მართლა, კოცნა შეიძლება თუ არა? თუ კოცნა შეიძლება, ჩახუტებაც შეიძლება, ჩახუტებას კი ბუნებრივად მოსდევს... უბიწო ხარ, მაგრამ დანარჩენი შენ იცი. გამიწყრები, მასხარად ამიგდოო. არა, ჩემო ძვირფასო, მე ხუმრობის გუნებაზე არა ვარ და არც შენ გაგიმეტებ სამასხარაოდ. მე მხოლოდ ნამდვილი სურათი დაგიხატე. ასე ან თითქმის ასე უნდა შესრულდეს შენი ახირებული თხოვნა, რომელსაც შენვე დაარქვი ბოდვა.
მაშ ასე, გენაცვალოს ჩემი თავი! იმ კაცის ამბავიც და შენი წერილიც მხოლოდ ბოდვა იყო, რომელიც სიცხემ მოგიტანა, ხოლო ბოდვა არც თავში რჩება ადამიანს და არც გულში. ნისლივით მოგეპარა და ისევ გაგეპარა. მე დარწმუნებული ვარ, რომ იმ ამბავსა და წერილზე ეხლა შენც გეცინება.
შენი ჭირიმე, თამრო, მაინც მომწერე, რომ უკვე ყოველივე დავივიწყე და ის ვაჟიც გულიდან ამოვიგდე-თქო. ნუ გამიწყრები იმის გამო, რომ შენი წერილი სანდროს და კოტეს წავაკითხე. ორივეს დასავით უყვარხარ, სანდრო შენი სიძეა, კოტე კი ჩემი მაზლია (მაგონდება შენი საყვედური იმის გამო, ვითომ შენ და კოტეს გზა მე გადაგიჭერით. ღმერთმა გაპატიოს!). იმათთან საიდუმლო არც მე მაქვს და არც შენ უნდა გქონდეს. რაც მოგწერე, სამივეს სახელით არის მოწერილი. ორივენი დაძმურ კოცნას გიგზავნიან და გეხვეწებიან, რომ სიკვდილის შიში დასძლიო და მამადავითის მთაზე შენამთხვევი ამბავიც დაივიწყო.
ყველას ისევ შენი ჭკუისა და ნებისყოფის იმედი გვექნება. ახალი არაფერია. დათია უშენოდ მოწყენილია, მრავალი ახალი სიტყვა ისწავლა, დღეში ხუთჯერ მაინც მეკითხება: „თამლო სად ალი?“ ტუგოც ყოველდღე აფხაკუნებს შენი ოთახის კარებს. წვიმამ გული გამიწყალა. თუ ერთ თვეში არ დაბრუნდი, რამდენიმე დღით ამოვალ შენ სანახავად.
ქალაქში ახალი არაფერია. აგერ ორი თვეც იქნება, რაც კინოშიც არ შემიხედნია. უშენოდ გული არსაით აღარ მიმიწევს. გენაცვალე, მალე ჩამოდი და ჩვენს დაობლებულ ოჯახში შენი ძველებური სიცილი, ლხინი და სიცოცხლე შემოიტანე.
შენი ჭირიმე, შენი! ჩემო ერთავ! შეასრულე ჩვენი ვედრება: არხეინად იყავი, ეგ მტრედის გული დაიმშვიდე, ნუ გაბოროტდე-ბი და სულს ნუ აიმღვრევ. დედა მოიკითხე, მშვიდობით და ნახვამდის, გენაცვალეთ ყველანი: მეც, დედაც, სანდროც და მთელი ქვეყანაც. ასი ათასჯერ გიკოცნი მაგ უმანკო თვალებს და წითელ ტუჩებს...
მარად შენი სოფიო“.
XI
წინანდელი თომა იმდენად შეიცვალა, რომ ვეღარა სცნობდნენ: დაზარმაცდა, დაიბნა, დამუნჯდა და მოიშალა. სანამ მობაასე უბრალო ნათქვამს ორჯერ-სამჯერ არ ეტყოდა, დაბნეული მოლარე მანამდე ვერ მიუხვდებოდა, ხშირად რამდენჯერმე უნდა დაეძახნათ, რომ შორეული ფიქრებით გაგუდული თომა გონს მოეყვანათ.
უცნაური სიტყვა-პასუხიც დასჩემდა. ვინმეს რომ გამარჯობა ეთქვა, თომა ზოგჯერ შეეკითხებოდა:
- რაო, რა გინდა?
- გამარჯვება გითხარი, შე კაი კაცო!
- ჰოოო, გამარჯვება მითხარი?.. ძალიან კარგი... კეთილი დაპატიოსანი.
ან კიდევ:
- თომა, ფული მინდა. აი, ორდერი.
- ფული?! ჰმ! ფული მეც მინდა, მაგრამ არავინ მაძლევს. არა მაქვს.
- როგორ თუ არა გაქვს! ხელმოწერილ ორდერს გაძლევ.
- თუნდ ოცი ორდერი მომეცი. არა მაქვს-მეთქი.
მთხოვნელმა იცოდა, რომ სალაროში ფული იყო და ამიტომ ახირებულ მოლარეს მკაცრად შეუტევდა ხოლმე. მაგრამ თომა ნაჩვევი არ იყო ნათქვამიდან გადადგომას. ბოლოს ეს უცნაური დავა გამგის ოთახში თავდებოდა.
- რატომ ფულს არ აძლევო?
დამფრთხალი მოლარე გაოცდებოდა ხოლმე...
- ფული?.. მე?.. მე ფული მაქვს. მე უარი არ მითქვამს... ეხლავე მივცემ.
სმასაც მოუხშირა. შეზარხოშებული რომ მოვიდოდა, მთვრალი დათვივით უცნაურ რასმეს ჰბურტყუნებდა და ჩვეულებრივზე უფრო მეტს ლაპარაკობდა.
ერთხელ ანგარიშები გაუშინჯეს და მრავალი დაუდევრობა აღმოუჩინეს. რამდენიმე დღის შემდეგ სალარო ჩამოართვეს და დათხოვნა დაუპირეს. კოტემ ძლივს უშველა. მოანგარიშედ დასვეს და უთხრეს:
- უკანასკნელად გაფრთხილებთ: თუ არ გასწორდით, თუ დაუდევრობა არ მოიშალეთ და ღვინოზე ხელი არ აიღეთ, უმალვე დათხოვნილი იქნებით.
კუთხეში მიიბუზა და ისე ჩაჰქინდრა თავი, თითქო კისერზე იმ მაგიდისოდენა რკინა ჩამოჰკიდესო. სადილობიდან დილამდე მაინც მოცლილი იყო და თავისუფალ დროს კვლავ თავისებურად ჰხარჯავდა: ქუჩებში აღამებდა, გამვლელებს აშტერდებოდა და ისევ დაკარგულ თამროს ეძებდა.
ერთხელ ხაშურელი ნათესავი შეჰხვდა, რომელსაც ზაფხულის მიწურულში ოქროსკბილიანისა და თვალხალა ქალის მოძებნა დაავალა.
- რა ჰქენი, გენო, ის ქალი იპოვნე? - მოაგონა თომამ მივიწყებული საქმე.
- ჰო, მართლა! - მოიგონა გენომ. - ამას წინათ ბორჯომში თუ აბასთუმანში ვნახე მაგისთანა ქალი: იქაური უნდა იყოს, რადგან ეხლა იქ სააგარაკოდ მისული არავინ აღარ იქნება.
- მაშ წავალ, მაგრამ შენც უნდა წამომყვე.
- არა მცალიან, გენაცვა. ერთ კვირაზე ადრე აქედან ვერ დავიძვრები.
თომა ერთ კვირას ვერ მოითმენს. შესაძლებელია ის ქალიც წავიდეს ბორჯომიდან. ეხლავე უნდა გაიქცეს, უნდა მიუსწროს, თორემ მიგნებული საბედისწერო თამრო სამუდამოდ დაეკარგება.
თომა არავის არ ეთხოვება და მეორე დღესვე ბორჯომში ადის. ქალაქი და მთები განუჭვრეტელ ნისლშია გახვეული. მთელი დღე წვიმს, ქუჩები, ბაღები და ჭალები მოყვითალო ფოთლით არის დაფენილი. თომა არაფერს არ ამჩნევს. სანამ დღეა, ტალახში აჭყაპუნებს და უპატრონო ცხვარივით დაჰბორიალებს სადგურზე, ბაღში, ჭალაში, ბაზარში და გორაკზე. ასიოდე ახალგაზრდა ქალს აშტერდება, მაგრამ თამროს ერთიც არა ჰგავს.
იმედი რომ დაეკარგა, ავტოს შეახტა და, გაწუწულ-გალახული აბასთუმანში აიჭრა, იქაც სამ დღეს იბორიალა, ეზოები დაიარა, ყველა აგარაკი გადაჩხრიკა და ერთ პატარა სახლს დაადგა თვალი, იმიტომ დაადგა, რომ ერთი წუთით აივანზე გადმომდგარი ხნიერი დედაკაცი ემცნაურა. ემცნაურა და იმ შენობას დარაჯივით დაუდგა. „ეს დედაკაცი თამროს დედა უნდა იყოს და საცაა თვითონ თამროც გამოვა“. - ჰფიქრობდა და იმ აგარაკის კარ-მიდამოს თვალს არ აშორებდა.
ბოლოს თვითონ თომასაც დაადგეს თვალი, ქურდად მიიჩნიეს, მილიციაში დაიბარეს, გამოჰკითხესდა კინაღამ დააპატიმრეს.
თომამ ძლივს დააღწია თავი და ქალაქში დაბრუნდა. მეორე დღეს ავყია მოსამსახურე სამსახურიდან დაითხოვეს.
კვიატმოდებულმა თომამ ვერ გაიგო, ან საიდან გაიგებდა, რომ მან თამროს ფანჯრის წინ სამი დღე დაჰყო და ოქროსკბილიანი ქალი მხოლოდ იმიტომ ვერ ნახა, რომ ის უკვე ლოგინად იყო ჩავარდნილი.
XII
„შვილო სოფო! გამაგებინე, შენი ჭირიმე, ისეთი რა წერილი მოსწერე თამროს, რომ საწყალი ქალი ასე ააღელვე და ააფორიაქე? შენი წერილი რომ წაიკითხა, ჯერ ხელებით და კბილებით დაჰგლიჯა ნაკუწ-ნაკუწ და მერმე ისე ატირდა და აიშალა, რომ მე და ექიმმა ძლივს დავამშვიდეთ. მხოლოდ დღეს დილით ჩაიძინა. სულ სჩიოდა: მე უკვე იმ ქვეყნისა ვარ, თქვენ კი ამ ქვეყნისა, ამიტომ ერთმანეთისა აღარაფერი არ გვესმისო.
ძალიან გკიცხავდა: ყველაფრით გასუქდა, გაძღა და ყელამდე გაივსოო. ამიტომ ჩემთვის თითის განძრევაც ეზარებაო.
ბევრი ვეცადე, მაგრამ ვერ გავიგე, ისეთი რა აწყენინე, რომ ისედაც სიკვდილის პირზე მისული უბედური ქალი წუხელ კინაღამ ხელიდან გამომეცალა. მომწერე, გენაცვალოს დედაშენი, თორემ მე ჩემი დამემართება. ან სადაურია, გენაცვალეთ, რომ დედა ვიყო და მომაკვდავი შვილის ამბავი კი არ ვიცოდე!
თამრომ დაიჟინა ქალაქში უნდა დავბრუნდეო. თუ არ წამიყვანთ, თავს მივიკლავო. არ ვიცი, ღმერთმანი, რა დაემართა, ან ქალაქში რა დაურჩა უნახავი? ბევრი ვეჩიჩინეთ მე და ექიმმა, მაგრამ მაინც თავისი გაიტანა.
ექიმმა ძალაუნებურად მისცა ნება, მაგრამ ერთ კვირაზე ადრე არ გამოუშვებს. ამაზე შევთანხმდით. თუ მანამდე შენი წერილი არ მომივიდა, მანდ მაინც გავიგებ ამ უბედურის ამბავს. ფულს ნუღარ გამოგზავნი, მეყოფა. დაამზადე თამროს ოთახი და ხუთშაბათს საღამოზე სადგურზე დაგვიხვდი.
თამრომ რომ დაინახა ეს წერილი, დამიძახა: „ჩემ მაგიერ მოკითხვა არ შეუთვალოო“. ძალიან შეშფოთებულია, ცრემლს ვეღარ იმაგრებს, სიმწრისაგან ყველაფერს ჰხევს და ამტვრევს. საცვალი და ხელსახოცები დაიგლიჯა. ერთ ღამეში სანთელივით გაყვითლდა და დადნა. ლოგინიდან ვეღარა დგება. მომიკითხე ყველანი. თქვენ მაინც კარგად იყავით, გენაცვალოთ ჩემი თავი.
დედა შენი ანიკო“.
XIII
თომა ჯერ არავის ენახა ესოდენ დაღვრემილი და აფორიაქებული, როგორც იმ დღეს იყო. დილით გავიდა და შინ შუაღამესღა დაბრუნდა. მისი დედა ფანჯარასთან იჯდა და გარეთ იხედებოდა.
თომა რომ შემოვიდა, მართამ არც კი მოიხედა. თომამ იატაკინააბაკუნა, მერმე ერთ მოყუდებაზე ორი ჭიქა წყალი გადაჰყლაპა, კედელს დააშტერდა, დაუვარცხნელი თმა უარესად აიწეწა და შემდეგ უგზოუკვლოდ აბორიალდა. ბოლოს ფანჯარას ეცა და ორივე ნახევარი გამოაჯახუნა.
- შვილო, ცივა, ზამთარია, - ნელი ხმით მოაგონა მართამ.
თომამ თითქო ვერც კი გაიგო, თევზივით აღებდა პირს და ცივს ჰაერს ქშენით ჰსუნთქავდა. უცნაური, მიუგნებელი რამ უხუთავდა სულს. მერმე ისევ აბაკუნდა, ისევ წყალი დალია, დაწვა და გაინაბა.
მართამ ფანჯარა მიჰხურა, სანთელი ჩააქრო და მიწვა. ბნელ ოთახში მისი სუნთქვაც კი აღარ ისმოდა. ისე გატვრინდა და გახევდა, თითქო სუნთქვა შეეკრაო. მისი ტანი თანდათან გამოიფიტა, დაიწრიტა და შემსუბუქდა. უცნაურ ძილის ბურანში შევიდა, მაგრამ იმავე დროს ნათლად ესმოდა თავისი სიფხიზლე. განძრევა სცადა, მაგრამ ვერ მოახერხა. საწოლი თითქო გამოეცალა და მისი გაბუმბულებული სხეული ჰაერში ჩამოეკიდა. გაიფიქრა: „ოთხი თუ ხუთი თვის წინ ასეთივე ამბავი დამემართა“. იმავე წამს მისი ტვინიც შავი ნისლით დაიბურა. თვითონაც ვერ იტყოდა, რამდენ ხანს იწვა გატვრენილი, სულწასული და გარინდული. უცებ მის თვალწინ მაშინდელი მინის კედელი აღიმართა და ისევ ცისფერი ოთახი გადაიშალა. იგივე ავეჯი, ნოხი, სურათები, ჭაღი, საწოლი და... ის ქალი, ისევ ის ქალი, თამრო, თომას თამრო! თამრომ ეხლაც ისე მოიხედა, როგორც მაშინ, მერე ნელ-ნელა წამოიწია, საწოლზე დაიჩოქა და მინის კედელს ჯვარცმულივით მოეკრა.
მაგრამ ეს თამრო იმ თამროს აღარა ჰგავს. თეთრი, ქაღალდივით სუფთა და გამჭვირვალე პირის კანი უსწორმასწორო ძვლებზე აქვს გადაკრული. ნიკაპი და ცხვირი - დამდნარი და დაწვრილებული. ლოყები ჩასწეოდა და ჩაჰზნექოდა. მკლავები ყვითელი კელაპტარივით დასწვრილებია, ხოლო თითები იმ კელაპტრებზე სანთლის ნამწვებივით მიჰკვრია, მხოლოდ თმა და წარბები შერჩენია უცვლელი. სქელი ტევრი თმა, რომელიც ჩავარდნილ მკერდსა და მოკუზულ ბეჭებს ჰფარავს, და ხშირი წარბები, რომელნიც ეხლა უფრო გრძლად მოსჩანს, ვიდრე მაშინ, მამადავითის თავზე ჩანდა.
თამრომ გაცრეცილი და დამდნარი ტუჩები ააცმაცუნა და ოქროს კბილი გამოაჩინა, და ის კბილი სხვა კბილებში ისე გამოჩნდა, როგორც თეთრი ძვლის ორმაგ კრიალოსანში ჩატანებული ყვითელი ქარვის მძივი, ხოლო მისი თვალები ორს ჭრაქს ჰგვანდა, რომელიც ღამის წყვდიადში ღრმა ორმოებიდან ციმციმებს.
ქალის თვალებსა და ტუჩებზე უსაზღვრო შიში, მომაკვდავის წარკვეთილი სასო და უიმედო სევდა იყო გამოკვეთილი. ეხლაც ორივენი მაშინდელივით მიაკვდნენ კედელს. ერთმანეთს თვალებით ჰბურღავენ, დაკლაკნილი თითებით კედელს ჰკაწრავენ და ტუჩებს უსიტყვოდ აცმაცუნებენ და ერთმანეთის ხმისა ნატამალიც არ ესმით.
თამრომ კიდევ წამოიწია, ცისფერი საბანი გადაიხადა და თოვლივით თეთრი პერანგი და ჩავარდნილი მკერდი გამოაჩინა. უცებ მან ორივე ხელი იტაცა მკერდზე და ისე ამოისუნთქა, თითქო იმ ოხვრას სულიც ამოაყოლაო. მერმე ლოგინზე გადავარდა და გაიჭიმა.
უმალვე ყოველივე გაჰქრა და ირგვლივ ისევ განუჭვრეტელი გმინვაც მოისმა:
- კვდება!.. უშველეთ!.. მოკვდა!
საწოლზე იჯდა, თრთოდა და ხელებს უცნაურად ასავსავებდა. შეშინებული მართა თავთ დასდგომოდა და ეკითხებოდა:
- შვილო, გონს მოდი... შვილო, რა დაგემართა?.. ვინ მოკვდა?
შვილი დიდხანს შესცქეროდა დედის არეულ პირსახეს გაოცებული თვალებით, მერმე ოფლი მოიწმინდა, ღრმად ამოიხვნეშადა წაილუღლუღა:
- არაფერი დედი, არაფერი... რამ წამოგაყენა! დაწექი, დაიძინე. საბნის ქვეშ ძლივს შესდო თავისი აცახცახებული ტანი და ისე აქშინდა და აქაქანდა, რომ მისი ურვა მეორე ოთახში თეკლესაც კი ესმოდა.
XIV
- შვილო, აღარ მეტყვი რა გემართება? - ერთხელ კიდევ სცადა ორი დღის შემდეგ მართამ თომას გულის გადაშლა.
- არაფერი, დედი, არაფერი. - წაიბურტყუნა თომამ.
- როგორ თუ არაფერი, გენაცვალოს დედაშენი! გუშინ და დღეს მეტისმეტი გემართება. საქმესაც ვეღარ შოულობ. ის მოსავალიც რომ გავყიდო, ორიოდე თვესაც გვეყოფა და მერმე რაღას იზამ?
- არაფერს, დედი, არაფერს.
- ისევ არაფერსაო! ე ღვინოს რომ შეეჩვიე? სწავლას რომ მოსწყდი?
თომას რომ დარდი მოაწვებოდა და სათქმელი გამოელეოდა, ქუდს დაიხურავდა და სახეტიალოდ წავიდოდა. ეხლაც ქუდს დაავლო ხელი და წასვლა მოინდომა.
- შვილო, მოიცა. ხვალ წასვლას ვაპირებ.
- წადი, დედი წადი. მშვიდობით იყავი. და ისე გავიდა ოთახიდან, რომ უკან არც კი მოუხედია.
ერთი საათის შემდეგ მამადავითის მთაზე აფოფხდა, - თვითონაც არ იცოდა, რისთვის და რატომ, კლდის ნაპირზე გადმოდგა და ხევხუვებში ჩავარდნილ ქალაქს გადმოჰხედა. „აქ უნდა იყოს, სადმე აქ. - ჰფიქრობდა. - ვიცი, რომ აქ არის. მაგრამ სად? რომელ უბანში? რომელ სახლში? რატომ თვითონაც არ მომძებნის? რად მემალება? თუ არ ვუნდოდი, მაშ რად დამმართა ის ამბავი?.. აგერ იქ... აი იქ“...
ფუნიკულორის სადგურს მიადგა და ჭიის ნაბიჯით გაიარა დაბალი კიბე და ხარიხებით მოვლებული დახვეული გზა... სწორედ ის გზა, სადაც მაშინ... და სწორედ ისე, როგორც მაშინ, ზაფხულში, უხეში, მაღალი და გაცრეცილი შენობა ღვთის ტაძრად მოეჩვენა, რადგან იმ სევდიან შენობაში თამროს სული ტრიალებდა.
„აი, აქ იდგა... იქაც... აქ იდგა ჩემი თამრო... თამარი... თამარქალი... ეხლა კი აღარ არის... დამეკარგა. ვინ იცის, ეხლა სად არის, ვინ იცის, ვისა ჰყავს გვერდით. ვინ იცის, იქნება ავადაც იყოს ან მოკვდა კიდევაც“. და შავი აზრის ძაფი თვითონვე გაწყვიტა: „ტყუილია, ტყუილი! თამროს სიკვდილი მხოლოდ ლანდი იყო, მხოლოდ სიზმარი და მეტი არაფერი. იმ ღამეს ცუდად ვიყავი... მაჯლაჯუნა დამაწვა... უჟმური მეწვია. თამრო ცოცხალია და აქვე უნდა იყოს სადმე, აქვე...“
ვაგონი სრიალით ჩამოვიდა და გაჩერდა. თომამ ქუჩა გადასჭრა და მამადავითის მოედანზე გავიდა. ისე მიაბიჯებდა ტალახსა და წვიმაში, თითქო გრძელ აივანზე დასეირნობდაო, თან ფანჯრებს ათვალიერებდა და ხელის ქვეით ამშვიდებდა თავისთავს: „მაშინ ამ გზით წამოვიდა, მაშ ახლო სადმე უნდა ცხოვრობდეს. აი ამ პატარა ქუჩაზე არ გამივლია... არც ამ ვიწრო შესახვევში მიძებნია... ეხლა აქეთ გავუხვიოთ... იქითაც შევიხედოთ“...
ქუჩები ცარიელი იყო. ზოგჯერ ქოლგით ან უქოლგოდ გაირბენდა ვინმე. სახლებს წყალი წურწურით ჩამოსდიოდათ. თომა ყოველი სახლის ფანჯრებს ათვალიერებდა და ქვემო სართულებშიც კი იხედებოდა, როგორც საკუთარ ოთახში. ბოლოს ისევ თავის ქუჩაზე გამოვიდა და ნელი ნაბიჯით დაეშვა თავქვე.
წვიმა გადაიღო. აგერ თომას სახლიც. იმ სახლის გვერდით კოტე ცხოვრობს. ალბათ ეხლა... მაგრამ ეს რა ამბავია? რად მოუყრია თავი ამოდენა ხალხს კოტეს სახლთან? აგერ შავი ცხენები და თეთრი ბალდახინიც. ალბათ ამ სახლში მოკვდა ვინმე... მოკვდა და მარჰხავენ. ხალხი შეინძრა. ვიღაცას გზას აძლევენ. კუბო გამოაქვთ... თომა ნათლად ჰხედავს ზევიდან ყოველივეს. თეთრი ყვავილებით სავსე თეთრი კუბო. შიგ ქალის თეთრი პირსახე. შავი თმა, შავი წარბები და გრძელი წამწამები ღრმად ჩაცვივნულსა და დახუჭულ თვალებზე. გაცრეცილი ხელები მკერდზე დაუწყვია დადამდნარი თითებით თეთრი ყვავილები ჩაუბღუჯავს.
აგერ კოტე აბრიძეც გამოვიდა და მგლოვიარე მოხუცებული დედაკაცი გამოიყვანა. თომას რაღაც ეცნაურა, შორეული რამ გაახსენდა. სადღაც უნახავს ეს დედაკაცი. მაგრამ სად? როდის? აგერ კოტეს უფროსი ძმა სანდროც გამოვიდა და ამანაც ახალგაზრდა დედაკაცი გამოიყვანა, ისიც შავებში ჩაცმული და ნამტირალი. იმ დედაკაცმა აქეთ მოიხედა. ქვევით მომავალი თომა უცებ გაფითრდა და შესდგა. „ის არის, ის! ღმერთო, დიდებულო! თამროა, თამრო!“ გული მძლავრად აუფანცქალდა და თვალებზე ბინდმა გადაჰკრა. მერმე უხეშად შეერია ხალხში და ერთ წუთში იმ დედაკაცს ამოუდგა გვერდზე.
მგლოვიარე დედაკაცმა თომას გადმოჰხედა. მერმე სანდროს რაღაც უთხრა. კბილები გამოიჩინა და მიბრუნდა. თომა ერთხელ კიდევ მოტყუვდა: არა, არა ჰქონია ოქრო სკბილი! დანარჩენი ყოველივე თამროსი აქვს: თვალ-წარბი, ტუჩები, თმა, ტანადობა და ისეთივე ხალი იმავე თვალის ძირში!
რამდენჯერ მოტყუვდა იმ ქალზე თომა! დღეს აღარ მოტყუვდებოდა, მაგრამ შავმა ტანისამოსმა და ნამტირალევმა პირსახემ თვალები აუხვიეს. ეხლაც გაფუფქულსავით გამოტრიალდა. სიხარულის მოზღვავებული ტალღა უმალვე ჩაჰშხამდა.
- თომა, შენც აქა ხარ?
- კოტე, ეს... ეს რა ამბავია?
- რძლის დაი მომიკვდა.
თომამ სანუგეშო სიტყვა ვერ იპოვნა.
კოტემ ისევ მოხუცებულ დედაკაცს წაავლო მკლავში ხელი და კუბოსთან გაიყვანა.
„უნდა გავყვე, ვალი უნდა მოვიხადო, თორემ კოტეს ეწყინება“ - გაიფიქრა თომამ და უკვე მიმავალ ხალხს გაჰყვა.
ისევ თამროს ორადს მოჰკრა თვალი. „მაშ, ეს დედაკაცი თამროს რომ ჰგავს, კოტეს რძალი ყოფილა. ცოლ-ქმარი ერთად ჯერ არ მინახავს“.
ნაბიჯით მისდევდა და მარცხნივ და მარჯვნივ ქალებს ათვალიერებდა. უკვე გამოიდარა და ქუჩები ხალხით ივსებოდა. ვერის სასაფლაოზე გავიდნენ და ცხედარი ღრმა საფლავის ნაპირზე დაასვენეს. თომა განზე დგას, ხალხით შემოხვეულ ცხედარს ძლივს ჰხედავს და თავისთვის ჰფიქრობს: „საწყალი ქალი!... უბედური!.. საბრალო!.. ალბათ გასათხოვარი იყო... ოცი წლისა ძლივს იქნება... ჯერ არც კი უცხოვრია. ვინ იცის, იქნება ჯერ სიყვარულიც არ გამოუცდია. საფლავში მიაქვს ქალური ოცნებანი, ლბილი სევდა, ლაღი სიცილი და... უმანკო ტანი. უბედური!.. საწყალი!“
უცებ ჰაერი კივილმა, კვნესამ და ქვითინმა შესძრეს. მერმე ქვითინსა და კივილს ლურსმანისა და ფიცრის კაკუნი შეერია. კუბოს სახურავი დააფარეს, დასჭედეს და ნელ-ნელა ღრმა საფლავში ჩაუშვეს. აქეთ-იქიდან ყველა თითო მუჭა მიწას აყრის და იმ მიწას კუბოს თავზე ისეთი რახუნი გააქვს, თითქო ყავრის სახურავს ხშირი სეტყვა უშენსო.
„წესია“ - გაიფიქრა თომამ და შავი წესი თვითონაც შეასრულა: საფლავის პირს მიადგა, ერთი მუჭა მიწა მიაყარა კუბოს და გუნებაში დააყოლა: „მიწა იყავ და მიწად იქეცი“. მერმე ნელის ნაბიჯით წამოვიდა, რადგან კივილისა და ქვითინის ზარს ვეღარ გაუძლო.
ვერის დაღმართს რომ გაუსწორდა, ქუჩა გადასჭრა და ეტლს შეეჩეხა. შიგ სანდრო აბრიძე, იმისი ცოლი და მოხუცებული დედაკაცი ისხდნენ, რომელიც წეღან კოტეს მიჰყავდა.
თომამ და იმ დედაკაცმა ერთის წუთით ურთიერთს თვალი თვალში გაუყარეს. ეტლმა უკვე გაისრიალა, ხოლო თომას გულს უცნაური და იდუმალი სევდა დასწვდა:
- „რა ვქნა, ეს დედაკაცი ვინ არის? - წეღანდელივით ჰკითხა თავის თავს. - სად მინახავს? როდის? რად დამმახსოვრდა მისი პირსახე? თუმცა... რად მინდა მაგისი ვინაობა?“ - და მგლოვიარე მოხუცის ვინაობაც და პირსახეც უმალვე ამოიგდო თავიდან.
კოტე წამოეწია, მკლავში ხელი გაუყარა და დავრდომილი ხმით ჰკითხა:
- რასა იქმ, თომა? ადგილი იშოვნე?
- ვერა, ვერ ვიშოვნე.
- წამო, ერთი ბოთლი დავლიოთ, თორემ გული კარგად ვერა მაქვს.
- დავლიოთ, მეც ცუდათა ვარ.
სარდაფში ჩაუხვიეს და წითელი ღვინო მოითხოვეს. თითო ჭიქა დალიეს და მეორეც დაისხეს.
- ის ქალი, ის საწყალი... შენი სძლის დაი გასათხოვარი იყო, არა? - ჰკითხა თომამ ხანგრძლივი დუმილის შემდეგ.
- ჰო, გასათხოვარი იყო.
- მაშ... იმის სულის შესანდობარი იყოს. და თომამ პურის ნატეხზე რამდენიმე წვეთი ღვინო გადმოღვარა.
წითელმა საფერავმა თეთრი ნაჭერი სისხლისფრად შეღება. კოტეს თვალებში ცრემლი უბრწყინავდა. თომას თავის დედის ნათქვამი მოაგონდა.
- მართლა, იცი რას გეტყვი? თურმე დედაჩემს ეგ ქალი ჩემთვის უნდოდა.
კოტე ჯერ დააცქერდა და მერმე ჰკითხა:
- იცნობდი?
- არა, ცნობა არ მქონია, დედას უნდოდა თურმე, მაგრამ... საწყალი სნეული ყოფილა.
დიდხანს იყუჩეს. მერმე თომამ თავისებურად გაიღიმა და გამოცდილ კილოზე უსაყვედურა კოტეს:
- მართლა, რატომ არ მეხმარები იმ ქალის პოვნაში?
- რომელი ქალისა? ვისზე ამბობ? - უკვირს კოტეს.
- გახსოვს, რომ გითხარი: შავგვრემანი, გრძელი წარბები, დიდი შავი თვალები, აი, აქ თვალის ქუთუთოზე მოშავო ხალი აქვს და ამ ალაგას ერთი ოქროს კბილი აქვს ჩასმული... ერთი ოქროს კბილი.
კოტეს პაპიროსის გადასაგდებად აწეული ხელი ჰაერშივე უშეშდება.
- ხალი?.. ოქროს კბილი? - ისე ეკითხება, თითქო იდუმალ რამეს მიაგნოო.
- ჰო, ჰო, ხალი და ოქროს კბილი ჰქონდა. ლალის ბეჭედიც აქვს... რა ვქნა, მაგრე რად დამაცქერდი? ხომ არ იცნობ? - და ერთი წუთის შემდეგ იმედიანი ღიმილით დაუმატა: - მართლა, ეხლა მომაგონდა: შენი სძალი, სანდროს ცოლი, ძალიან ჰგავს იმ ქალს. როგორც გატყობ, იმისთანა ქალს უნდა იცნობდე.
კოტემ ჰაერში აწეული ხელი თომას ნიკაპში წაავლო, თავი დაუბრუნა და მარცხენა ყურის ძირში პატარა ნაჭრილობევს მოჰკრა თვალი. მერმე მარცხენა ხელზე დააცქერდა. ნეკის ფრჩხილი მოჭმული ჰქონდა.
- რასა მშინჯავ, შე კაი კაცო! - გაუკვირდა თომას. - ეხლა გაიგე, რომ ნეკი გაჭეჭყილი მაქვს და ყურის ძირში ნაიარევი მაჩნევია?
კოტემ პასუხი არ გასცა. გაფითრდა და პირსახე მოიქუშა. ერთი ხელით შუბლს ისრესავდა, ხოლო მეორეთი ღვინით შეწითლებულ პურის ნაჭერს ჰზელავდა და ორივე ხელი ასი წლის მოხუცივით უთრთოდა. კარგა ხანს სდუმდა. მერმე ისევ თომას დააშტერდა და ძლივს ამოიხრიალა: - ის ქალი... სად... გაიცანი?
- აკი გითხარი, არ ვიცნობ-მეთქი.
- სადა ნახე?.. სად შეგხვდა?
- მამადავითის თავზე. ის ქალი ძალიან ჰგავს-მეთქი შენს სძალს. თვალის ქუთუთოზე მოშავო ხალი აქვს და აი, ამ ალაგს ოქროს კბილი უბრწყინავს. კოტეს ცრემლიან თვალებში ჩააცქერდა, მაჯაში ხელი დასტაცა და მუდარით აბუტბუტდა.
- მითხარი რამე... მითხარი... ძმაო კოტე! ჩემო კოტე!.. ვხედავ, რომ იმ ქალს იცნობ... ან რაღაც იცი, სთქვი, სთქვი რამე, შე კაიკაცო, თორემ მე... მე ჩემი დამემართა.
კოტემ შეჭმუხნული შუბლი ერთხელ კიდევ მოისრისა, მოწყვეტილი თავი დაბლა ჩაჰქინდრა და ხრინწით წაიბუტბუტა:
- ვერ გიშველი... ეგეთი ქალი არც მე მინახავს... არსადაც არ შემხვედრია.
- უნდა ვიპოვნო. - ამოიკვნესა თომამ. - უნდა ვიპოვნო, თორემ...
- ვერ იპოვნი... ვერსად ვერ იპოვნი. ნუღარ ეძებ. დაივიწყე, გულიდან ამოიგდე... ნუღარ იტანჯები...
უცებ წამოდგა, ქუდს ხელი დასტაცა, თავი მკერდზე ჩამოიკიდა და თითქმის გაიქცა.
თომამ თითქო ვერც კი შეჰნიშნა ამხანაგის გასვლა. მარცხენა ხელის თითები ცხვირის წინ აიმოძრავა და წაიბუტბუტა:
- რატომ ვერ ვიპოვნი?.. რად უნდა დავივიწყო?.. არა, არ დავივიწყებ, არასოდეს არ დავივიწყებ და ადრე თუ გვიან მაინც ვიპოვნი! არასოდეს არ დავივიწყებ...
და ისევ თამროს საპოვნელად წავიდა.
