ფეხმძიმობა
– თავი პირველი –
„საქართველოს სპილენძი აღარა აქვს, - ვთქვი და გადავწყვიტე: - უნდა ვიპოვნო”.
ვიცოდი, რომ ალაზნის სათავეებში - მაღალი ბორბალოს ნაოჭებსა და კალთებში - დაგროვილია ყვითელი ჯავარი, რომელიც უთვალავ საუკუნეთა განმავლობაში მზის ნახვას და გადადნობას ელოდებოდა. გადავწყვიტე და ორი დღის შემდეგ კახეთი გადავჭერი.
- საით მივდივართ, ძმობილო? - ვკითხე ჩემს მეგზურს.
- იქით, შენი ჭირიმე მე. - მიპასუხა ახმეტელმა ნაჩაფრალმა და ჩრდილოეთისკენ გაიშვირა გაქონილი თითი.
ცხენები დავძარით და პირი კავკასიონის თეთრი ნაბდებისკენ ვიბრუნეთ.
შავი ტყით მობურულ შახვეტილას, გომბორს და ნაქერალას
კახეთის გაშლილი კალთები კბილებით და კლანჭებით ჩაუბღუჯავთ.
ცხადი გათავდა და ლეგენდა დაიწყო: ჩვენი ლაშქარი პირუკუღმა დაჭედილი ბედაურებით, აგერ ის ბახტრიონი რომ გამოჰგლიჯეს შაჰინ-შაჰს ამგვარი ხერხით. მაძღარი თუშები, თავიანთი ნასუქი ყოჩებივით რომ გაფუვებულან. ვაჟა-ფშაველები, გაპოხილი მიწის საძებნელად არაგვიდან ალაზნისკენ რომ გადმოულაჯიათ. ტანით და სულით ასვეტილი ქისტები, რუს-კაზაკებს რომ პირაქეთ გადმოუყრიათ. დღესაც აბჯარ-დაშნა-ჩაფხუტით შეჭედილი ხევსურები, ჯერჯერობით ჯაჭვის ხანაში რომ დაბორიალებენ, და თვალცეცია, გრძელ-ჯუბა ჯაყოები, ჯავიდან რომ ჯავარიანი პანკისის უბეში შეხიზნულან.
აქ ყველანი და ყოველივე ზღაპრისა და ლეგენდის ბადით შეხავსულა: დიდი ბუჩქის ძირში ბუნდოვანი მითი ჰფუსფუსებს, პიტალო კლდეზე რაინდული არაკია გაკრული, ხოლო გარანდულ ხეებსა და გალიპულ ქვებზე ჟანგიანი ლურსმანით გალექსილი ეპოსია ამოჭრილი.
კლდოვან ქვაბებში ცალთვალა დევები სცხოვრობენ, ხოლო ღრმა ხევ-ხუვები სავსეა კუდიანი ილბისებით, ტიტველი ალქაჯებით, ოქროსთმიანი მიონებით, რქოსანი ღვირღვებით და ბანჯგვლიან ეშმებით, - ქუსლები რომ წინ აქვთ წამოყრილი, პირიდან რომ ცეცხლსა ჰყრიან და თავისივე დაჩვრეტილ მკლავებზე სალამურსავით რომ უკრავენ.
მთების ფერდებზე საქონელი და ცხვარი ისე შეფენილა, თითქო მწვანე ხალიჩებზე ჭრელ-წითელი ლობიო და დახალული სიმინდი გაუბნევიათო. უღრანი ტყეები ალაგ-ალაგ შეუკორტნიათ, შეუკრეჭიათ, შეუპარსავთ. ხშირად მოსჩანს შენაცრული ყავარი, მინგრეული ნიში, დაგლეჯილი კოშკი, საქათმის-ოდენა წისქვილი, კვამლის სვეტი და აპენტილი სოფელი.
კოკიანი დედაკაცები - თუ მათი მამაკაცები არ მოსჩანან - გაშლილი ღიმილით გვიხვდებიან და თამამი სიტყვა-სიცილით გვაცილებენ. თვალჟუჟუნა ბალღები ჯოხებს გვიქნევენ და ჟივილ-ხივილით მოგვდევენ. ძაღლის-ოდენა ძროხები გაოცებით გვიცქერიან, ხოლო იქაური ძროხის-ოდენა ძაღლები ვიწრო ხეობას ყეფით აყრუებენ და უნაგირებიდან ჩვენს გადმოთრევას ლამობენ. იმ ძაღლებს ჩვენ საშველად ხუთნაირი ხალხი მოსდევს - ქვებით, კომბლებით და ყვირილით: ხან ფშაველი, ხან თუში, ზოგჯერ ოსი, ხან ქისტი და ხან ხევსურიც.
ოდნავ გვაცილებენ და გვეკითხებიან:
- ქადამჩაუ?
- სადაური იქნები?
- ვინ ხარ, ძმობილო?
- საად მიბძანდები?
მეც თუშეთის მთებისკენ ვიშვერ ხელს და ვეუბნები:
- იქით... ალაზნის სათავისკენ.
მართლა ალაზნის სათავისკენ მივდიოდი. ხურჯინში ჰაბიხის გეოლოგია, ხელსაწყო და დიდი რუკა მედო. ხოლო გულში - იმედი სპილენძისა და მოწყალე ბედის პოვნისა.
ღამე პანკისში გავათენე. მეორე დღეს ომალოს გავცდი, მახილ-ხორჯაში დავიღამე და მესამე დღეს ისევ გზას შევუდექი.
ხეობა დავიწროვდა, ხოლო ალაზანი ისე დაილია, რომ მისი ჩიფჩიფი ძლივს-ღა ისმოდა. ისევ წყლის კალაპოტს მივდევდით და ბორბალოს მწვერვალს შევცქეროდით, რომელიც უზარმაზარ მწვანე ტალღებში საარაკო თეთრი კანკელივით მოსჩანდა. შემდეგ მარცხნივ გადავუხვიეთ.
გზა ჯერ გაბილიკდა, მერმე ისიც წაიშალა და დაიკარგა. ხელუხლებელი ტყე გაუღრანდა, დამუნჯდა, ბინდ-ბუნდში ჩაწვა.
აღარც სოფელი, აღარც ჩქამი, არც სულიერი.
- ძმობილო, გზა ხომ არ აგვერია?
- დასწყევლოს ღმერთმა! - ჰბუტბუტებს ნაჩაფრალი. - ბარე ხუთჯერაც ვყოფილვარ ამ ტიელ ტყეში. ეხლა კი...
ეხლა კი ხან იკუზება, ხან უნაგირზე დგება, ზოგჯერ ცხენიდან ჩამოდის და სადღაც ჯურღმულში იკარგება. მერმე მეორე მხრიდან მაჩვივით ამოდის მიწიდან, თავს იქექავს და ნაკვალევს ეძებს, მაგრამ ამაოდ: არც ადამიანის ნატერფალი, აღარც ქაშანი, არც ნადირის ნაფეხარი.
მზეს შევცქერით და გეზი ჩრდილო-დასავლეთისკენ მიგვაქვს. მაგრამ აუვალ ფერდობებსა და ხევ-ხუვებს დასავლეთისკენ მივყევართ. და დაღვარული ცხენებიც ძლივს-ღა მოათრევენ მოწყვეტილ ფეხებს. ხან ერთი წაიჩოქებს, ხან მეორე წაიბორძიკებს.
მზე დასავალს იყო, რომ ერთ ღრმა ხეობაში ჩავედით.
- რა ვქნა, ეს მგონი ხევის-ჭალა უნდა იყოს. - ამბობს ჩემი სანჩო-პანჩო. - დასწყევლოს ღმერთმა, ეს სად გამოვედით!
- ეხლა საით უნდა წავიდეთ?
- აბა რა ვიცი!
არც მე ვიცი. ეშმაკსაც წაუღია შენი თავი, ნაჩაფრალო! სოფელს მაინც წავაწყდეთ და ღამე ჭერ-ქვეშ გავათენოთ.
მშიან. საგზალი არ წამოვიღეთ. სადღაც თუშებთან ვაპირებდით მომარაგებას. წყალი დავლიეთ და მეოთხე თუ მეხუთე გოლგოთას შევუდექით.
თხემზე რომ ავედით, გაოცებულნი შევდექით.
ჩამავალი მზე ვით ფრთა-გაშლილი, უზარმაზარი, წითელი არწივი მიექანება უთავბოლო სივრცის გადაღმა. ირგვლივ - უსაზღვრო, უდაბური, მწვანე ოკეანე მთების, გორების, გორაკებისა და სერების. ამ ზღვაში თავწითელა ბორბალო ეხლა კუნძულს ჰგავს, უკვე მარჯვნივ წაწეულს, ხოლო კავკასიონის თეთრი გრეხილი - საარაკო ნაპირს, შორეულს, მიუვალსა და გარდუვალს.
კვამლს ვეძებ, მაგრამ არსად მოსჩანს. ნეტა ძაღლის ყეფა მაინც გავიგონოთ. არც ის გვესმის.
უცებ მოლზე ნაბდიანი ცხენოსანი გამოჩნდა. თვალი რომ მოვკარი, მივაძახე:
- ძმობილო, გვიშველე! გზა გვაჩვენე!
ჭაბუკმა ერთი მოიხედა, შეკრთა, ცხენს მათრახი ჰკრა და მიიმალა.
- დაიცა, ძმობილო! - შევძახე და მეც გადავუჭირე ჩემს ცხენს მათრახი.
- არ მახვიდა, მაგკლავ! - მომესმა შორიდან და იმავე წამს იქაურობა თოფის ქუხილმა დააყრუა.
ლაგამი მოვზიდე და ცხენი შევაყენე.
- ყაჩაღი იქნება. - სთქვა მეგზურმა.
- ან ჩვენ ვგონივართ ყაჩაღები.
ცხენოსანი ლანდის კვალს გავყევით, მაგრამ იგი ბინდმა წაშალა. და ჩვენი ნავი - ორი კაცი და ორი ცხენი - მწვანე ზვირთის თხემზე დაიკარგა. ღამე მოდის,- შიშით, თრთოლვითა და იდუმალებით სავსე. ღამე უტეხ ტყეში, შუა ზღვაში, ყრუ და უკაცურ უდაბნოში, სადაც გარდა ბუნაგებისა და მშიერი ნადირისა არც საფარია, არც მშველელი, არც სულიერი.
- ღამე აქ უნდა გავათენოთ? - ვეკითხები ჩემს უმწეო წინამძღოლს.
- მაშ რა ვუყოთ, უნდა გავათენოთ. - მეთანხმება სანჩო და ცეცხლის ასანთებად უკვე ფიჩხს ეძებს.
ცხენები საძოვნელად გავუშვით, კლდის ძირში ცეცხლი ავანთეთ. ნაბდებში გავეხვიეთ და გვერდით მივუწექით.
ჩემს მეჭურჭლეს ხანჯლის გარდა არაფერი არა აქვს. მეც თითის სიგრძე დანა მიდევს ჯიბეში. თუ ნადირი მოგვეტანა, მუგუზლებით მოვიგერიებთ, სანამ ძილი მოგვერეოდეს, მანამ ცარიელ კუჭებს ზღაპრებით ვამშვიდებთ.
- იყო და არა იყო-რა, ღვთის უკეთესი რა იქნებოდა... - დაიწყო პანჩომ და კვლავ გამახსენა სირინოზი, ოჩოპინტე, მაძახურა, დევი, ეშმა, ალი და ათასი ავი სული. მერმე პირიქეთელი ქისტები მომალანდა, პირაქეთ ათასობით რომ გადმოდიან და ყოველი ბუჩქის ძირში იმალებიან. შემდეგ ყაჩაღებიც მოაგონდა. ბოლოს მგონი თვითონვე შეეშინდა და გაყუჩდა.
ღამე ჩამოწვა, მთის ღამე, - შავი ხავერდივით ბნელი და ვერცხლის კურცხალებით დაწინწკლული. თეთრი მთებიდან ცივი ნიავი გველამუნება. უღრანი ტყე ღელავს, ფუსფუსებს და ღრმა ოხვრით ოხრავს. ქვეით ჭოტი გაჰკივის. აქვე ახლოს ფრთოსნები ფართხალებენ. წიფლის ტოტზე ციყვი ცუღლუტობს. ხევში თითქოს დათვი ბუტბუტებს. სადღაც მაჩვი მიწას სთხრის და თანაც თითქოს იფურთხება. ტურები მიმხრჩვალი ძაღლებივით ჰყეფენ. ცხენები შორიახლოს ჰფრუტუნებენ. ცეცხლი გიზგიზებს.
უცებ გაღმა ხრიალი მოისმა. მერმე საზარელმა ხარხარმა ამოხეთქა, შემდეგ ის გიჟური სიცილი უძირო ხეობას სასოწარკვეთილ გოდებად და დრტვინვად მოედო, ბოლოს ის თავგანწირული ვალალი და ძრწუნვა, ხევით-ხევამდე არეკილი, სადღაც წყვდიადში დაიკარგა.
ციყვი გატვრინდა. ცხენებიც გაინაბნენ. ნაჩაფრალმა ნაბდიდან თავი გამოჰყო და წაიბურტყუნა:
- ჰაი ეშმაკმა წაიღოს შენი წუწკი თავი, აჰა! შენი თავი ამოიჭამე, შენი!
აფთარი გაჩუმდა. ჩემმა თანამგზავრმა ცეცხლს კუნძები დააყარა. ისევ აბედზე მისდო თავი და ახვრინდა.
ცხენები აღარ ჰფრუტუნებენ. აღარც ჭოტის კივილი ისმის. აღარც ციყვის ფაჩუნი და აღარც ფრინველთა ბურტყუნი.
მხოლოდ შეშა ტკაცუნებს.
ტყე ჩურჩულებს.
ნიავი ჰფუსფუსებს.
* * * * * * *
მეორე დღეს ორი სერი კიდევ გადავლახეთ და მესამეზე რომ ავედით, ისე გაგვეხარდა, როგორც რობინზონს, როცა თავის მხსნელი ხომალდი დაინახა. ჯერ ბოლის სვეტს მოვკარით თვალი, მერმე დიდსა და მწვანე ქვაბს გადავხედეთ.
ჩვენს ფეხ-ქვეშ უშველებელი ტაფობი იწვა, ირგვლივ კლდე-გორაკებით შემოვლებული. შუაში პატარა სოფელი მობუზულიყო. ისიც ნათიბ-ნათესებით შემორტყმული.
ძაღლის შორეული ყეფა და კვიცის ჭიხვინი მოგვესმა. ჩვენმა ცხენებმაც ჭიხვინ-ფრუტუნით გადასძახეს და ნაბიჯს მოუხშირეს. მალე ბილიკს წავაწყდით, ხოლო ნახევარი საათის შემდეგ ტყის ნაპირზე გავედით.
უცებ მეხუთე თუ მეათე საუკუნეში გადავსახლდი. იქვე - გაუთლელი ლოდებისგან ახუხულებული, საქათმის-ოდენა ნიში. გვერდით - დაფლეთილი ბავრაყი - საეკლესიო და საომარი დროშა, ახოვანი, ასი წლის მედროშე, იგივ დეკანოზი, იგივ ხევისბერი. დროშისა და დეკანოზის წინ - ოციოდე ლანდი ჟამთა წარსულთა, შეჭედილი ჩაფხუტებით, პერანგებით, სამკლავეებით, სამუხლეებით, მრგვალი ფარებით, ადლზე უგრძესი დაშნებით, ადლიანი სატევრებით, ბუნგრძელი შუბებით, დალურსმული კომბლებით და ბუნმოკლე სათხედებით. ირგვლივ ჭაბუკები და ყრმები ეხვივნენ, ისიც ხანჯლებით, მშვილდ-ისრებით, კაპარჭებით, ხის მუზარადებით, კაჟიანი თოფებით და გრძელი ხმლებით ასხმულნი, რომელნიც ტანმორჩილ ბალღებს მიწაზე დასთრევენ. შორიახლოს დედაკაცები სდგანან. ცოტა მოშორებით - რამდენიმე ცეცხლი და ბოლ-ორთქლში გახვეული ვეებერთელა ქვაბები.
დეკანოზი თუ ხევისბერი სამწყსოს არიგებს:
- აი, ხალხნო: ვინაც იშუღლებთ, წინ-წინ შუღლა გამხდელს დაგაკვლევთ: ხანჯრის დამკრავს - კურეტს, სათითით მცემელს - ვერძს, ცალე ხელით მცემელს - ცხვარს. იცოდეთ ყველამ.
ცხენები ხის ძირში გვყავდა შეყენებული. ძაღლები ყეფით გამოექანენ. ძაღლებს პატრონები საჭურველის ჟღარუნით და „ჰაი-ჰაის” ძახილით დაედევნენ.
ხევსურები ისე აირივნენ, თითქოს ლომებს ირმები დაენახოსთ. ჩოჩქოლი და ჩურჩული ატყდა. ზოგი ჩვენსკენ წამოვიდა, ზოგი გამოიქცა.
- გამარჯვება, ხევსურებო! - მივაძახე შორიდანვე.
- გიშველას გამარჯვებულმ, გიშველას!
- წყალობა მაგვიტანე მგზავრის ანგელოზისა, წყალობაი!
- თუ ქრისტიანი ხარ, მოგვიხვე მშვიდობით, მოგვიხვე!
- ჯვარიონ გვაქნ, ჯვარიონ.
- ქართველ იქნები თუ ურჯულოი?
- მტერ ხარ თუ მოყვარე?
- მოყვარე ვართ, მოყვარე. - პასუხს აძლევს ჩემი მხლებელი.
- მოყვრულად მასული მტერი მტერზედ უარეს ას - გვაფრთხილებს ერთი ხევსური.
კითხვა-სალამს ერთმანეთზე გვაყრიან.
მე კი ვდუმდი, თითქოს ხმა დამკარგოდა. ჩემი თვალი და გულის ყური ერთმა ახოვანმა რკინის კაცმა მიიჯაჭვა. დინჯად მოაბოტებს და მაშტერდება. ფარიანი ხელი დაშნის ვადაზე აქვს დაყრდნობილი. მეორე ხელით ჯაჭვის პირსაბურავი აუწევია. ვხედავ მის ლომისებურ პირსახეს, - რკინის ჩარჩოში ჩამჯდარს - და ლომისავე კუდის-ოდენა ქერა ულვაშებს, ყურებამდე რომ მისწვდომია.
„ღმერთო ჩემო, - ვფიქრობ და ვიღიმები, - ის არის თუ... ნუთუ?. მართლა?.. ვითომ?”
და კბილები რომ გააელვა, უმალვე მივაძახე:
- ჯურხა! ძმაო ჯურხა!
- მე ვარ, ვაჟიკავ, მე!
და ბაჯბაჯით გამოიქცა. ფეხი მიწაზე აღარ დამადგმევინა: რკინის მკლავები მომხვია, შერკინულ მკერდზე მიმიხუტა და გაოცებულ ცხენიდან წისქვილის მსგავსი რახუნ-რახრახით გადამიტაცა.
– თავი მეორე –
ხუთმეტი წლის ჯურხა ხევსურეთს მოერიდა და ქალაქისკენ წამოვიდა. ბარში რომ ჩამოვიდა, ერთ სოფელში გაოცებული შესდგა: ერთ ეზოში ასიოდე ფრთა შინაური ფრინველი დაინახა - ქათმები, წიწილები, იხვები, ბატები, ინდოურები და მათი ჭუჭულები. ვიღაც დედაკაცი ნაკმაზს უყრიდა მათ, ისინი კი გარშემოხვეოდნენ და ჟივილ-ჟღურტულით ჰკენკავდნენ.
ჯურხას გული დაუდნა. ღიმილით და ხელგაშლით მიეტანა ფრინველს, მაგრამ შემოეფანტნენ. დედაკაცი მიუხვდა, რომ ხევსურს ჯერ ფრინველი არ ენახა, ჯურხას გაუცინა, ერთი წიწილა და ერთი ჭუჭულა დაუჭირა და ხელებში ჩაუდო, თანაც ნაკმაზი მისცა და უთხრა:
- ნელ-ნელა დაუყარე და აღარ გაგექცევიან.
ჯურხა მიწაზე დაჯდა და ნაკმაზი ახლო-მახლო მოიყარა. ფრინველი მიესია, მუხლებზე და მხრებზე ასხდებოდნენ. ჯურხამ უცხო პაწია სულიერით კალთები გაივსო, ეალერსებოდა, ჰკოცნიდა, ხითხითებდა.
დედაკაცმა ჰკითხა, ხევსურებს რატომ არა ჰყავთ ფრინველიო?
იმიტომ არა ჰყავთ, რომ თვითონაც არა ჰყოფნისთ საკვები და ფრინველი როგორღა შეინახონ?
ჯურხამ უცებ უფრო მეტის გაოცებისგან პირი დააღო და გაშეშდა: იქვე კუთხეში ქათამი იჭინთებოდა და თეთრ რაღაცას სდებდა. დედაკაცმა შეამჩნია, გაიცინა და ორიოდე წუთის შემდეგ ჯურხას კვერცხი ჩაუდო ხელში. ხევსურმა ატრიალა, ხელი მოუჭირა და მერმე მუხლზე დაიკრა. ხელიც და მუხლიც ცილით და ყვითელი სითხით შეესვარა. შეშინებული წამოხტა და შერცხვა. დედაკაცმა სიცილი დააყარა. ორი კვერცხი მოუხარშა, აჭამა და გამოისტუმრა.
შარა გზაზე რომ ჩამოვიდა, ერთ ალაგას ელდა ეცა: მოსახვევში ორ თვალზე შემჯდარი კაცი დაინახა, რომელიც იმ თვლებს ფეხებით ატრიალებდა და ნიავივით მოჰქროდა.
„აბაი მე! - გაიფიქრა ხევსურმა - ა ცოცხალი ეშმა!” - და კინაღამ არაგვში გადავარდა, რომელიც გზის ნაპირზე ჩამოდიოდა.
ეტლში შებმულმა ცხენებმა და კიდევ ბევრმა რამემ გააკვირვა. მაგრამ უმთავრესი საოცრებანი ქალაქში მოელოდა. იგი ისე შემოვიდა დედა-ქალაქში, როგორც იმ მნათობიდან ამ ქვეყნად ჩამოვარდნილი სულიერი: ხევსურული სირმებით დახაზული. ჯვაროსნული ჯვრებით დაწინწკლული, თხემით-ტერფამდე გაპოხილ-გაბზიხული და ბავშვური შიშ-გაოცებით გატენილი. ხელში სქელი კომბალი ეჭირა, წელზე - გრძელი ხანჯალი ეკიდა, ცერა თითზე - კბილებიანი საცერული, ზურგზე - გუდა, ხოლო გუდაში - გაქონილი წიგნები, ერბო, ყაურმა და ხმიადი.
ვერის-ხევს რომ გამოსცდა, რკინის ვეება ჯვარს წააწყდა*. მოაჯირს გადაალაჯა, ქვის კვარცხლბეკზე აცოცდა და ჯვარს ემთხვია. მერმე ისევ ჩამოცოცდა და გზას გაუდგა.
პირღია მოდიოდა შუა ქუჩაში და გაოცებისგან თანდათან იბანგებოდა. უცებ შესდგა და მიწაზე ოთხ რიგად გაჭიმულ რკინის ლარებს დააშტერდა.
ღმერთო ჩემო! ხევსურეთში ჯურხას ნალის ნატეხიც კი ენატრებოდა, აქ კი ამოდენა რკინა დაუყრიათ გზაში!
ზოდს დასწვდა და წვალება დაუწყო, თან დათვურად რაღაც გაუგებარს ჰბურტყუნებდა. იმავე წამს ზარის ხმა მოესმა. აიხედა და გარეული ზაქივით დაფრთხა: ხალხით სავსე გაკრიალებული ოთახი ჟღარუნ-ხრიალით პირდაპირ ჯურხასკენ მოექანებოდა. ოთახში წინ ვიღაც იდგა, გააფთრებით რეკავდა მიმალულ ზარს და ხელების ქნევით ხევსურს რაღაცას უყვიროდა.
მთიელი მიტრიალდა და კუნტრუშით გაიქცა. კუთხიდან ერთი დიდი ვარცლი გამოგორდა, - ისიც კრიალა და თვლებზე შემდგარი, იმ ვარცლმაც მიქელ-გაბრიელის ბუკივით დაუღრიალა.
ჯურხა დაბორიალდა: ხან ეტლს წააწყდა, ხან ისევ ავტოს შეეფეთა, შემდეგ ცხენოსანს მიეხეთქა. ბოლოს რელსებზე გაიშალა, ზედ-მიმდგარ ვაგონს ტლინკები დააყარა და განწირული მოზვერივით აბღავლდა.
აქეთ-იქიდან ჟივილ-წივილმა ამოხეთქა.
ვარცლი და ოთახი შესდგნენ. ჯურხა წამოხტა, ისევ გაიქცა და ხალხის ხარხარი გაიყოლა. მერმე ვიღაც კინტოს ჩაუვარდა მკლავებში და შეჩერდა.
- ვაა, ბნელა? - ჰკითხა კინტომ და ამხანაგს გადაჰხედა.
- ვის ეძებ, ძმობილო? - ჰკითხა მეორე კინტომ.
ჯურხა მიმავალ ვაგონს უბღვეროდა და მთიულურად სწყევლიდა:
- ჰაი შე უჯილაგოვ!. შმორო!.. დამპალო!.. ნიავის საღვეპაო! უჯიშო! სად წამიხოლ, სად?! ისი გგონავა, რო შავაშინებავ?! არ შაგარჩენ, არა!
ემუქრებოდა და თანაც დალურსმულ კომბალს უღერებდა. მერმე კინტოებს მოუბრუნდა და აჰყვა. მისდევდა და დროგამოშვებით ისევ იქადნიდა: - ისი გგონავა, რო შავაშინებავ?! არ შაგარჩენ, არა!.. ციცავ! ჯორაკავ! უჯიშო! უჯილაგო!
რა ღვთისნიერ ხალხს წააწყდა ჯურხა! ყოველივე გამოჰკითხეს და გაიგეს: ჯურხა თავის ბიძასთან ჩამოვიდა, თოთიასთან, თოთია წიკლაურთან.
- იცნობთა თოთია მხერხავს?
კინტოები, რა თქმა უნდა, იცნობენ, ძალიან კარგად იცნობენ.
- შაგეწიენ გუდანის ჯვარი, შაგეწიენ!
მაგრამ სანამ ქუჩაში ნაპოვნი მეგობრები ამბავის მიმტანს -
„მაწევარს წაღლალავენ” თოთიასთან, თითო არაყი უნდა დალიონ, და ხევსურს ძმად უნდა გაეფიცნენ.
მიუხვ-მოუხვიეს და დუქანში შევიდნენ. ჯურხა „ამწყალობნებს” მასპინძელ კინტოებს და წამდაუწუმ ახსენებს გუდანის ჯვარს, ბარისახოს დროშას, ხევის ბერს, სპარს-ანგელოზს და ხევსურთა დანარჩენ წმინდანებს - ხატებს, ნიშებს და საფიცვარს.
მეორე დილას სასაფლაოზე გამოეღვიძა. ჯურხამ მიიხედ-მოიხედა. აღარც მასპინძლები სჩანდნენ, არც შევერცხლილი სატევარი, არც დანა და არც გატენილი გუდა. ერბო რა დასანანია, მაგრამ გაქონილ-დაფლეთილი „დედა ენა” და „ბუნების კარი” სადღა უნდა იშოვნოს ხევსურმა!
- შმორო! უჯიშო! ნიავის საღვერაო! ციცას მიმიკლავ საფლავჩი! სად წამიხოლთ, სად? ის გგონავა, რო შამარჩენსავ?!
იმ დღეს დედა-დაკარგული კვიცივით იბორიალა და საღამო ჟამს მე წამაწყდა.
მხერხავი თოთია მტკვრის პირას ვიპოვნეთ. ერთ სამხერხაოში დარაჯად ჰყავდათ. ისე მიეგებნენ ერთმანეთს, თითქოს ერთი დღის უნახავნი იყვნენო: დინჯად, მშრალად, გულგრილად, მრავლად მოიკითხეს ნათესავები: მინდია და გაგა, აპარეკა და ბათაკა, წიქა და დათვია, მგელიკა და ძილუკა, სამძიმარი და თია, ნანუკი და კმარა.
* * * * * * *
თოთიას შარშან ერთი ხევსური შემოაკვდა და აუცილებელ შურისგებას მოერიდა.
- წუნკალ დუსურბან დასანან არ ას. ხუთ ქისტ მამიკლავ. მაგრამ ხევსურ შამამაკვდ, ხევსურ!
თოთიას მანგია შამოაკვდა, მანგია მინდოდაური! მანგია მინდოდაური არ გაგიგია?!
- არ გამიგია.
თოთიას უკვირს, ძალიან უკვირს.
- მანგია მინდოდაურ კა ვაჟკაც იყვ.
საკვირველია, ჩემამდე რატომ არ მოვიდა თოთიას და მანგიას შუღლი!
- მანგიას ყველა ცნობდ ხევსურეთჩი, ყველა.
გამოქცეული თოთია გავაჭრებულმა მთიელმა ძიძიგურმა შეიკედლა და სამხერხაოს დარაჯობა ჩააბარა.
მერმე თოთიამ ჯალაბობაც ჩამოიყვანა: ცოლი იამზე და ორი პატარა ქალიშვილი - თორმეტი წლის მზექალა და სამი წლის ხათუთა.
ერთ თავგანწირულ ადამიანს ბარისახოში დიაკვნობა ეკისრნა. ჯურხას თურმე სწავლის ქავილი გაუჩნდა. იმ დიაკვანს მიებარა და წიგნებს ხინკალსავით ჰყლაპავდა. სულის საკვები რომ გამოელია და ერთი ხევსურიც შემოაკვდა, იქაურობას მოერიდა და ქალაქად გამოხიზნულ ნათესავს თოთიას მოადგა.
მაშინ ხევსურების სული, კილო და ქვეყანა ისევე უცნაური იყო ჩემთვის, როგორც ემარის და კუპერის წითელკანიანები. ამიტომ შევეჩვიე თოთიას ქოხს და იქ შეხიზნულ ხევსურებს.
ოჯახის თავი, ჯურხა და იამზე ქალაქშიც არ იცვლიდნენ ხევსურულ ადათებს, კილოს და ტანსაცმელს. იამზე კვლავ ატარებდა მანდილს, სათაურას, ვერცხლის შიბს, ჯუბას და ქათიბს - „ფაფანაგს”. კოკოშის ქვეშ ბურნუთს ინახავდა, ხოლო ჯუბის ქვეშ - ხევსურული ძროხის ცურის-ოდენა ძუძუებს.
თოთიას სრული საჭურჭლე წამოეღო: ჯაჭვის პერანგი, პირსაბურავი, ჩაფხუტი, დაშნა, ფარი, შუბი, სატევარი, კაჟიანი და ბერდანის თოფები. ეს საჭურჭლე მუდამ დაფერილ-გაპოხილი, შუა კედელზე ეკიდა.
შაბათობით, როცა დაღამდებოდა, თოთია იმ რკინეულს ტანზე აისხავდა და ბნელ ეზოში იმ ქვეყნიდან დაბრუნებული ლანდივით დაიპარებოდა. მთვარის შუქზე რკინის მოჩვენება ფარსმან მეფის ანარეკლივით ბზინავდა და შეუჩვეველ მგზავრებს აფრთხობდა. ზოგჯერ კაჟიან თოფს უხილავ მტერს უმიზნებდა და ჩახმახს აჩხაკუნებდა, ზოგჯერ კი დაშნას აპრიალებდა, უჩინარ მოსისხლეს რისხვით უტევდა, თანაც ფარს იშველიებდა და ფუტკრისგან დაკბენილი დათვივით ბურტყუნებდა:
- უჯილაგოვ!.. შმორო!.. დამპალო!.. შადეგ, თუ ციცაი არა ხარ!
და ბნელ ეზოში ყრუდ მოისმოდა დაშნისა და ფარის რახუნი, ჯაჭვის ჟღარუნი და ბრძოლის კიჟინი.
ჯურხა რომ ჩამოვიდა, თოთიაც გამოცოცხლდა: ღირსეული ტოლი იპოვნა და მეფარიკე გაიჩინა. ხან ერთი ჩაიცვამდა იმ აბჯარს, ხან მეორე. ერთს რომ მახვილი და რკინის ფარი ეჭირა, მეორე კი უბრალო ჯოხს და თოთიას ნაცოდვილევს ფიცრის ფარს იქნევდა. პოლიციელი მალვით უთვალთვალებდა. მეზობლებს შიშისგან გული ელეოდათ. ბოლოს ძლივს შეეჩვივნენ მეშვიდე საუკუნიდან გამოვარდნილ რაინდებს, მათს შეძახილს, იარაღის ჩახუნსა და რკინის ჟღარუნს.
კეჭნაობის დასასრულს ეზოში რამდენიმე გადაჭრილი და დაკორტნილი ჯოხი ეგდო, ხოლო ზოგჯერ მეორე დილით მიწაზე სისხლის წვეთებიც მოსჩანდა.
ჯურხას „ელიზბარი” არ მოეწონა, ვაჟიკა დამარქვა, და იმ დღიდან ხევსურებმა ჩემი ნამდვილი სახელი დაივიწყეს.
თოთიას უფროსი ქალიშვილი მზექალა სკოლაში დადიოდა. ჯურხა კი ისევ მე ავიკიდე. თითქმის ტოლები ვიყავით. მე გიმნაზიას ვათავებდი, ის კი ათი წლით მაინც იყო ჩამორჩენილი. მაგრამ ისეთი ნიჭიერი და ბეჯითი გამოდგა, რომ ერთ დღეში ერთი კვირის გაკვეთილებს ინელებდა.
ჯურხას მამა მგელიკა შვილის სასწავლო ჟინს შეურიგდა და ფულის მაგიერ ერბოსა და ძროხებს უგზავნიდა. ჩემმა შეგირდმა ერთხელ ჯილდოც მომართვა: ერთი კასრი ერბო მომიტანა და კარზე ძროხა მომაყენა. ერბო მივიღე, ძროხა კი დავუბრუნე. იმ დღიდან ერბო აღარ მელეოდა, ხოლო ფულის სანაცვლოდ გამოგზავნილი ძროხები რიყეს უბანში იყიდებოდა.
ერთხელ ჯურხა ამიხირდა: ძმადნაფიცები უნდა გავხდეთო. უკვე დაძმობილებული ვიყავით, მაგრამ მაინც დავუთმე და ჩვენი ძმობა ხევსურული ფიცით შევადუღეთ.
თოთიას ქოხი იმ საღამოს გუდანის ჯვარს ჰგავდა, ხოლო თვითონ თოთია ხევისბერს მომაგონებდა. თხემით-ტერფამდე ისევ რკინით იყო შეჭედილი, აბრეშუმის ნაჭრისგან პატარა დროშა შაემზადებინა, ზედ ორი პაწაწა ეჟვანი ჩამოეკიდნა და დროშის წვერზე ხის ჯვარი დაედგა.
როცა შევედი, ის ალამი შეაჟღარუნა და საზეიმოდ გაიჭიმა. ჯერ უცხო შეძახილით მომესალმა:
- მოგვიხვე მშვიდობით, მოგვიხვე! წყალობა გუდანის ჯვრისა, წყალობაი! წაღმ მაგეგებას ჩვენის ჯვრის დავლათი!
მერმე მოგვისებური დარიგება მოგვცა:
- ფიც-ვერცხლ ნაჭამ ძმას არ ეღალატების.
ძმად-ნაფიცები ნამდვილი ძმები არიან. ორივეს ვითომ ერთი ძუძუ უწოვნიათ. ერთი სისხლიც მეორესია, ჭირიც საერთოა, ლხინიც და სიცოცხლეც.
შემდეგ იამზემ თასი მოიტანა. შიგ ცოტაოდენი რძე იდგა. თოთიამ „ხანჯრის” ქარქაშის წვერს თასში ვერცხლი ჩააფხიკა, ორივენი დაგვაჩოქა და ცალ-ცალკე დაგვამწყალობნა:
- ორთავ მოგცასთ წყალობაი გუდანის ჯვარმა, ორთავ ნუ მაგიშალას მტერთან ხმალი და გამარჯვება! თუ ჩემის ხელისა გეკადრებოდას, შაგინდნას ეს თას, შაგარგას და მაგახმარას!
მე და ჯურხამ თასი გამოვცალეთ და ერთმანეთს გადავეხვიეთ. მერმე ლხინი დაიწყო: მრავლად ვჭამეთ წვნიანი ხინკალი, მსუქანი ყაურმა და დამდნარ ერბოში ამოვლებული ხმიადი, თასებით ვსვით ჭაჭის არაყი, იქვე ქვაბში მოხარშული ქერის ლუდი და ერთ ხმაზე გაბმით ვიმღერეთ ხევსურული:
დაგძინებია ხინკაალო!
გამოგაღვიძებ ჭამააში!
ბევრი ვეხვეწე თოთიას, მაგრამ ხევსურული ჩვეულება ბოლომდე წმინდად შეასრულა: მე, სტუმარს, ცალ მუხლზე დაჩოქილი მემსახურებოდა და ამბობდა:
- სტუმარ-მასპინძლობის წეს დასავიწყ არ ას. დალიე, ვაჟიკავ, დალიე.
კარგად რომ გავიჭყიპენით, თორმეტი წლის მზექალა ფანდურით მომიჯდა და მიმღერა:
თავს ვერ გაგიხრით ხევსურნი,
უნჯნი ყმანი ვართ შენნია.
თეთრს ვინც აიღებს ხევსური.
ვინაც მახკიდას ხელია,
გაუწყრას, ნეფევ ერეკლევ,
ის სალოცავი ჩვენია!
დეემზადენით ხევსურნო,
ჩაჩქნებ დაიდგით თავზედა!
თათრების მალოდინი გვოქვ,
განთ ვსხევართ ლუდის სმაზედა?
გაგვიძვეღ, ნეფე ერეკლევ,
წავდგათ კრწანისის გზაზედა!
სანამ მზექალა მღეროდა, თოთია მალვით იწმენდავდა ცრემლს. მერმე მომიბრუნდა და ყურში ჩამჩურჩულა:
- ნეტა სად იქნების ახლა ნეფე ერეკლეს მემკვიდრე ბატონისშვილი? არ იცია, როდის ჩამავას საქართველოჩი?
მე გამეცინა და ვუთხარი:
- ერეკლეს მემკვიდრე აღარა ჰყავს.
თოთიას ეწყინა:
- ეს ქოყანა რომ გაქრეს, ამას დავიჯერებ, მაგრამ ბაგრატიონთ ჯიშის გაწყვეტა რა დასაჯერებელია!
ასე დავნათესავდით მე და ჯურხა-ხევსური.
* * * * * * *
ქალაქელები ჯურხას სავალს არ აძლევდნენ და იშვიათ ნადირსავით ათვალიერებდნენ. ასჯერ ვურჩიე ტანისამოსი გამოეცვალა, მაგრამ თოთიაც და ჩემი ძმადნაფიციც მუდამ იმეორებდნენ:
- მამა-პაპის ადათს არ ეღალატების!
ბოლოს, ბიჭ-ბუჭებისგან დატანჯული ჯურხა მოტყდა: სირმიან-ჯვრიანი ხევსურული გაიხადა და ქართული ჩოხა ჩაიცვა. მაგრამ თითიდან საცერული მაინც არ მოიხსნა და არც ყელამოჭრილი ახალუხი მოიშორა.
იზრდებოდა ჯურხა, სული და ხასიათი კი ისევ ბავშვური შერჩა: აბეზარა, ამაყი, შამტევი, მაგრამ თანაც მინდობილი, ხალვათი, მიამიტი, მუდამ სულ-გაშლილი და გაოცებული.
ტრამვაის ვაგონებს აღარ გაურბოდა, თუმცა ზედ ასვლას მაინც ვერ ჰბედავდა. ავტოს კი ისევ მოსისხლე მტერსავით უბღვეროდა.
პიანინოს ეშმას ფანდური დაარქვა, ლითონის საკრავებს, ბუკებსა და ბახტებს - რუსული ღოროტოტო, აჭრელებულ მოხელე-გენერლებს - ჭრელა, ხოლო სტამბას - საბეჭდელა.
ერთხელ „ღალატი” ვაჩვენე. თეატრში ჯურხას სახე და ტანი იმ დრამის უზადო სარკედ გადაიქცა. ხევსურის სახეზე ყოველივე უმალვე ჰპოულობდა პირუთვნელ ანარეკლს: მადლი და ბოროტება, გმირობა და მზაკვრობა, სასაცილო და საგოდებელი. ჩემი ძმადნაფიცი ხან რახრახებდა, ხან ჰკვნესოდა, ზოგჯერ მხნეობდა, ზოგჯერ კი ჰგმინავდა და ბღუოდა, თან ხელ-ფეხს იქნევდა, იმუქრებოდა და მოუსვენრად სტოკავდა. დავარიგე, შევეხვეწე, მაგრამ ამაოდ. ბოლოს, ერეკლემ რომ ღალატი იკადრა, ხევსურმა ვეღარ მოითმინა: წამოვარდა, სცენისკენ გაიწია და აყვირდა:
- ჰაი შე მაღალატევ! უჯილაგოვ! დამპალო! მოკალით ეგ ციცაი, მოკალით!
წარმოდგენა ხუთიოდე წუთით შესწყდა. მსახიობნი აირივნენ, ხალხი აიშალა, ფარდა ჩამოვარდა. ხევსური ძლივს დავამშვიდეთ და ცხადი და მოჩვენება ძლივს გავარჩევინეთ. ერთხელ კიდევ მაინც იფეთქა: როცა მეტეხი აფეთქდა, ჯურხა ისევ მოსხლტა, სცენაზე აბობღდა, მედროშეს დროშა გამოსტაცა, აღტაცებით ააფრიალა და გამარჯვების საერთო გუგუნი დაჰფარა:
- გაუმარჯოს საქართველოს! გაუმარჯოს!.. გაუმარჯოს!
შემდეგში ვეღარ გავბედე შფოთიან ხევსურს გავყოლოდი. მაგრამ თეატრის გზა თვითონვე გაიკვლია და უფასო სტატისტად ჩაეწერა, - ოღონდ ერთი პირობით: სცენაზე ისე არ გამოვიდოდა, თუ ხელში დროშას არ მისცემდნენ, ან იარაღში არ ჩასვამდნენ და რამე საგმიროს არ გამოაჩენინებდნენ. ხოლო როცა დაქუხების დრო მოვიდოდა, ჯურხას ქუხილით და რახრახით თეატრი ჭერამდე იტენებოდა და ზანზარებდა:
- გაუმარჯოს! გაუმარჯო-ო-ოს!!!
* * * * * * *
ჯურხას თავში ერთმა აზრმა დაიბუდა: „ფრანგების” ქვეყანა უნდა ვნახოო.
და იმ დღიდან გერმანული ლექსიკონი ხევსურის უბიდან აღარ ამოდიოდა - მუდამ თან დაჰქონდა. ძლივს გავაგებინე, რომ ფრანგი „სხვა ას”, გერმანელი კი გერმანელია მეთქი.
გულმეხსიერი მთიელი თავიდანვე ისტორიას ჩაუჯდა, და ქართლის ცხოვრება, ყაზბეგის წიგნი, როსტომიანი, ვაჟა ფშაველა, ყარამანიანი, აკაკი და ილია თითქმის დაიზეპირა.
ერთ ხანს სასახლის მიდამოებს შეეჩვია. მერმე გამომიტყდა:
- ნამესტნიკ უნდა მახვკლა!
ძლივს დავაჯერე, რომ რევოლუციის დაღმართზე ჯურხას ვაჟკაცობა ნაყოფს ვერ მოგვიტანდა.
თოთია სამხერხაოს ეზოში კვლავ ფარიკაობდა. იამზე ლუდს ხარშავდა. შაბათობით ხევსურის ქოხში ღრეობა იმართებოდა. დამდნარ ერბოში დავცურავდით და ქერის ლუდით ვიჭყიპებოდით. მზექალა ფანდურს აფრატუნებდა და მობოხებული ხმით ისევ კრწანისსა და ბაგრატიონებს დასტრიალებდა:
ერეკლეს ცხენი წაიქცა,
ყმანი სხვას მიღგვრიდიანო,
რაშზე შასვიან მსახურთა,
ავჟანტას უჭერდიანო.
* * * * * * *
ერთხელ თვალი ავახილე: მზექალა თითქოს ერთ ღამეში დამწიფებულიყო. თოთხმეტი წლისა ძლივს იქნებოდა, მაგრამ გასათხოვარი ქალისა აღარაფერი არ აკლდა: არც ტანი, არც მკერდი და არც თეძოები.
იამზე ხინკალს ხარშავდა. ჯურხა საფარიკაო ჯოხს სთლიდა. მე კი დასრულებულ მზექალას შევცქეროდი და პირველი ზვირთით ვღელავდი.
ფანჯარასთან ასვეტილი მზექალა ეზოს გასცქეროდა, ხოლო მეორე „ქალუკა” - ექვსი წლის ხათუთა - ხან მე შემომცქეროდა, ხან მზექალას აშტერდებოდა და ეშმაკურად იღიმებოდა. მერმე მოსხლტა, მუხლებზე ამომაცოცდა, კისერზე მომეხვია და ჩამჩურჩულა:
- ჯულხამ მზექალა დალიშნა.
- მართლა?
- გუდანის ჯვალს ვფიცავ, დალიშნა. ეეწ მე და შენ დავილიშნათ.
გავიცინე, გადავკოცნე და გავიკვირე: რატომ არაფერი არ მითხრა ჯურხამ? რად დამიმალა? მხოლოდ შემდეგ გავიგე: მგელიკა შვილს თურმე მთებიდან უთვლიდა, ჯერ მოიცადე, ადრეაო, უჩემოდ „ლიშნობა” არ გაჰბედოო. დანიშნულიც მიმალავდა: ვაი თუ ნიშნობა ჩამეფუშოს და ტყუილ-უბრალოდ შევრცხვეო.
ჯურხა უჩემოდ ვეღარ სძლებდა. დღე არ გავიდოდა, რომ ორი გროშის ხილი ან ტკბილეული არ მოეტანა. სანამ გაკვეთილს შევამზადებდი, კუთხეში იჯდა და ისიც გაკვეთილს ამზადებდა. სტუმრად რომ წავიდოდი, უეჭველად მიმაცილებდა. თუ ამხანაგებს ავყვებოდი, ჯურხაც ლანდივით ამყვებოდა. სადაც უნდა ვყოფილიყავი, ძმადნაფიციც შორიახლოს მეგულვებოდა. დამდევდა და თავს იმართლებდა:
- ფიც-ვერცხლ ნაჭამნი ვართ. აბეზარ ხალხ ბევრ ას ქალაქჩი, არ დაგლიას ვინმემ, თორე ცოდვა მე დამედებისავ.
სწავლა დავასრულე, ჯურხა ერთ ჩემს მეგობარს გადავეცი და რუსეთში წასასვლელად შევემზადე. უკანასკნელი საღამო გავატარე მტკვრის ნაპირას - თოთიას ციხე-კოშკში - და უკანასკნელად ვნახე ფარსმან მეფის დროინდელი ლანდები, რკინის ჯავშან-საჭურველი, დაშნისა და ფარის კრიალი, ერთის მოგერიება და მეორის შეტევა. ერთხელ კიდევ ვიგემე ხინკალი და ლუდი, ხმელი ხმიადი და დამდნარი ერბო, მსუქანი ყაურმა და კახური არაყი.
მზექალამ სამგზავრო ჰანგი მიმღერა. იამზემ განიერ მკერდზე მიმიკრა. პაწაწა ხათუთამ ოცჯერ მაინც ჩამკოცნა. თოთიამ დროშა გაშალა, ეჟვანები ააჟღარუნა და გზა დამილოცა.
- ჩვენ პურმარილ დასავიწყ არ ას. არც შენ მადლ ას დასაკარგველ. გუდანის ჯვარიმც ას შენი შამწე და მწყალობელი. მშვიდობით, ვაჟიკავ, მშვიდობით!
როცა წამოვდექი, პატარა ხათუთა კისერზე ჩამომეკიდა და ატირდა. ძლივს მოვსწყდით ერთმანეთს. ჯურხა სდუმდა და საკუთარ ფეხებს უბღვეროდა. მხოლოდ სადგურზე მომეხვია, ნეკნები ამიტკაცუნა და ორი წლის ბალღივით ატირდა.
შერცხვა ხევსური, რამეთუ „ტირილ დიაცთა ხვედრი ას”.
თვეში ძმად-ნაფიცისგან ორი წერილი მომდიოდა. უცებ ერთი წერილი ავსტრიის ტიროლიდან მომივიდა:
„საქონლის საქმ უნდა შევისწავლო. ხევსურთ გამაადგებისავ. მეწველ ბევრ გვყავისავ. მანდ ბოსელჩი რაი გი? სამოთხეჩი წამადი. აქაურ ხალხს ხევსურებს ღგავის. ვაჟკაცებ არიან და პატიოსნებ. ვაჟიკავ, უშენოდ ძალიან მაეწყინ. მთაჩი ძმა მყავს, მაგრამ ნამდვილ ძმა მარტო შენ ხარავ. გუდანის მადლს ვფიცავ, უნდა წამოხვიდა. თუ შენ არ მოხვე, ეშმას მივაფურთხებ და მე თვითონ ამავალ მარტო შენ სანახავად, თორე ჩემი ფეხი მანდ არ იქნებისავ. ვაჟიკავ, შენი ძმად-ნაფიცი გელოდების”.
ერთხელ კიდევ გადავიკითხე და გავიკვირვე: ჯურხამ ტფილისში სუფთა ქართული ისწავლა, წერილი კი ... წერილში ხევსურულად უქცევდა. ვერ გავიგე, განზრახ უბრუნდებოდა მთის კილოს, თუ ხევსურის კაჟიანი ბუნება იმარჯვებდა.
ეს იყო ჯურხას უკანასკნელი წერილი. ომის მეხი ჩამოვარდა და ურთერთს მოგვწყვიტა.
შვიდი წელიწადი გავიდა. ბრძოლის ქუხილი შენელდა. ტფილისში რომ დავბრუნდი, უმალვე სამხერხაოს მივადექი. თოთიას ქოხში ხევსურების მაგიერ ლტოლვილი იეზიდები იდგნენ. ძიძიგური მომკვდარიყო. ბევრი ვიკითხე, მაგრამ ჩვენს ახალ მოქალაქე იეზიდებს ვერც რამ გავაგებინე, ვერც თოთიას ბედი გავიგე, ვერც ჯურხას კვალს მივაგენი.
- წავიდნენ... არ ვიცნობთ... არ გაგვიგია.
კიდევ გავიდა ხანი. ვფიქრობდი: თუ ჯურხა ცოცხალია, თვითონვე მომძებნის მეთქი. მაგრამ აღარ გამოჩნდა. ბოლოს გადავწყვიტე: ძმად-ნაფიცი დამეკარგა. ან მსოფლიოს ქარტეხილმა მოუგრიხა სადმე ამაყი კისერი, ან საქართველოს საზღვარზე დაიღუპა, ან კიდევ...
ერთი სიტყვით, ქერა გოლიათი დამეკარგა.
– თავი მესამე –
რკინის მკლავებმა რამდენჯერმე მომიშვეს, ამომასუნთქინეს და კვლავ ნეკნები ჩამიზნიქეს.
- ვაჟიკავ!.. ჩემო ძმად-ნაფიცო ვაჟიკავ! - მდუღარე ხმით ბურტყუნებდა ჩემი ნაპოვნი ძმა. - ცხად ხარ თუ მაჩვენებაი?
მერმე გამიშვა და ხევსურებს ხაფი ხმით გადასძახა.
- აი, ხალხნო, ეს გეცოდინებოდასთ ყველას: ვაჟიკაი ჩემი ძმა ას. ფიც-ვერცხლ ნაჭამ ას ჩემთან. იმოდენა მადლ დამდვა, რო ამის ვალით ვერ ამოვალ, თუნდ კახეთიც რო ჩემი იყვას და ვაჩუქა. ძმად მიიღეთ, ხალხნო, და ჩემსავით ნდობა მაეცით.
- მიგვიღავ, მიგვიღავ! - იგრიალეს ხევსურებმა და გზა მოგვცეს.
ხევისბერიც წყალობით დამიხვდა:
- მოგვიხე მშვიდობით! წყალობა გუდანის ჯვარისა, წყალობაი!
- გამარჯვება, ვაჟიკავ! - მომესმა რამოდენიმე მხრიდან.
- თოთია!.. მგელიკა!
აგერ, თოთიას ცოლი იამზეც მოდის. ოდნავ დაღარულა. მკერდი მაინც სავსე თაზებივით მოაქვს და მიცინის.
- გამარჯვება, იამზევ!
- მოგვიხვე მშვიდობით, ვაჟიკავ, მოგვიხვე!
იამზეს ორი დედაკაცი მოსდევს. შევცქერი და მაგონდება:
- ღმერთო ჩემო! მზექალავ!.. ხათუთავ!
- ეეხლა მზექალა ჩემ ცოლ ას, ვაჟიკავ, ჩემ ცოლ. - მეუბნება ჯურხა.
ძმად-ნაფიცის ცოლი მზექალა მკერდზე მივიხუტე. ხათუთამ კი ხელი ძლივსღა გამომართვა.
ყველანი მეხვევიან და მეკითხებიან: როგორა ვარ? საიდან მოვდივარ? ან გზა როგორ ვიპოვნე?
მე ვიღიმები. რაღაცას ვბუტბუტებ და ხათუთას ვეღარ ვაშორებ თვალს. ჩემს წინ ცოცხალი და შიშველი ბუნება სდგას - ლაღი, სავსე და გაშლილი. ლოყები - ატმის ფერი. პირი - ოდნავ გაჩეხილი ბროწეული. კბილები - იმ ბროწეულში ორ რიგად ჩაწყობილი გაფცვნილი ნუში. თვალები - ორი დიდრონი მაყვალი, ხოლო თმა - მაჯის სისქე ოთხი თუ ექვსი ნაწნავი, თითქო მოწითალო ქარვაში ამოვლებული. ტანითაც იამზეს მისდევს: მაღალი, სრული, მკერდიანი.
გამოვტყდები: ქალაქელმა ქალებმა კბილები მომჭამეს. ჩემს თვალში უკვე გახუნდა მშვენება ტანთხელის, გაცრეცილის, მოსნეულო და ეთეროვანი ქალისა. მომბეზრდა უსისხლო და მჭლე სხეული. ამიტომ მეცნენ თვალსა და გულში ღაჟღაჟა და სისხლიანი ქალუკები და ვაჟიკები, თოთიები და ჯურხები, შუქიები და ლელიკები, თუთიები და ხათუთები.
მთელი სოფლის ხევსურები ჩემს გარშემო ტრიალებენ და ცოცხალ ოჩოპინტესავით მსინჯავენ.
მოკლედ ვუამბე წიკლაურებს გზის არევა. ისიც ვუთხარი, ქალაქში ბევრი გეძებეთ მეთქი, ჯურხას კი საყვედურიც მივეცი:
- თუ ცოცხალი იყავი, რატომ ხმა არ მომეცი?
ჯურხამ თავი იმართლა: მრავალჯერ მოგიკითხე, მაგრამ შენი კვალი ვერ ვიპოვნეო. ეხლა კი, აგერ ოთხი წელიწადიც იქნება, ქალაქში აღარ დავდივარო.
- სხვა მემრ იყვას, ვაჟიკავ, მემრ.
ხევსურებს კეჭნაობა გაეთავებინათ და ღრეობისთვის ემზადებოდნენ.
ჯერ „ლიშანში” სროლა დაიწყეს. გაღმა გორაკზე ერთი ხე სდგას. ზედ კვერი მიუკრავთ. მსროლელნი ჯერში ჩადგნენ.
- აბა, ესრიდი! - დაიწყო აპარეკამ.
ტყე ჰქუხს. ნაქუხარი მთებსა და ხევ-ხუვებში იფანტება. გაღმიდან ბიჭები ნიშანს იძლევიან - მოხვდა თუ ასცდაო. ბოლოს ყიჟინი ასტყდა:
- მახვდა! მახვდა!
ჯურხამ გამარჯვებულ თორღვას მოზვერი აჩუქა თავის მკვდარი ძმის მინდიას სულის მოსახსენებლად.
სროლას დოღი მოჰყვა.
ათიოდე უაბჯრო ხევსურმა პატარა უბელო ცხენები გამოიყვანეს - პატარა და მკვრივი, მკვირცხლი, ჯიშიანი. ჯურხამ ნიშანი მისცა. ათივე ცხენი ერთად მოსხლტა და სოფლის ციხე-კოშკების გროვას მიეფარა.
ჯურხამ მოშორებით გამიყვანა და კლდოვანი ხევხუვი დამანახვა.
- ნუ თუ ეს ხევიც უნდა ჩაირბინონ? - ვკითხე გაოცებულმა.
ძმად-ნაფიცმა დამიდასტურა და ერთი უშველებელი კლდე დამანახვა, დოღი იქ უნდა დასრულდესო.
იმავე წამს იმ თავბრუდამხვევ ხევში მეწინავე მხედარი ჩაექანა. მას მეორე, მეხუთე და დანარჩენებიც ჩაჰყვნენ.
მე შიშის ზარმა ამიტაცა. წამდაუწუმ თვალებს ვხუჭავდი და დარწმუნებული ვიყავი, რომ გახილების შემდეგ რამდენიმე დახეჩილ ცხენს დავინახავდი. მაგრამ სიშორისგან დაპატარავებული ცხენები კატებივით გადადიოდნენ ბორცვებზე, კლდეებზე, ხევებზე და იმ დიდ კლდეს უახლოვდებოდნენ.
- მხედარი ასეთ გზაზე გამაიცდების, თვარემ მინდორზე ჭენებას დიაციც შასძლებს. - ამიხსნა ჯურხამ.
ჩემი ძმად-ნაფიცი მართალს ამბობდა. მრავალნაირი დოღი მენახა, მაგრამ ამ გიჟურ სრბოლას ვერც ერთი ვერ შეედრებოდა. სცადონ და ამ დოღში მონაწილეობა მიიღონ ნაქებმა დრაგუნებმა, ყაზახებმა, არაბებმაც და ინგლისელებმაც.
დოღი დასრულდა. ვიღაცამ გაიმარჯვა. ვიღაცა დამარცხდა.
სუფრა - მწვანე ბალახი - მზად იყო. სკამების მაგიერ -თავკაცებისთვის - ხუთიოდე სიპი ქვა ეყარა.
ძალით დამსვეს სუფრის თავზე. რიგზე მომისხდნენ ხევის ბერი, მგელიკა, თოთია და გაგა.
ბალახზე გორაკებივით ჰყრია ქერის ხმიადი, ხაჭო, ქადა, ყველი და ცივი ყაურმა.
თასებით სდგას გამდნარი ერბო. ვეებერთელა ქვაბებით მოგვდის მუქი ლუდი. ხის ჯამებს - ყოშებს ავსებენ შინაური არაყით.
დამკლავებული მზარეულები ორთქლიან ქვაბებს დასტრიალებენ, სადაც ხინკალი და ძროხის ხორცი იხარშება.
ოციოდე ნაბიჯზე - ისევ მწვანე ფორზე - დიაცებისთვის მეორე სუფრა გაიშალა.
შემთხვევით თუ განზრახ, ხათუთამ ისეთ ალაგზე მოიკეცა რომ პირი ჩემსკენ ჰქონდა და მუდამ ერთმანეთს ვხედავდით.
მიმზერდა და მიცინოდა. და იმ წუთიდან ხათუთას მაყვალა-თვალებში და ბროწეულის ტუჩებზე საჩემო ღიმილი დასახლდა.
ჭაბუკები ჩემი დურბინდის ხალთას ხარბად უბღვერიან. ამოვიღე და ვაჩვენე.
- დვირბინი! დვირბინი! - ასტყდა ჟრიამული და ჩოჩქოლი, და უნახავ დურბინდს ფუტკარივით მოეხვივნენ. ერთმანეთს ხელიდან ჰგლეჯდნენ, დავობდნენ და გაჰკიოდნენ:
- პა-პა-პა! ე რა ეშმა ყოფილ!
- რა კაია სანადიროდ!
- აბაიმე, რა თვალებ ხქონავ ამ უსულოს!
ღრეობა იწყება.
ჯურხა აჩრდილივით მეტანება, ბავშვივით შემომხარის და მალიმალ მეუბნება:
- ბევრი მაქვ სათქმელი, ვაჟიკავ, ბევრი!
ვეკითხები:
- ჯურხა, რატომ არ დაჯდები?
ვერა, ჯურხა ვერ დაჯდება. ასეთია მთის ადათი. ჯურხა მასპინძელია და მე უნდა მემსახუროს. ვერც ჩემმა მუდარამ გასჭრა და ვერც მუქარამ. სამჯერ ავდექი. სამჯერვე ძალით დამსვა და თავთ დამადგა. მერმე ცალი მუხლით დამიჩოქა და არყით სავსე თასი მომაწოდა. წეღანაც ტყუილად ავიხირე: ჯურხა ხევსურია და ხევსურული სიკერპით ასრულებს ყოველ ადათს - წვრილმანსაც და მსხვილმანსაც.
თასი მომცა და მითხრა:
- ჯვარ დაგიწერას ღმერთმ, ვაჟიკავ! დაგვლოცე!
მე ჩვენებურად დავილოცე: ვუსურვე მრავალი საქონელი, ჯანმრთელობა, მტრებზე გამარჯვება და შინ მშვიდობა. მერმე ასოცი წლის გაგამ დაგვლოცა და ხევსურული ენამჭევრობა გამაგონა:
- სოფლელნო! გამარჯვება ჩვენს ჯვარსა და იმის წყალობა გქონდასთ თაობით დასტურ-ხელოსანს. დასტურთ დასტურობა ნუ შაგანანასთ, ხელოსან დიდხან გაგიყოლათ. ნუ შაგანანასთ კეთილის კაზმვა, უღლის დება. გწყალობდასთ ყველას, სოფელს სოფლეულად. ბევრ ა ეს დრო მაგგვარასთ მშვიდობისა, გახარებისა. ერთუცის სიცოცხლისა, სტუმრის დახვედრისა. თასიანებს ხელთა გაამასთ, მემუხლეებს მუხლებ შაგარჩინასთ. მე გლოცენით, ხატისაგანამც ილოცებით! - ლუდი მოსვა და სთქვა: - ოჰ, კა ლუდ არ მოგხდომივათა! ცოტას სვე აკლავ და გრილად ნაფუვარიც ას. - კიდევ მოსვა და განაგრძო: - აი თქვენც გწყალობდასთ ნახსენებ ანგელოზი! შავსვი თქვენის გამარჯვებისა!
- ღმერთმ გაამასთ! ჩამაიყარი, ჩამაიყარი! - მიაძახეს აქეთ-იქიდან.
გაგამ თასი სხვას გადასცა და მიაყოლა:
- მტერსამც ჩამახყრით იარაღს! მტერ იყოს თქვენი ხელმარეული!
დადის თასი ხელით-ხელში. ყველა ილოცება და გაგასავით ათავებს: .
- ოჰ, კა ლუდ არ მოგხდომივათა! შავსვი თქვენი გამარჯვებისა!
- ჩამაიყარი, ჩამაიყარი! - შესძახიან სხვები.
- მტერსამც ჩამახყრით იარაღს! მტერ იყოს თქვენ ხელმარეული! - იმეორებს მსმელი და თასი სხვის ხელში გადადის.
ახალგაზრდები დაჩოქილი სხედან და სმის დროს ზეზე დგებიან. ზოგი არაყს სვამს, ზოგი ლუდს. დასტურები - მერიქიფენი - თასებს გვივსებენ. ყველანი მშიერი მგელივით ვიღმურძლებით და გატენილი პირით ვლუღლუღებთ. სასმელს თავისი გააქვს. ნელნელა ენა გვებმება და სიცხეც გვემატება.
ჯურხას გვერდით ერთ ჭაბუკს მოვკარი თვალი და შევკრთი, ის „ყაჩაღი” ვიცანი, რომელიც გუშინ ბინდისას თოფის- სროლით გაგვექცა. ჭაბუკი რომ მოგვშორდა, ჯურხას ვკითხე:
- ეს ყმაწვილი ვინ იყო?
-ჩემ ძმა წიქა იყო. სხვაკან იყო და ეეხლა დაბრუნდ.
- გუშინ საღამოს ტყეში შემხვდა. - ვუთხარი მე და ის უცნაური ამბავი ვუამბე.
ჯურხამ გაიღიმა და წიქას სიფრთხილე მოუწონა.
- რას უფრთხოდა, ვის ემალებოდა?
უცხო ხალხს და კვალის მოტანას ემალებოდა. ვინაიდან
- ჯერ ჩვენ სოფელში წითელი ეშმა არ ამოსულა და იმას ვემალებით.
- რაო, ამ სოფელში საბჭოთა ხელისუფლება არ ამოსულა?
არ ამოსულა. ჯურხა ამასაც მერმე მიამბობს, ეხლა კი უნდა ისევ დავლიოთ, ისევ ვჭამოთ, ისევ ვიმღეროთ.
ერთმა ჭაბუკმა ფანდური ააფრატუნა და დაიძახა:
- გამარჯვება ჩვენს ჯვარს, ჩვენი ჯვარის მიცემით, ხთის წესით, მღდლის წესით, იერუსალეთის ნათლით, ქრისტეს გარიგებით, ჩემი სიტყვის მახსენებით! სააქაოს ნათქვამ თუ საიქიოს მიდიოდას, სულ-წმინდას შანდობა მიუდიოდას! ზედამრჩოების სიმთელით, კარგა ყოფით, ე ეს თას როგორც ჩემ ხელთ ას, ისრე სულსამც მინდიასას მაეხმარების.
- მინდია ჩემი ძმა იყო - ჩამჩურჩულა ჯურხამ. - წუნკალ ქისტებმა მაჰხკლეს.
- შაუნდას! მაახმარა ღმერთმ! - მიაძახეს ხევსურებმა.
- თქვენ კაი მოგიგონნასთ, - უპასუხა მოკლულის მამამ, მგელიკამ, - მარხე ღმერთმ ნურავის მაგცასთ.
მეფანდურე აღიღინდა:
მეწყალი, ჭირის პატრონო,
ჭირის გონობა ძნელია.
ჭირი არ წავას უჭიროდ,
თუ ჭირის დედა მთელია.
მკვდარ შინით დაემარხების,
სოფელი ღონიერია.
ფანდური მეორეს გადასცა, სათქმელიც მიაყოლა და დაჯდა. მეორემაც იმღერა, საკრავი დათვიას გადასცა და დაჯდა.
მკვახედ მღერიან ხევსურები. მათი ლექსი კაჟიანია, ეპიური. ხმა - რიხიანი, ძარღვიანი. კილოში და სიტყვაში ისმის ფოლადის ჟღარუნი, სისხლის თქრიალი, ბრძოლის კიჟინი და იარაღის ჩახუნი, ერეკლე „ნეფე” და კრწანისის ველი, ალუდაურ გაბური და სისხლის წვიმები, ნუგზარ ერისთავი და დიდი ზურაბი, მამუკა ქალუნდაური და „დუსურბანი” ქისტი, შატილი და ბარისახო, არხვატი და ასი სხვა გმირი, ციხე და საზღაპრო ამბავი.
როდის მოხდა ეს ამბები, ვინ - ვის - სად, ან როგორ, - ზოგჯერ ასი წლის მუხა-ხევსურმაც არ იცის. მაინც დამღერიან, აცხოვრებენ და თაობით თაობამდე გადააქვთ.
ზოგი უცნაურს გაჰკივის, ზოგი კი თავს დიდრონ ჯამში ჰყოფს და ახლად მოხარშულ ლუდს წყურვილით დატანჯული ზაქივით სვრეპავს.
მერმე ყველანი ხევსურულად ამღერდნენ, - კვნესით, გმინვით, და ოხვრით:
დაგძინებია, ხინკაააალოოოო!
გამაგაღვიძებ ჭამა-ა-ა-აში!!
ჯურხა ისევ თავთ მადგა. ზოგჯერ მიჩოქებს, სავსე ყოშს ან საჭმელს მაწვდის და ალერსით ჩამჩურჩულებს:
- მიირთვივ, ვაჟიკავ, მიირთვივ. ბევრ მაქვნ სათქმელ, ძაან ბევრ.
- მემრე იყოს, მემრ.
- სთქვი, ჯურხა, ეხლა სთქვი.
- მემრ იყოს, მემრ.
ვაჟკაცს არ გამაადგების
სოფელთ შვენება ტანისა,-
მიაძახა დათვიამ აპარეკას და სალმუნობაში გაიწვია.
მიდგომ-მოდგომა ბანზედა,
გამჩვენეობა ქალისა. -
დაასრულა აპარეკამ და წიქას გადაჰხედა. წიქამ უმალვე ჩამოართვა სიტყვა:
კაი ყმა ხმალსა ჩახედავს:
ნეტარ გამიჭრის თუ არა?
ცუდაი ქალის უბესა:
ნეტარ შამიხვევს თუ არა?
და მეზობელს გადაუგდო:
- ხირჩლავ, მამყევი!
კაი ყმა მაშინ გატყდების,
რა ღვინო გაძვირდებისა.
და ბაღათერას მიაძახა:
- ბაღათერ, ნუ გეძინების!
ცუდი ყმა მაშინ გატყდების,
რა ომი გახშირდებისა.
- დაასრულა ბაღათერამ და სიტყვა მეცხრეს მიუგდო.
ხმალო, ხევსურეთ ნადებო,
ალვანში თუშმა გაგფერა, -
ისე იძახის ერთი, რომ მისი ხმა იქნება ალვანშიც ისმის.
გაკურთხა ნეფე ერეკლემ,
საომრად ჯვარი დაგწერა! -
გაჰკივის მეათე და დაშნას მზეზე აპრიალებს.
დათვიამ წამოიწია, ქალებს გადაჰხედა და გადაუგდო:
რა კარგია ქალთან წოლა,
უბიაში ხელანია.
ცოცოტინან ძუძუანი,
ვაშლის ოდოდენანია.
ხათუთა მოიღრუბლა. ჩემი თვალი რომ მოჰხვდა, გამიცინა და თავი ჩამიქნია.
აპარეკა დაჭრილი ნადირივით წამოიჭრა და ხათუთას დაუმიზნა:
ქალო, მე შენი საკინძი,
იკვლივში ჩამყვა თანაო,
ამავიტანე, ჩავხენე,
კიღან დავიეც დანაო,
- დამპალო! უჯიშო! - მიაძახა დათვიამ და სატევარი ამოზიდა.
- ციცავ! ჯორაკავ! - დაუბრუნა აპარეკამ და დაშნა იშიშვლა.
აიშალნენ ხევსურები. ორს ორმოცი შემოეხვია.
ასტყდა ყაყანი, ქოთი, მიწევ-მოწევა და იარაღის ჟღარუნი. იქ მეორე დაშნამ გაიელვა, აქ „ხანჯარი” აპრიალდა. ხევისბერი დროშას აჟანჟღარებს და გაიძახის:
- ხალხნო! აუგ ას, ხალხნო! ყურებ მათხოვეთ, ყურებ!
ჯურხამ ლომური ბუხუნით და პრიალა დაშნით ისე გაჰფანტა მოჩხუბარნი, თითქო ჯირხვებს მგელი დაერიაო.
- აბა, რად შუღლობთ, ხალხნო! - განაგრძო ხევისბერმა. - ეს სასმელ ჩადის ყველას უფერს. სასმელ მამეტებულ რაის მაქმედი ას?
- სასმელ ბევრას ცუდს ჩადის, - გააწყვეტინა ერთმა ხევსურმა - მაგრამ სასმელ რო არ იყოს, მაკეთე რაიღათ გავიგათ, მტერნ რაით შავარიგნათ?
და ორთა შორის უცნაური დიალოგი იმართება. ხევისბერი ხევსურებს არიგებს:
- კაც არ მახკლათ, ხალხნო!
ერთი ხევსური დეკანოზს ეკითხება:
- ჩვენი შუღლით შენ რაი წაგერთმის?
ხევისბერი არა სტყდება, მაგრამ არც ხალხი უთმობს:
- კაციც მარჯვედ მაკვდების - გაიძახის მეორე.
- ვინ იცის, კაცის სულნ რაში დგან? - იჭვნეულობს მესამე.
დიდხანს დავობენ, „მავკლათ” კაცი თუ არ მოვკლათო. ხევისბერი იმუქრება:
- თუ სისხლ დაიღვარ, ე დროშა კარში იქნებისავ, სანამდე მაშუღლარ საკლავს არ მაიყვანს.
- დროშაიას გარმაყუდებული, ჯვარ გაგვიწყრების - შიშობენ ზოგნი.
- მთხილად ვიყვნეთ, ხალხნო, ჯვარს არ შავსცოდათ. - აფრთხილებენ მეშუღლეებს მეორენი.
მაგრამ მეშუღლეებმა უკვე აბჯარი ააჟღარუნეს. სხვებმაც „დაშნანი ამოზიდნეს”.
- ძველი ანგარიში ექნებათ. - ვფიქრობ და მეც წრეში შევდივარ.
ალბათ სხვებმაც იციან, რომ ის ანგარიში დაშნით უნდა გასწორდეს, ამიტომ აღარც ერთმანერთს აშველებენ და არც ხევისბერს ედავებიან.
ჯურხამ უმალ აღადგინა წესი და სიჩუმე. ხალხმა წრე შეჰკრა.
- გამადით! - დაიძახა ჩემმა ძმად-ნაფიცმა.
პატარა მოედანზე ორი რაინდი გამოვიდა - ორი ლანდი, რკინაში და ფოლადში ჩამჯდარი. ერთს ზეიდალი აცვია - დაწნული პერანგი, ჯაჭვისგან ნაქსოვი, ხოლო მეორეს პოლოტიკი, ანუ თორნი, - რკინის ფიცრებისგან შეხლართული. თავები ზუჩებით აქეთ შემოსილი. ხელთ მრგვალი ფარები და ორპირი დაშნები უჭირავთ.
უმალ გამახსენდა ვალტერ სკოტის რომანტიკა: აივენგო, რიჩარდ ლომგული, შეჯაჭული რაინდები და ბრძოლის ასპარეზი. გვაკლდა მხოლოდ სადავო მზეთუნახავი, შავი მარაო და აბრეშუმის ხელსახოცი.
ჯურხა სეკუნდანტობს, მსაჯულიც თვითონ არის.
მეშუღლეებმა სასიკვდილო ბრძოლა მოითხოვეს. ხალხი აყაყანდა. არც მსაჯული დასთანხმდა. მებრძოლთ დასთმეს და ჭრილობა დაიჟინეს. ხალხმა არც ამის ნება მისცა.
- ჭრილობა ზოგჯერ მახკლავს კაცს.
დიდხანს ივაჭრეს და იყაყანეს. ბოლოს კეჭნაობაზე - გაკაწვრაზე „მარიგდნენ”.
- კა, გეყოფისთ. აბა დაიწყით! - ანიშნა ჯურხამ და „ყალივანი” გააბოლა.
რკინის ლანდებმა რკინისავე პირსაბურავები ჩამოიფარეს და დაიწყეს. მამაკაცების ყაყანი თითქო მახვილით მოსხიპეს. დედაკაცები მოშორებით გაინაბნენ. ჩამუნიც კი შესწყდა. ისმის მხოლოდ რკინისა და ფოლადის ჩახუნი, ბზრიალი და ჟღარუნი. დათვია დავით-ფერულს აპრიალებს, აპარეკას ხელში ფრანგული ელავს. მოქნეულ მახვილს ფარი უხვდება, დაშნას დაშნა ეჯახება, სასიკვდილოდ წამოსულ ფოლადს რკინის ქსოვილი იცავს. მებრძოლნი უფრო კისერს, ყელსა და ქვედატანს უფრთხილდებიან. მუხლები საბარკულებით აქვთ შეჭედილი, მაგრამ მახვილის მისაწვდენი ალაგები მაინც მოსჩანს.
- მახვდა! - დაიძახა დათვიამ.
აპარეკას ყელთან განაკაწრი გამოუჩნდა.
- ას! ეგეც შენ! - უმალ მიაძახა აპარეკამ და დათვიას ცერი სისხლით შეუღება.
მოსარჩლე არსად მოსჩანს. ყაყანი და შეძახილი აკრძალულია, რადგან -
- მეშუღლე აირევის, დაიბნევის.
ისევ ბზინავს აბჯარი. ისევ კრიალებს მახვილი. კვლავ ისმის მებრძოლთა ქშინვა, მაყურებელთა ოხვრა, ლითონის ჩახუნი და მეშუღლეთა შეძახილი:
- მახვდა!
- აას!
- ეგეც შენ!
წითელი წვეთებით იღებება მწვანე ბალახი. სისხლი მოსჩანს დაშნებსა და საჭურველზედაც.
დათვია ფიცხობს. ისე იქნევს დაშნას, რომ მისი მონახვედრი აპარეკას შუაზე გახლიჩავს. უტევს და გაჰკივის:
- უჯილაგო! დიაცო! სად მიხოლ, სად?!
- წეს არ ას, წეს! - აყაყანდნენ ხევსურები.
კეჭნაობა ჩხუბზე გადადის. აპარეკა უკან-უკან იხევს და მარდად მუშაობს ფარით.
მოჩხუბარნი დედაკაცების სამფლობელოში გადავიდნენ. აპარეკა მზექალას წააწყდა. ქალები აჟღივლდნენ და უმალვე მოიხმარეს თავიანთი უფლება:
მზექალამ მანდილი მოიგლიჯა და მეშუღლეთა შორის ჩაიქნია, მეორე ქალმა - შუქიამ დათვიას მხარზე დაადო ხელი, მესამე - ლელა აპარეკას მისწვდა. ხოლო ხათუთას მაყვალა თვალები ისევ მე მიღიმოდნენ და მისი ნუშა-კბილები ისევ ჩემთვის ელავდნენ.
„ნეტა ხათუთასთვის ხომ არ იბრძვიან ეს რაინდები?”- უმალ გამკაწრა ფიქრმა და... გული ამიტოკდა.
არც მოვტყუვდი.
- ვითა სისხლ იღვრების ხათუთასთვის! - მესმის შუქიას შეძახილი.
ისევ გამახსენდა აივენგო და რიჩარდ ლომგული. ეხლა კი სურათი დასრულებულია. ორი რაინდი იბრძვის. მათი მიჯნურიც აქ არის. ხელსახოცის ნაცვლად - შავი მანდილი. ხათუთას მხოლოდ მარაო აკლია.
მოჩხუბარნი უმალ გახევდნენ. ხალხი აჩოჩქოლდა. დათვიამ აპარეკას ესროლა:
- ა ეგრ კი არ მაგექცეოდი, რო ქალს არ დავეჭირე!
აპარეკამ გადასძახა:
- აბა ეხლა შენაც იცი, რო ვერცაით წამავალ, ქალის ხელში ვარ, ქალისა!
დალაქი დოსტაქრობს. ჯურხა მსაჯულობს. დათვია ექვსგან არის გაკაწრული, აპარეკა - შვიდგან.
მაგრამ გამარჯვება ნაადრევია. აპარეკას ერთი ჭრილობა მეტად დიდი გამოდგა.
- სირცხვილი ას, დათვიავ, სირცხვილი! - მიაძახეს მოგებულს და დიაცისა და ლაჩარის სახელი მიაკერეს.
შერცხვა ხევსური! კეჭნაობა ჩხუბად გადააქცია. თავი ჩაღუნა და გაიქცა.
* * * * * * *
სამოცი ჩხუტი ლუდი დავლიეთ და ორი პატარა ძროხა შევჭამეთ.
უკვე ღამდება. კვლავ ჩოჩქოლი, ღიღინი, ფანდური და სიმღერა ისმის. ხევსურები ჯგუფ-ჯგუფად, ბორძიკ- ბარბაცით მოდიან მასპინძელთან და ენაბლუდ ჰლუღლუღებენ:
- ჯვარი გეწერასთ, ჯვარიონნო, ჯვარსაც და კაცსაც!
- მშვიდობით, სოფლელები, მშვიდობით! - უპასუხებენ მგელიკა, თოთია და ჯურხა. - წყალობა წაიღით ჩვენის ჯვარისა, წყალობაი. წაღამ გამოგყვასთ ჩვენი ჯვარის დავლათი.
ღრეობა თავდება. დასტურ-ხელოსნები ჭურჭელს ჰკრეფენ. ძაღლები ძვლებს ეძებენ და იღრინებიან. ხევისბერს დროშა „კარში გარმოყუდების” მაგიერ ნიშში შეაქვს. მერმე ერთხელ კიდევ ამწყალობებს მანსპინძლებს და კალთით მიაქვს ყაურმა და ხინკალი.
ჯურხას უმცროსი ძმა წიქა ზურგით მიათრევს ქვაბს, რომელიც უზარმაზარ კუზსა ჰგავს. თოთია, იამზე და მზექალაც დატვირთულნი არიან და შორიახლოს მისდევენ. ტორტმანით მიჰბაჯბაჯებენ სოფლის უხუცესნი - გაგა, ბაღათერა და მგელიკა. ჯურხას მამას იღლიაში ხათუთა ჰყავს შემჯდარი და ჩემი თვალიც იმ ქალს აქვს მიბჯენილი.
„რადგან ხათუთასთვის იბრძვიან, - ვფიქრობ ჩემთვის - მაშ გასათხოვარი ყოფილა”.
ხათუთამ მოიხედა და გამიცინა.
ჯურხა - აბჯარ-მუზარადში ჩამჯდარი ლომი - კისერზე მძიმე თათს მადებს და მეუბნება:
- წავიდათ, ვაჟიკავ, წავიდათ.
ჯურხას სახლი აქვე სდგას.
დირეს გადავაბიჯე და ვიღაცას დავეჯახე. სიბნელეში ნელი ხითხითი მესმის.
- ხათუთავ, შენა ხარ?- ვეკითხები.
- ფეხ არ მაიტეხა, ვაჟიკავ, თორე...
კიდევ წავდგი ხუთიოდე ნაბიჯი და ისევ ქალს მოვხვიე ხელები. ხათუთა ერთი წუთით გაინაბა ჩემს მკლავებში. მერმე გასხლტა და ბუხარში ნაღვერდალს ჩინჩხვარი წააყარა.
- დაჯედ, შენი ჭირი მე, დაჯედ. ზაფხულ ას, მაგრამ ცივა. - მეუბნება ჯურხა.
ბუხრის წინ სამფეხაზე მსვამს და თვითონ გარეთ გადის.
- რომელ ანგელოზმ მაგიყვან ჩვენსა, ვაჟიკავ? - მეჩურჩულება ბუხართან ჩაკუნტული ხათუთა და ქვეიდან შემომცქერის.
ავარდნილ ალზე მისი თვალები ვეებერთელა შავს ალმასებს ჰგავს, ხოლო კბილები დიდრონი მარგალიტებივით პრიალებს.
- შენმა ანგელოზმა მომიყვანა, ხათუთა, შენმა.
- ჩემმა თუ შენმა ანგელოზმა?
და ისევ ჩაიხითხითა.
- ვინ იცის, ხათუთი, ვინ იცის! იქნება ორივეს ერთი ანგელოზი გვყავს.
ხათუთა თვალებში ამომცქერის, მაგრამ აღარც ხმას იღებს და არც მიღიმის.
მზექალა ქონის ჭრაქს ანთებს და ბუხრის თავზე ჰკიდებს. ჯურხა შემოდის და მეუბნება:
- ვაჟიკავ, ძვირ სტუმარ ხარ, ძვირფას. სოფელჩი მაწევარს წავღლალავ და სხვათაც მავიწვევ.
მე უარზე ვარ:
- დავიღალე, ჯურხა. ძილისგან თვალები მელულება.
- მაშ ხვალ იყოს. მზექალავ, მაიღი ლუდი, არაყი და რაიც გაქვ.
თვითონაც ჩამოჯდა, გამიღიმა და ყალიონი გააბოლა. მთვრალმა მგელიკამ კიბე ააჭრაჭუნა და პატარა ამონაჭერით ჭერხოში - ზემო სართულში აბობღდა.
თოთია, იამზე და ხათუთა თურმე აქვე გვერდით სცხოვრობენ. მთვრალ თოთიას უკვე დაუძინია, იამზე და ხათუთა კი მზექალას ეხმარებიან.
ბუხრის წინ ახალი სუფრა იშლება. დედაკაცები ბნელ კუთხეში ფუსფუსებენ. მხოლოდ ხათუთა ტრიალებს მახლობლად. ბინდ-ბუნდში ხშირად ვხედავ კრიალა კბილებს და დიდრონ თვალებს. ეს თვალები ეხლა შავი მინის ბუშტებს ჰგავს, სადაც ორი მინელებული სანთელი ანთია.
ჯურხა ბუხარს ჩასცქერის და თითქოს თავისთვის ლაპარაკობს. ხანდახან მობრუნდება და მეტყვის:
- ვაჟიკავ, თითო კიდევ შავსვათ.
და თავის ამბავს ბუხარს უამბობს, თანაც შიგ იწიტება და ყალიონის ბოლს შენაკადივით ცეცხლის ბოლში ახვევს.
– თავი მეოთხე –
უცხოეთმაც ჯურხა ისე გააკვირვა, როგორც ტფილისმა, როცა ის პირველად შემოვიდა ამ ქალაქში.
მეტი გზა არ იყო: თავით-ფეხამდე იქაური ტანისამოსი ჩაიცვა, მაგრამ ჩვენი ნიშანი მაინც დაიტოვა: ბეჭებზე ორი ჯვარი დაიკერა, ხოლო ცერზე „ღაჯია” შეინარჩუნა.
ამ ჯვრების გამო ჯურხას მოსვენებას არ აძლევდნენ. ბალღები ლეკვებივით დასდევდნენ და ბოლოს მაინც მოსტეხეს: ხევსურმა ის ჯვრები ჟილეტის ზურგზე გადაიკერა და მაინც თავისი გაიტანა: ზურგზე - დამალული ჯვრები, ცერზე - რკინის ხვეული, ხოლო მკერდზე, - დედა-ქალაქის მიწით გატენილი ავგაროზი.
ავსტრიის ტიროლში, ინსბრუკის მახლობლად დასახლდა.
- კა ალაგ ას, მთიანი. ჩვენს ქვეყანას წააგავ.
ხალხიც „ძალუმ ღონიერ და შენახულ ას”. ათასი წლის ადათებს ინახავენ. ქუდებში ფრინველის ფრთას ირჭობენ. ერთ იმათ ძროხაში ხუთი ჩვენებური „გამავას”. ქალებიც „ისით ჯიშიან არიან, როგორც ფური”.
ერთ ფერმაში მოჯამაგირედ მუშაობდა და მესაქონლეობას სწავლობდა. ერთი წელიწადი გავიდა. ჯურხას ბევრი არაფერი შეემთხვა. მხოლოდ კლდიდან დაგორდა და სამი ნეკნი ჩაიმტვრია. სამ კაცს სცემა, და ორი კვირით დაამწყვდიეს. ქალები ხომ იმდენი იყო, რომ...
- ქალაის მადლ გაგიწყრ, ქალაისი! - აწყვეტინებს ქმარს ბნელი კუთხიდან მზექალა.
ჯურხა ფურგუნივით ხარხარებს და ბუხარში იწიტება. ხათუთა ხითხითებს და თვალებით მელამუნება.
ტიროლიდან ხევსური შვარცვალდში გადავიდა. ომი რომ დაიწყო, ჯურხამ მოიფიქრა და გერმანელებს განუცხადა:
- რას მერჩით! ჯურხაი ქართველ ას.
ჯერ ტყვეთა ბანაკში დაამწყვდიეს, მერმე თითქო დაუჯერეს და ჰაუგსბურგის ქარხანაში გადაიყვანეს. ჯერ კონდახებს აკეთებდა, მერმე თოფის ნაწილებს ასხამდა, ბოლოს ზარბაზნებზედაც გადავიდა. ისეთი ხელოსანი „გამავიდის”, რომ ზოგჯერ ინჟინერის მაგივრობასაც ასრულებდა.
- ეს ჩახმახ ჩემ გაკეთებული ას. - და ავსტრიული კარაბინი მაჩვენა. - რო გამიფუჭდ, ქალაქის არსენალჩი მე თაოდ გავაკეთი.
ის ჩახმახი უფრო ჩამოსხმულს ჰგავდა, ვიდრე ხელით ნაკეთებს.
- კა ქალაქ ას, ი ტიელ ქალაქ, ჰასბურგაი.
მხოლოდ საჭმელი აკლდა ჯურხას. ერთი ციცქნა პურს აძლევდნენ და ეუბნებოდნენ: „შუღლ გვაქვნ, პურ არ ასო”. სამაგიეროდ -
- ლუდი ბევრ იყო და თეთრი ქალაები. თითო ვაჟზე ათ ქალი მავიდოდის, ოხო- ხო!
- სირცხვილ ას, სირცხვილ! - იძახის კუთხეში მზექალა.
ხათუთა გულიანად იცინის და თვალებს მიბჟუტავს.
- რაის სირცხვილი ას? - ბუხარს უპასუხებს ჯურხა. - ვაჟებ ომჩი წავიდოდა, ქალებ უვაჟოდ დარჩებოდა. ცოდვა ას უვაჟო ქალი. შენ რას იტყვი, ხათუთავ?
- უვაჟო ქალიც ცოდვა ას და უქალო ვაჟიც - ჯურხას მაგიერ მე მაძლევს პასუხს ხათუთა და ცბიერად მიღიმის.
- მართალს უბნობს ხათუთაი, ამიტომ...
ამიტომ ჯურხაც საცოდავ ქალებს სწყალობდა და უხვად სთესავდა მადლს.
ძირამდის იგემა ჯურხამ ევროპული ცხოვრება: სუფთა ლოგინი და გაკრიალებული ყავახანები, კვირაში ორჯერ აბანო და გახამებული პერანგი, მბზინავი ცილინდრი და ხელთათმანი, მარმარილოს პირსაბანი და ფარჩის ავეჯი. მერმე -
- გერმანელმ რუსს აჯობა და ვარშავაჩი ამავიდა.
გერმანიაში რომ ქართული ლეგიონი შესდგა -
- ჩემმა გულმ საქართველოჩი გაიწივ.
ათასობით იყვნენ „ტყვე ქართველებ გერმანიაჩი და ავსტრიაჩი”.
- დრო რო მავიდ, გერმანელმ ქართველები შაკრიბ, ლეგიონი შაადგინ და სამშობლოჩი გამოგზავნა.
იქ ბევრ ქალს ეჭირა „თოლი” ჯურხაზე, ბევრი მზითევიც შეაძლიეს, სამსახურში დაწინაურებაც შესთავაზეს, მაგრამ ხევსურმა ყოველივე უარჰყო, რადგან -
- აქ მალადინ ხქონდა ყანას, დედ-მამას და... მზექალას.
ეხლა კი სიამით გაიცინა მზექალამ.
- ლეგიონს წამავყე და წამავედ. - გააგრძელა ჯურხამ.
ტფილისში რომ „ჩამავიდ”, მთელი ქალაქი გადაატრიალა.
- მაგრამ ჩემი ვაჟიკაი ვერ ვიპოვნე.
ხუთი ბრძოლა მოიხადა ჯურხამ, სამჯერ გადარჩა, ორჯერ დასჭრეს, - საფეთქელში და ბარკალში.
წეღანაც შევნიშე ჯურხას ყურთან გრძელი ნაჭრილობევი. ნადაშნევი მეგონა, თურმე ნატყვიარი ყოფილიყო.
- ერთი ძმაც მყავდა, მინდიაი, წეღან იმის სულის მოსახსენებელი რომ შავსვით.
მინდია და „სხო ხევსურებ” შატილთან დარაჯად იდგნენ, ურჯულო ქისტებს გზები შეუკრეს.
- წუნკალ ურჯულოებ გადმავიდეს და ჩვენს საქონელს იპარავდეს.
ჯურხას გვარს „პირიქით” მტერი ჰყავდა. ოდესღაც, ორი წლის წინათ, ჯურხას მამამ მგელიკამ ერთი „ურჯულო მოკლა”. - ადლიმ გეეზი, - მეცხრე დუსურბანი. იმის შვილი -
- ბატირ მუტო რო წამაიზარდ, ჯურხას ძმას მინდიას მაასწვრას და სისხლი იძია, - მინდია მაკლა.
ჯურხა გაჩუმდა. მერმე რამდენჯერმე შეაბოლ-შეაწიტა ბუხარში და განაგრძო:
- მინდიას შენი ჭირიმც წაუღავ. ურჯულოებმ ხატი გატეხეს და ჩვენი დროშაი წაიღეს.
მაშინ ჯურხა ბორჩალოში ომობდა. ეს ამბავი რომ გაიგო, უმალვე დაბრუნდა, მაგრამ ზამთარი იყო და ხევსურეთში ვეღარ ავიდა. ხანი აღარ დააყოვნა:
- ძაუგს გადავედი და მტერს ზურგით მაუარე.
ჯარიახის ხეობას აჰყვა და ნელ-ნელა ქისტების ქვეყანაში შევიდა. ქისტური ენა ადრევაც იცოდა, მერმე კი -
- ისე მავრიე ხელი, რომ ნამდვილ ურჯულო გეგონებოდი.
ბატირ მუტოს სოფელში ავიდა, იქ ადრევე გაიჩინა ყონაღი და იქაურებს უთხრა: ნაზრანელი ქისტი ვარო, კაცი შემომაკვდა და შემინახეთო.
ქისტობა დაუჯერეს. ოდნავი ეჭვიც რომ აეღოთ ჯურხას ვინაობისა,
- საკლავივით დამკლავდეს. ბატირ მუტოც გავიცან და თვალი ავაყოლე.
ბუხარში მუგუზლები შეასწორა, ოდნავ იყუჩა და განაგრძო:
- ერთხელ ხევსურეთს წამოვიდეს საქონლის მასატაცებლად. ბატირ მუტო კა ვაჟკაც იყო და წინ მაუძღვებოდ.
ქისტებს ხევსურების დროშა თავიანთ უწმინდურს „დუსურბან” სალოცავში შეენახათ. წინა ღამეს ჯურხამ ქისტების მიზგითი გასტეხა, ის დროშა წამოიღო და წელზე მოიხვია.
ქისტებს ჯურხაც აედევნა. საზღვარს რომ გავიდნენ, ბატირ მუტო -
- წინ წამავიდ საზვერავად.
ჯურხაც გაჰყვა. სხვებს რომ „მაშორდეს”, ჯურხა წინ აეშოტა და უთხრა:
- ბატირ მუტოვ, მე მინდიას ძმაი ორ, ჯურხაი, მგელიკაის ბოკვერი ორ. ანგარიში მაქვ შენთან, ანგარიში. ხანჯარ ამაიტან!
ბატირ მუტო გაფითრდა და ჯურხას ძაღლი უწოდა, მაგრამ ხანჯალი მაინც იშიშვლა და ისე შეუტია ხევსურს, რომ ჩემს ძმადნაფიცს ერთ წუთს თვისი თავი გათავებულად მოეჩვენა.
- შასვი, ვაჟიკავ! - ცოტა ხნით სწყვეტს ამბავს მასპინძელი და ჯამს სცლის. მერმე „ყალივანს” სწუწნის, ბუხარში იწიტება და თავისთვის ათავებს:
- მავკალ.
და წუთიერი სიჩუმის შემდეგ უმატებს:
- მავკალ და შატილის გზით წამავედ, თან ბატირ მუტოს თავი და ხელი წამავიტან. თავი ჩვენს სოფელჩი მიწაში ჩავფალ, ხელი კი.....
ჯურხამ მარგილის-ოდენა მკლავი აიშვირა და ბუხრის თავისკენ მიმითითა.
ჩემი თვალი ჯურხას მკლავს გავაყოლე და კედელს მივაბჯინე. მოშავო კედელზე სამი შავი ხუთთითა მოსჩანს. ვაცქერდები და არა მჯერა. თვალებს ვიფშვნეტავ, ზეზე ვდგები და გულმოდგინედ ვსინჯავ.
ცხადია, ცხადი! ჩემს თვალ-წინ სამი მარჯვენა ხელი ჰკიდია - მაჯებში მოჭრილი, ლორივით დაშაშხული და შემხმარშეძვალებული.
პირი დავაღე, მაგრამ სათქმელი კბილებში გამეჭედა. ისევ დავ ჯექი და ჯურხას შევხედე. მასპინძელი საკითხველს მიმიხვდა:
- ნუ გიკვირს, ვაჟიკავ. ჩვენი ადათი შავასრულე, მეტ არც რაი.
მეტი არაფერი! მტრებს ხელები დააჭრა, ღორის ფეხებივით ბუხრის თავზე ჩამოჰკიდა და ყოველ დღე სახსოვარსავით შესცქერის - მეტი არაფერი!
- მაგისთანა ხელებ ოთხმოცამდე გვექნებოდ. მამაჩემმ, პაპაჩემმ და პაპის-პაპამ შააქუჩეს, როსაც ურჯულო გვეშუღლებოდ. შუაჩი ადლიმ გეეზის ხელი ხკიდია. მარჯვნივ - ბატირ მუტოსი, მარცხნივ - ყიბილაისი, ქისტების ბელადისა.
- ყიბილა ვიღამ მოჰკლა, ჯურხა? - ვეკითხები მე.
- მე მავკალ. - მოკლედ მიჭრის და ნაამბობს უბრუნდება: - ქისტებმა ბატირ მუტოს თავჩი და ხელჩი ასი ძროხა გამოგზავნეს, მაგრამ...
- არ მიეცი?
- არა. ვაჟკაცური საქმე ძროხაზე არ გაიყიდების.
ამბავი ამით არ თავდება. მგელიკას ერთი მტერიც ჰყავდა, - ვინმე ბერდია არაბული, თვითონაც განთქმული მეშუღლე და ძლიერი გვარის ჩამონავალი.
- ბევრს ვერიდენით ერთუცს, მაგრამ ბედმ მაინც შეგვახვედრა.
ჯურხა ისევ იწიტება, სდუმს და ისევ ცეცხლს ეუბნება:
- ისიც მავკალ.
ჯურხას რომ თავი არ მოერიდებინა, არაბულები იმის გვარეულობას შემუსრავდნენ. არაბულები მართლა მოადგნენ არხვატს. არხოტელებმა არაბულთა ჯარი ნახევარი საათით შეაჩერეს, - ხვეწნით, საკლავითა და მოლაპარაკებით მიაყუჩეს. მგელიკას გვარეულობა უკვე ქედზე იყო ასული, როცა არაბულები იმათ სახლს ჯიანჭველასავით მიესივნენ და ათიოდე წუთში მიწასთან გაასწორეს.
არხოტიდან წიკლაურები გომბორზე გადმოვიდნენ.
- კა ალაგ ას, მაგრამ...
მაგრამ წიკლაურები აქაც არ მოასვენეს:
- წითლები მავიდეს და შაგვაწუხეს. დევებივით ვიომეთ,
მაგრამ ერთი ასს რას გაუხდებოდ!
მთიელებმა ახალი ქვეყანა ვერ შეირიგეს, ამიტომ იქიდანაც აიყარნენ და აქ დასახლდნენ.
- აქაც კა ალაგ ას, - ათავებს ჯურხა. - არც ჩვენ ვიცნობთ წითელს მთავრობას, არც მთავრობა იცნობს ამ სოფელს.
ყალიონიდან ავლი ხელის გულზე გამოჰფანტა, კმაყოფილებით გაიღიმა და დააყოლა:
- გზა აქად არ მადის და ამ სოფელს კაციც არ მახვდების.
წელიწადჩი ერთხელ წავღლალავთ ახლებს თიანეთს, ერბოს და საქონს გავხყიდით, სასყიდელს ვიყიდით და ამით გათავდების. ამაზე კა ცხოვრება ქვეყანაზე რაი იქნების!
ეხლა კი მივხვდი გუშინ რად დამემალა წიქა.
დუმილის შემდეგ ჯურხამ შემომხედა და გაცოცხლდა:
- აბა, ვაჟიკავ, ნუ მაგეწყინების! სხვა მემრ იყოს. შასვი, გენაცვალას ჯურხაი!. ხათუთავ, ზღაპარ რამე უამბიდი სტუმარს.
ხათუთა თითქოს ამას ელოდებოდა. ფეხთით მომიჯდა, იდაყვი მუხლზე დაიდო, თავი ხელის გულზე დაიბჯინა, თვალი თვალში გამიყარა, ნელის რხევით აქანავდა და ჩუმი ხმით ნანასავით დაიწყო:
- იყო და არა იყო რა, ხთის უკეთესი რა იქნებოდის ...
და ჩემს დაღლილ თავს ასი უცნაური ლანდი მოახვია: კუდიანები, მეჯალაფენი, ეშმები, მაძახურები, დევები და ოჩოპინტები. ზღაპარს ლეგენდა დაასხა და ვაჟკაცური ამბებიც დააყოლა: გალექსილი მარტია მისირაული, ბერდია მამუკაური, ხოშურაული და ნუგზარი, „ნეფე” ერეკლე და კრწანისი, ხირჩლა და ბაბურაული და ზურაბ ერისთავი.
ხათუთას ჩაშტერებული თვალები, ოდნავი ღიმილი და წყაროსავით ერთნაირი რითმით მოჩუხჩუხე ხმა იდუმალ ლულს მგვრის და უცნაური ბურანით მნისლავს. თვალებს ვხუჭ და მეც ხათუთასავით ვქანაობ.
უცებ ამბავი შესწყდა და რითმი შეიცვალა. ცალი თვალი გავახილე. ჯურხა ხათუთას უღიმის და ჩურჩულით ეხვეწება:
- ჩემ ძმა ას, ძმაი. ქალავ, ნუ გცხვენის, ნუ!
ხათუთა მორცხვობს. პირსახეს ხელებში იმალავს, თავს აქნევს და ჰბუტბუტებს:
- არ შამიძლავ, არა! მერცხვინების, ჯურხაისი, მერცხვინების.
- ქალავ! - შეუტია ჯურხამ. - რომენ ხატ გიწყრების?!
ხათუთა წამოვარდა, ფანდური მოიტანა, ისევ ფეხთ მომიჯდა და ბუტბუტით უმღერა ბუხარს:
ჩაგილალე ციკნებიო,
მე შენ წაწალ ვიქნებიო.
უცებ სიმღერა შევაწყვეტინე:
- ხათუთავ, რა არის წაწალი?
ბინდიან კუთხეში მზექალამ ჩაიფრუტუნა. იამზემ ჩაიხითხითა. ჯურხას ყელიდან რახრახი შადრევანივით ამოჰვარდა. დარცხვენილი ხათუთა წამოხტა და გარეთ გავარდა.
- ჯურხა, რა არის მეთქი წაწალი?
ისევ რახრახი, ფრუტუნი და ხითხითი.
- არ იცი რა არის სწორფრობა?
- არ ვიცი.
- მემრ გეტყვი, ვაჟიკავ. თუ გეძინების...
- ჰო, ჩემო ჯურხა, მეძინება, ძალიან მეძინება.
- მაშ წამაედ. ბანზედ დაგაძინებ. სიცივისა ხომ არ გეშინის?
- არ მეშინიან. ნაბადი მაქვს.
ბანზე ამიყვანა, მომეხვია, ერთხელ კიდევ გადიხარხარა და უკანვე სანათურში ჩაძვრა. უცებ ერთი წამით ისევ ამოჰყო ლომური თავი და სიცილით გამაფრთხილა:
- არ შეგეშინდას, ვაჟიკავ!
და თითქო ქვესკნელში შთაინთქა!
„რა ვქნა, ვისი უნდა შემეშინდეს, რად მაფრთხილებს?” - ვფიქრობ გულში და სამი დღის გაუხდელ ტანისამოსს ვიხდი.
„ლოგინი” მიცდის: ქვეშ - დათვის ბეწვი, საბნად - სქელი ქურქი, ბალიშის ნაცვლად - სამიოდე ტყავი.
გავიხადე და უმალვე თვალები მივლულე.
მომელანდა: თითქო ვიღაც ფეხაკრეფით ამოდიოდა ბანზე, თითქო ვიღაც მეპარებოდა. თვალები გავახილე.
ღამეა, მუქი და ჩუმი ღამე.
მახლობელი მთები შავი დევებივით ჩასაფრებულან.
კავკასიონის ქედზე თეთრ-ნაბდიანი დევები გუშაგებივით ასვეტილან.
ჩამუქებული ცა უთვალავ თვალებს ახამხამებს.
ერთი შავი დევის ზურგზე ნამგალა მთვარე შემჯდარა.
სოფელში ძაღლები იღრინებიან.
ჭოტის ყივილი ღამის დუმილს აფრთხობს.
აქვე ტყეში ფრინველთა კვნესა და ბურტყული გაისმის.
უცებ ჩემს ქურქს გრძელი ჩრდილი დააწვა. მეც უცებ მივიხედე. ქურქში გახვეული ვიღაც დამდგომია.
- ხათუთავ!
- სუ, იყუჩე!
ქურქიდან ქალი გამოსხლტა, სიბნელეში ხანჯალი ააპრიალა და თვალის დახამხამებაზე ჩემი ქურქის ქვეშ შეძვრა.
- ხათუთავ, ჩემო ხათუთი... - და მეც ტყავში ჩავიძირე.
- იყუჩე მეთქი, ვაჟიკავ...
ის სატევარი ჩვენს შუა დასდო და მიყუჩდა.
კვანძივით მოკუნჭულა. გაყინულივით ძაგძაგებს, კბილებს ციებიანივით აწკაპუნებს.
- ხათუთი... შენა ხარ? მართლა შენა ხარ? ეს ხანჯალი რაღად გინდა, ქალო?
- ხელი არ მახლო... სწორფრობისთვის მავედივ... ჯურხას ფიც-ვერცხლ ნაჭამთან მავედივ.
მივიწიე, მაგრამ მჭრელ მახვილს წავაწყდი და გავინაბე.
ეხლა კი მივხვდი. გამახსენდა წეღანდელი ჩურჩული, ხათუთას მორცხვი სიმღერა, ჯურხას გაფრთხილება და ოდესღაც ნაამბობი უცნაური ხევსურული ჩვეულება, - სასტიკი, საამური და მავნე სწორფრობა - წაწლობა - უზენაესი ძმური სიყვარულის მკაცრი ადათი, - დღესაც არ ვიცი, ველური თუ ზეკაცური, ღვთიური თუ სატანური: ხევსური თავისავე გვარის სტუმარს, ან ძმად-ნაფიც უცხოელს ლოგინში ქალს ჩაუწვენს, მაგრამ დილით ის ქალი იმ ლოგინიდან ისევ უბიწოდ უნდა წამოდგეს.
ის ხანჯალი ქურქიდან ამოვაპარე და განზე გადავდე.
ხათუთამ შეამჩნია და მითხრა:
- აქ მამეც. წეს არ ას!
- რა დროს წესია!
საკინძი ვერ გავუხსენი და ძალით გავუხიე.
- ვაჟიკავ, წეს არ ას!
- რის წესი, რა წესი!
თურმე მკერდის ქვემოთ მდებარე ნაწილებს ურთერთის გაცნობა აკრძალული ჰქონიათ, ამიტომ -
- წეს არ ას, არა!
- ვინ მოიგონა! ვინ მოჩმახა! რა დროს წესია!
ტანისამოსი თითქმის შემოვახიე და ხევსური ვენერა გავაშიშვლე. მაინც ვიადათე და იმ საამურ ჯოჯოხეთს დილამდე გავუძელი. რიჟრაჟზე კი....
რიჟრაჟზე ხათუთა ქალწულად წამოდგა. მაგრამ ძლივს წამოდგა. ორივემ ერთმანერთი დავთენთეთ, მხოლოდ გზის სათავე განვვლეთ და უსრული სიტკბოების ჯვარზე ავწიეთ.
რომ წამოდგა, ქურქის კალთაში მივწვდი და შევღაღადე:
- შესდექ, ხათუთი, შესდექი. მაჩვენე... მეჩვენე.. დამენახვე..
ქურქი ზედ დამეცა. ეხლა მთვარე ცაზე ჰკიდია. წყლიდან ამოსული ალქაჯი სდგას ჩემს თავთან. სდგას და მიღიმის. მე კი მლოცველივით მუხლის თავებზე ვდგევარ და ვბუტბუტებ:
- მიბრუნდი ხათუთი.. ჩემო თუთი... კიდევ მობრუნდი, ეხლა გაბრუნდი.. დაიხარე.. გასწორდი...
- მცივავ, ელიზბარ...
უცებ ქურქში გაეხვია, ერთხელ კიდევ დამწვდა, ალმოდებული ტუჩებით დამწვა და ვეება თხუნელასავით ჩაძვრა სანათურში.
ოოოჰ, ხათუთა - ქალო! შენი კბილ-ტუჩები! შენი მკერდი! შენი ძუძუები! შენი ფუნჩულა ტანის მოსახვევები! შენი გველური ხვევნა და შენი ნაღვერდლიანი კოცნა!
ღმერთო, ნუ დამავიწყებ!
– თავი მეხუთე –
უზარმაზარ წიფლის ქვეშ ვწევარ, ქვეშ ნაბადი მაქვს გაშლილი. ჩემი სხეული და სული დაჟინებით მოითხოვს გახევებას, დუმილს, გარინდებას. თითქო თვითონვე იპოვნეს თავიანთი წამალი. აგერ ათი დღეა, რაც დილიდანვე ტყეში დავბორიალებ და მარწყვსა და უცხო ყვავილებს ვკრეფავ. მერმე უთუოდ ამ წიფელს მოვნახავ და მკვდარივით გავიშოტები. შუაღამემდე არცა ვდგები, არც ვინძრევი, არც ვფიქრობ. კუნძივით ვგდივარ და ვისვენებ.
გვერდით ლომა-ძაღლი მიწევს. ზევით ციყვი სცხოვრობს. ჯერ ჩემი მისვლა იუცხოვა, სხაპუნით ავარდა კენწეროზე. მერმე ჩემი გაცნობა მოინდომა და ქვემო ტოტზე ჩამოცოცდა. ზის, დამცქერის, წიფლის თესლს ახრამუნებს და მაფურთხებს.
ჩემი ახალი სადგური ჯურხამაც იცის და ხათუთამაც. ხან ერთი ამოვა, ხან მეორე. თუ ხათუთა მოვიდა, მარწყვს ვაჭმევ და თავზე ყვავილების გვირგვინს ვადგამ. ჩემი სტუმარი წაწალი ჩემს ჯიბის სარკეში იხედება და თავისთავს უღიმის.
წეღანაც იყო. სარკე ვაჩუქე და ვუთხარი:
- ხათუთი, ახლო მოიწიე.
ხათუთა გულაღმა მომიწვა გვერდით და ჩემსავით ცის ნაგლეჯს დააშტერდა. ცხელა. ხათუთა ოფლიანია. ბასრი სუნი ასდის. ქალაქში ასეთ სუნს დღის სავალზე გავურბოდი. ეხლა კი... ეხლაც მეხამუშება. ნესტოებს მწვავს და ყანყრატოს მიღიტინებს. მაგრამ მაინც ვუძლებ, თავს ძალას ვატან და ვითმენ. მგონი ვეჩვევი.
ხათუთა ჯერ იღიმება, მერმე მსუქანი ხმით ხითხითებს.
- რა მოგაგონდა, ხათუთი?
ხათუთას ჩვენი უკანასკნელი საღამო გაახსენდა, ტფილისში რომ გავატარეთ.
ის ღამე მეც მაგონდება და მეცინება.
მახსოვს, ხარბი თვალით შევსცქეროდი მზექალას. ექვსი წლის ხათუთა კი ორივეს გვაშტერდებოდა და... თურმე სურვილით იხერხებოდა. უცებ მუხლებზე ამომიცოცდა, პატარა მკლავებით კისერზე მომეხვია და ათჯერ მაინც მაკოცა. მე კი უგულოდ წავედი და ხათუთას მწვავე ალერსის მიზეზი ვერ გავიგე.
- გახსოვსა, ვაჟიკავ?
- მახსოვს, ხათუთი, კარგად მახსოვს. ისიც მახსოვს, რომ ჩემი დანიშვნა გინდოდა.
ხათუთას ხარხარი ციყვს აფრთხობს. მერმე მოსხეპილივით სწყდება.
- რად მოიღრუბლე, ხათუთი?
- არც რად... - მერმე ოხვრით უმატებს: - ა ეხლა ჩვენი დალიშვნა აღარ იქნების.
- რატომ, ხათუთი, რატომ?
- იმით, რომ მე შენი სწორფერი ორ.
- ჰო, მართლა...
წესი აქვთ, სასტიკი წესი: ნაწაწლევი არ დაინიშნება.
- შენი კოცნა დამავიწყდა, ხათუთი. აბა გამახსენე, როგორ მკოცნიდი მაშინ.
ხათუთა იცინის და მკოცნის: ხუთჯერ, ათჯერ, ოცჯერ.
- რატომ საწაწლოდ აღარ ამოდიხარ ბანზე, ხათუთი?
იმიტომ, რომ ჩემი დატანჯვა არ უნდა.
- შენ კი არ იტანჯები?
- მეც ვიტანჯები, ძალუმად ვიტანჯები, მაგრამ... ვაი მე ბეჩავს!
საღერღელი ამეშალა. ხათუთას ხელი მოვრიე და მოვინდომე აქვე, წიფლის ძირშივე ხელმეორედ განმეცადა გიჟური წაწლობა. ჯერ ამყვა, მერმე გამისხლტა, ალანძული სახე მომარიდა, მუხლებამდე ჩამოყრილი მოწითალო თმა გაისწორა და მითხრა:
- ჭამის დრო მავიდ. წავიდათ, თორე... ან დათვია მავას, ან აპარეკაი.
ჰოოო, ეხლა კი მესმის მათი შუღლის საბაბი!
- ხათუთი, შენთვის ხომ არ შუღლობენ დათვია და აპარეკა?
მისი კისკისი ტყემ განიმეორა.
- შენთანაც იშუღლებენ ოდესმ. ხომ არ გეშინის, ვაჟიკავ?
ტყემ ჩემი ხითხითი და ხათუთას კისკისი შთანთქა, და ჯავშნით შეჭედილი ჩემი თავი მომეჩვენა: ფარს ვატრიალებ, დაშნას ვიქნევ და ხევსურივით ვკივი:
- დამიდეგ, თუ ვაჟკაცი ხარ!... მახვდა!.. ას!.. ას!.. მახვდა!
და განგმირული დათვია აქეთ გაიშოტა, ხოლო აპარეკა იქით გაიჭიმა.
- ახა- ხა!
არა, მე რკინაში არ ჩავჯდები. როგორც ვწევარ, ისევ ისე დავუხვდები. თითსაც არ გავანძრევ. თუნდ დათვია „მავიდეს”, თუნდ აპარეკა დამეტაკოს. თუნდ დაშნით გადამჭრან. თუნდ „ხანჯრით” ამკუწონ - ჩემთვის სულ ერთია.
ხათუთას კი მაინც არ დავთმობ.
გუშინ ჩემი კბილ-საწმენდი ვაჩუქე. დაჯდა და იმ საწმენდით ვერცხლის შიბი, სამაჯური და საყურეები დაიფერა.
ხათუთა მეფიცება:
- საყურეებიც ნამდვილის ვერცხლისა მაქვ.
მეც შევყურებ პატარა რგოლებს და მაგონდება ორი პაწაწა ნამგალა მთვარე, დიდრონ ატამზე ჩამოკიდული.
ვერა, ხათუთას ვერც დათვიას დავუთმობ, ვერც აპარეკას, არც ორივეს!
მივხვდი მეთქი: დათვია და აპარეკა იმისთვის შერიგდნენ, რომ ხათუთა წამართვან.
შუამავლად ჯურხა აირჩიეს. თავიკაცებმა აპარეკასთან მოიყარეს თავი. ჯურხამ მეც წამიყვანა. დათვიას საკლავი გამოეგზავნა. მერმე თვითონაც მოვიდა და მეშუღლეს უთხრა:
- ბაჯაღლო ოქროთი შეგიმკობე მაგ ნაჭრევს, აპარეკავ!
ორივეს პირსახე არტაშანებით ჰქონდა შეხვეული. უკვე პირშეკრული იარები გაუხსნეს, ძაფით გაუზომეს, მათი საერთო სიგრძე ფიცარზე გადმოიტანეს, დიდხანს იდავეს, იანგარიშეს, შეადარეს და გამოიყვანეს: დათვიას აპარეკასთვის ხუთი ძროხა უნდა გადაეხადნა. ამ ანგარიშისა მე მხოლოდ ის გავიგე, რომ ყოველ ჭრილობას თავის ნიხრი ჰქონია:
ცერი თურმე ხუთ ძროხად ფასდება, მათს მომდევნო თითებს კი თანდათან თითო ძროხა აკლდება და ამრიგად ნეკი მხოლოდ ერთ ფურად ფასობს. ხელის, ფეხის ან თვალის დასახიჩრება ოცდაათ ძროხად ჯდება. რთულია და სავსე ხევსურული ანგარიში, ვითარცა ადამიანის სხეული.
შერიგებას ღრეობა მოჰყვა. წამოვიდა ლუდი, არაყი და ხინკალი. ხიფათს ადრევე დავახწიე თავი და ჩემს წიფელას მოვაშურე. არა, ხათუთას არ დავთმობ მეთქი.
* * * * * * *
მე და ხათუთა მარწყვს ვკრეფავთ. სადაც მისი მკლავი დასწვდება, მოწითალო ღვედებიც იქვე ჩამოეკიდება, მზის მწკერზე ბიბინებს და ბალახებს ელამუნება. როცა წელში გასწორდება, ნაწნავებს უკანვე გადაიქნევს და ბეჭებზე გადაიყრის, თან უთუოდ გამიღიმებს და მკითხავს:
- ვაჟიკავ, მაშ ძლიერ მაგწონ ჩემი თმა?
პასუხად ნაწნავებს თოკებივით ვიხვევ მკლავებზე და კისერს ვუკოცნი. ხათუთა ხითხითებს და უკან გადმოყრილი მკლავებით კისერზე მეხვევა. მერმე მოულოდნელად მეკითხება:
- რამდენ ქალი გყავ ქალაქჩი, ვაჟიკავ?
ჯერ ავირიე. მერმე წავიბურტყუნე:
- ერთი, ხათუთი, მხოლოდ ერთი.
ხათუთას სახეს ღრუბელი აეფარა.
- შენს ცოლს რა ხქვიან?
- ჩემ ცოლს.. ჩემ ცოლს ცუცქია ჰქვიან.
ხათუთას მკერდიდან კისკისის შადრევანმა ამოხეთქა:
- ცუცქნია! ხი- ხი- ხი! ცუქნაი! ახა- ხა!
უნებურად მეც სიცილი მერევა. ორივენი ვგიჟდებით და ჩვენი ხითხითით ტყეს ვავსებთ.
- ცუცქნია!... აუ-აუ-უ-უ, ცუცქნავ, აუ-უ-უ! - ეძახის ტყეს ხათუთა და მხტუნავ თეძოებს ხელებით იმაგრებს.
ყოველივე იცინის ხათუთასი: ფეხები, გავა, მუცელი, მკერდი და პირსახე. ძუძუები გულისპირის გახევას ლამობს, მუცელი ღელავს, მხრები ხტუნაობს, დალალები ირხევა, თვალები წამწამებში ემალება. ხოლო გაჩეხილ ბროწეულში ჩაწყობილი ნუშის კბილები თეთრის ელვით უელავს.
თეთრი ელვა უცებ ჩაჰქრა. ხათუთა ნუშებს ბროწეულში ილაგებს, ტუჩებს იკრავს და აზვირთებულ ძუძუებს ორივე ხელით იმშვიდებს, სდგას, სცახცახებს და მძიმედ ჰქშინავს.
- ხათუთი, რა დაგემართა?
- არაფერი, ვაჟიკავ.. არაფერი. დავიღალე... მეტი არაი ას... არაი....
ბალახზე გაიშოტა და ხელები პირსახეზე აიფარა. ხანგამოშვებით ოხრავს და იჭიმება. მკერდი კი ისე ეზვირთება, თითქო შიგნიდან ორი საბერველი უბერავსო.
ხათუთას დავცქერი და მაგონდება:
დათვია და აპარეკა რომ გააშველეს, ვიღაც დედაკაცმა უთხრა მეორეს:
- ხათუთა მიზეზიანი ქალი ას. ქმარს გაუძნელდების მავლაი.
- ხატმ გაამიზეზ, - უპასუხა მეორემ, - არხვატის ხატმ გაამიზეზ. სალოცავად უნდა წავიდას. არხვატ და ერთი კურეტი დაუკლას, თორე...
- აბაიმე, ქალაუ! - გააწყვეტინა პირველმა. - რას უბნობ! არხვატ რახელ წავიდას მგელიკას გვარისა, არაბულები გამყოლის მაშინვე მახკლავენ!
- ბეჩავ ხათუთაი! ბეჩავ ქალაი!
პირველ ღამეს ქურქის ქვეშ ჩემი შიშველი წაწალი ისე იჭიმებოდა, ისე ჰბორგავდა და ისე მძლავრად ჰკრავდა კრიჭას, თითქოს იმის სულს ათასი ეშმაკი სწეწავდაო.
- ნუღა მეთელები, ვაჟიკავ. დამაც, დამაცად. - შემეხვეწა მაშინ ხათუთა.
მეც აღარ მივეთელე - აღარ მივეკარი. მალე დამშვიდდა და თვითონვე მომეთელა.
ეხლაც იგრიხება, იკლაკნება და იწეწება ჩემი წაწალი. ვიცი, რომ თვითონვე დამშვიდდება. დავცქერი და ვფიქრობ:
„მაშინ ავაღელვე. ეხლა კი... ნეტა ეხლა რად აღელდა? - და გადავწყვიტე: - ზედმეტი სიცილისგან მოუვიდა”.
მიზეზიანია ხათუთაი, მიზეზიანი! საწყალი ქალი! საბრალო ხათუთი! ბეჩავი თუთა, ჩემი ბეჩავი თუთა!
* * * * * * *
ჩემს სიცოცხლეში ისე იოლად და შემთხვევით არაფერი არ მომხდარა, როგორც ჩემი დაოჯახება მოხდა.
- ცუცქია, - ვუთხარი ერთხელ ჩემს საქმის მწარმოებელს, სამი საათი რომ შესრულდა, - სადილად გპატიჟობ. პატივი დამდე, ქალო.
- სად? - უმალვე მკითხა ცუცქიამ.
- ორთაჭალის ბაღებში, ან თეთრ დუქანში.
-„ნად კუროი”- ში წავიდეთ.
- წავიდეთ.
ერთი საათის შემდეგ შებრუჟებული ცუცქია მუხლებზე მიზის, პაპიროსს აბოლებს და ღიღინებს:
ჩემი გული შენ მოგიკლავს,
ნა-ა-ანა,
სხვისი გაგიხარებია,
ნა-ა-ანა.
- ცუცქი, მე ხომ არ მიმღერი მაგ სიტყვებს?
ცუცქიამ მაშინვე შემომიბრუნა ლექსი.
სხვისი გული შენ მოგიკლავს,
ნა-ა-ანა,
ჩემი გაგიხარებია,
ნა-ა-ანა.
ერთი საათის შემდეგ ჩემი სტუმარი ეტლში ამყავს და ვეუბნები:
- ცუცქი, ჩაი ჩვენსას დავლიოთ. ჩემი დეიდა მაიკო სოფელში წავიდა.
პასუხის ნაცვლად ყურში ჩამღიღინებს:
ჩემი გული შენ მოგიკლავს
ნა-ა-ანა...
ორი საათის შემდეგ ხელახლად ჩაცმული ცუცქია აწეწილ თმას ისწორებს და სარკეს ეუბნება:
- ელიზ (ჩემი სახელი ელიზბარ ლოგინში ელიზად გადაკეთდა). - ელიზ, როდის ჩამოვა დეიდა-შენი?
- სამ დღეში აქ იქნება.
- საქმე მანამდე უნდა გავათავოთ, თორემ...
„რომელი საქმე?” - ვფიქრობ მე და მაგონდება.
წეღან სული რომ მოვითქვი, ცუცქია ლოგინში წამოჯდა, თვალი მოავლო ჩემს ოთახს და მითხრა: ჯერ-ჯერობით ეს ორი ოთახიც გვეყოფაო.
- საქმე ეხლავე უნდა გავათავოთ - იმეორებს ცუცქია. - შენ რას იტყვი, ელიზ?
- არაფერს. უნდა მოვიცადოთ. რადგან...
რადგან ათასი საბუთი მაქვს.
ვიცი, რომ ცუცქია ქმარს გაეყარა, ან ქმარი გაეყარა მას. ისიც ვიცი, რომ ნაცოლარს აღმასრულებელი ფურცელი აქვს ჯიბეში და ნაქმრევისგან თვეში სამი თუმანი ეძლევა. ესეც ვიცი: ცუცქიას ერთი ბავშვიც ჰყავს, რომელსაც ნათესავი ძიძა უზრდის სადღაც სოფელში. ისიც გაგონილი მაქვს, თითქო ცუცქიას კიდევ ორი ქმარი ან საყვარელი გამოეცვალოს, თუ საყვარლებს გამოეცვალოს ცუცქია. იმასაც შევეჩვიე, რომ ჩვენს დროში ცოლ-ქმარს და საყვარლებს ერთმანეთისგან ვერავინ ვეღარ არჩევს. მაინც მაიკოს ოცნება სხვანაირი იყო: ნამდვილი ცოლი უნდა შემერთო - ამ სიტყვის ადრინდელი მნიშვნელობით: ჯერ დანიშვნა, მერმე ჯვრის დაწერა, დიდი ზეიმი და ქორწილი. ჩემი საბედო მორიდებული და თავმდაბალი უნდა ყოფილიყო, ოჯახის პატიმარი და ათიოდე შვილის პატრონი, მორჩილი და ღვთისნიერი, თორემ -
- მეხი კი დავაყარე დღევანდელ ქალებსა და ვაჟებსაც! - ამბობდა მაიკო. ძაღლებივით ადვილად აეკიდებიან ერთმანეთს და მეორე დღესვე კატებივით ივიწყებენ ყველაფერს.
იმ დღეებში ჟამმა ოცდაათჯერ დამიკაკუნა. მე მაიკოს ჩიჩინი მომწყინდა - დროა ოჯახი გაიჩინოო, - დეიდას კი ჩემი უარი და „დაიცა” მოჰბეზრდა.
სოფლიდან რომ დაბრუნდა და ჩემს ცოლს ცუცქიას შეეფეთა, მუხლები მოეჭრა და კინაღამ გული წაუვიდა: არც ნიშნობა, არც სამზადისი, არც გვირგვინი, არც ბეჭდები!
მესამე დღეს უკანვე გაბრუნდა. მეხუთე დღეს ცრემლში ამოვლებული წერილი მომივიდა.
- ოჩენ ნადო! - წამოიძახა ცუცქიამ, ის წერილი რომ წაიკითხა, და ინგლისური კეპი ჩამოიფხატა. - პადუუუმაეშ!
და ქალთა კრებაზე წავიდა.
იმ დღესაც ოთახები დაულაგებელი დარჩა. სამოვარი ისევ მე დავდგი.
* * * * * * *
ისევ წიფლის ქვეშ ვწევარ. ცაში არწივი ბიბინებს. ზევით ციყვი წრიპინებს.
- რად გი რვალი, ვაჟიკავ! - მეკითხება ჩემს გვერდით მწოლარე ჯურხა და მეათეჯერ მეუბნება მუდარით: - ჩვენთან დარჩი, ვაჟიკავ, ჩვენთან.
ლამის მომტეხოს. რა ადვილად მოაგნო ჩემი სულის გაფხრეწილ კუთხეს!
- ქალაქში უნდა დავბრუნდე, ჯურხა, ქალაქში.
- რაი ქალაქი ას თქვენი ქალაქი? ხაშმიანი ალაგ ას, ტიალი. ხალხიც სხვა ას. დამპალი, უჯილაგო, უჯიშო, არც გული აქვ, არც სინდისი, არც ფიცი, არც რჯული, ჩვეულებაი, სიტყვაი. მართალს ვუბნობა თუ არა, ვაჟიკავ?
ბედისგან მოთელილი და ნაბურთალი ვარ. ცხოვრებამ გამომფიტა, მომქანცა და ფუღურო მყო. რაც მქონდა და ვინც მყავდა, თითქმის ყველანი დავკარგე: მამა, ძმა და სამიოდე ნათესავი, მამა-პაპების მონაგარი და უკანასკნელი თავშესაფარი, სულის სიმხნევე და გულის სიმტკიცე. ყოველივე მქონდა და აღარაფერი არ შემრჩა. სული დამიცარიელდა და ვერაფრით ვეღარ ავავსე. ამიტომ იყო, რომ ჩემი ტანიც და სულიც წიფლის ქვეშ ასე უცბად გალხვა და გაინაბა. ისეთი საამური ბანგით ვარ გაჟღენთილი, რომ უძრავად თუნდ ერთ წელიწადს გავძლებ, თუნდ სამუდამოდაც დავრჩები. ჩემი გუმანი ძალდატანებას, ან საპატივებელ საბაბს ელოდება.
ჯერ გავიღიმე:
- ისე მპატიჟობ, ჩემო ჯურხა, თითქოს აქ სახლ-კარი და მამული მქონდეს.
- ვაჟიკავ, მაგას რას უბნობ! - იწყინა ჩემმა ძმამ. - ჩემი ძმა ხარ, ნამდვილი ძმა. ჩემი საქონიც შენი ას, სახლიც და სახნავიც. მგელიკა და თოთია შენი მამები არიან. ნანუკი და იამზე - შენი დედები, მზექალი და ხათუთა - შენი დები. ჯურხაანთ-კარჩი წიკლაურნი ბევრნი ორთ. ყველანი შენი ნათესავნი ორთ.
ზედ გადმომეყუდა და განაგრძო:
- დარჩი, ვაჟიკავ, დარჩი. ვითაიც გინდეს, იმთენი იცხოვრე.
ახლა ჯანსაღი პირი არა გაქვ. აქ ისე მაკეთდები, როგორც ჩვენი კაცი. მემრ შენ იცი. მართლა, ცოლსაც შეგრთავ. ვინც გინდა, აირჩიე, ოხოხო!
- ახა-ხა! არჩეული მყავს, არჩეული, მაგრამ არ ვუნდივარ, არ მომდევს.
- სადაველია?
- ქალაქელი.
- ერთ კვირაჩი ამაგიყვან. - გადასწყვიტა ჯურხამ.
მოიტაცებს და ამომიყვანს. მაშ ესეც გადაჭრილია. ჯერ კი... ჯურხას კილოს განაბული ვუგდებ ყურს. ძმა მელაპარაკება თუ მასპინძელი? ხევსურული ადათი მეძახის თუ ძმად- ნაფიცის გული?
და ჯურხას ხმაში რომ ერთი ბეწვის-ოდენა განაბზარიც ვერ ვიპოვნე, წამოვიწიე და ხელი გავუწოდე.
- სანამ არ მომბეზრდებოდეს, დავრჩები, ძმაო ჯურხა.
მართლა? მაშ ვრჩები?
- ჰაი, აგაშენას ღმერთმა, ვაჟიკავ, აგაშენას!
ჩემს მომცილებელ ნაჩაფრალს გაისტუმრებს.
- წამაედ, ერთი წერილი რამ მისწერე ქალაქჩი. მშვიდობით იყავ-თქო, მშვიდობით!
„ამხანაგოს” მაგიერ ვწერ: „მოქალაქე თავმჯდომარევ!” და ვატყობინებ, რომ აღარ დავბრუნდები. ვთხოვ, მკვდრად ჩამთვალეთ მეთქი. ნურც ჩემს ახალ ქვეყანას ეძებთ, ნურც ჩემთვის შესწუხდებით. “ნახვამდის” კი არ გისურვებთ, არამედ მშვიდობით! სამუდამოდ!
მაიკოს და ცუცქიასაც ვეთხოვები. „დამივიწყე, ცუცქი! ახალი ვინმე იშოვნე („ქმარი” დავწერე და ისევ წავშალე), იშოვნე და გაბედნიერდი. ცოცხალი ვარ თუ მკვდარი - სულ ერთია, შენთვის აღარ ვარსებობ”.
ორი ცხენი უკვე შეკაზმულია. ჩემი სანჩო და ჯურხას უმცროსი ძმა წიქა მე მელოდებიან. წერილები სანჩოს გადავეცი და ვუთხარი, ახმეტის ფოსტაში ჩააგდე მეთქი.
ჯურხამ ის წერილები გამოსტაცა, წიქას გადასცა და ჩუმი დარიგება მისცა. მერმე უთხრა:
- თვალებ აუბი, გზა არ ისწავლას. - და სანჩოს მიუბრუნდა: - კა კაცო, მე გიცნობ შენ. ახმეტელ ნაჩაფრალი ხარ, გივარგის შვილი. ყური მიგდე: თუ ეს სოფელი გისწავლებია ვისმესთვის, ვაი შენი ბრალი! მიწაშიც რო ჩაძვრე, მაინც გიპოვნი და დაგახრჩობ. ა ეხლა მშვიდობით!
წიქამ მართლა თვალები აუხვია ჩემს მხლებელს და გზის ასარევად იქით გაიყოლა, საიდანაც არ მოვსულვართ.
* * * * * * *
იმ საღამოს ქალთა კრებიდან ცუცქია გვიან დაბრუნდა - ამრეზილ-აშლილი და უცნაური ბრაზით გატენილი.
- ცუცქი, თქვენს კრებაზე რა მოხდა?
პასუხის მაგიერ ჩემი ცოლი (სადღაც ჩაგვწერეს, ამიტომ ცუცქია ჩემი ცოლია) სხაპა-სხუპით მაყრის ათას ბრალდებას: რაც ამ ქვეყნად უბედურება ხდება, მხოლოდ მამაკაცების ბრალია. ყოველივე საძაგელი და მხეცური ჩვენი ხელიდან გამოდის. ჩვენ დავიმონეთ კაცობრიობის „საწყალი” ნახევარი, დავიმონეთ და ყოველი უფლებანი ავხადეთ.
- რომელი უფლება აგხადეთ, ცუცქი?
- ყოველგვარი, ყოველგვარი! ვსე პრავა, ვსე!
- მაინც?
- აი თუნდ სამსახურის უფლება. რას იტყვი? ნუუუ, გავარი!
სთქვი!
დოინჯი შემოიყარა და ისე დამადგა, როგორც მრისხანე ხელისუფალი ჯიბგირს.
- აკი მსახურობთ, ქალო! მეტი რა გინდათ?
- ხა-ხა-ხა! მსახურობენ, მსახურობენ! მადლობელი, ბატონო ჩემო, უღრმესი მადლობა!. ჰმ! ჩვენ, მამაკაცებს - სრული ბატონობა და ხელისუფლება, „საწყალ” დედაკაცებს კი -
- მანქანა, რეგისტრატორობა, მოახლეობა, ოჯახის მოვლა და ბავშვების გაზრდა, არა? მადლობელი, დიდი მადლობელი! ოჩენ ნადო!
მე სქესის ბუნება მოვაგონე.
ბუნების გახსენებაზე ცუცქია უარესად აცუცქდა: ბუნება, ბუნება! ოჩენ ნადო ბუნება!
- ბუნებაც თქვენ მოიგონეთ და მისი კანონებიც. დიაღ, თქვენ მოიგონეთ, თქვენ, თქვენ! ვი, ვი!
ამიერიდან დედაკაცებს ვეღარ მოვატყუებთ. მორჩა! გათავდა! გაიგეს ჩვენი ცუღლუტობა, გაიგეს!
- თანასწორობა, სრული თანასწორობა, - აი სადღეისო ლოზუნგი! პაიმი ნაკონეც, პაიმი!
- მესმის, ჩემო კარგო, მესმის. - ვაქრობ ჩემს ალმოდებულ ნახევარს. - აგრე იყოს, თანახმა ვარ. ბაასი გადავდოთ.
დამარცხებას გავურბივარ, განა! არა, ცუცქია არ აპირებს კამათის გადადებას. მრისხანე გამომძიებელივით ზის და ბრალდებულს მოტეხას ურჩევს. ბოლოს მძიმე ზარბაზანიც მოიშველა:
- ქალების ვაზვანიე ჩიტალ? წაიკითხე?
- არა. ეგ მოწოდება ვერ წავიკითხე.
- არც ჟენსაიუზისა?
- არ მახსოვს.
- შენ ჩამორჩენილხარ, ოტსტალ, სოვსემ ოტსტალ!..
დანაშაული ვაღიარე: ძალიან ჩამოვრჩი მეთქი. მაინც არ მეშვება. ცუცქიას პოლიტიკური ტიტინი ყურებს მიჭედავს:
- კაცელმანმა სთქვა... პეტროვმა დასწერა... ნოტა გაუგზავნეს... ერთა ლიგა კვდება... ანტანტა უკვე მოკვდა.. ინგლისი ინგრევა... გერმანიამ წამოიწია.
და ხუთი წუთის შემდეგ ყოველივე პირუკუღმა ტრიალებს:
- ერთა ლიგა იარაღშია ჩაჭედილი. ანტანტამ მსოფლიო დაიპყრო.. ინგლისი ძლიერდება.. გერმანია მოკვდა.
ქუდს ვიხურავ და ვეუბნები:
- კარგი, ცუცქი, კარგი. დანარჩენი მერმე იყოს. ეხლა კი მივდივარ.
ცუცქიას თითქო ცივი წყალი გადაასხესო:
- სად? სად მიდიხარ? კუდა?
- კრება მაქვს.
- ცხრა საათზე?! ცხრა საათზე ზასედანიე?
აი ახალი საბუთი ცოლების დაბრიყვებისა! რაღაც კრება მოვიგონე. ცუცქია მარტო უნდა დავტოვო, მარტოდ-მარტო! თუ ასეა, ცუცქიაც წავა.
თავზე კეპს იდებს და გასაქცევად ემზადება.
- ხუთი საათიდან აქამდე მეც მარტო ვიყავი, ქალო. ოთახები დავალაგე, სამოვარი დავდგი.
დიდი საქმეა, თუ ორი ოთახი ავალაგე და ერთი სამოვარი დავდგი, ძალიან დიდი!
- პადუ-უ-უმაეშ! კიდევაც მაყვედრი?
- დიდი საქმე არ არის, მაგრამ სამოვარსაც მე ვდგამ და ოთახებსაც მე ვალაგებ.
ეს კი მეტის-მეტია! ორჯერ გავანძრიე ხელი და ათჯერ დავაყვედრე!
- უპრეკაეშ, და? უპრეკაეშ? სტიდნო, სტიდნო ტებე!
- არ გაყვედრი, ცუცქი, სიტყვამ მოიტანა და გითხარი, ხვალინდელ დღიდან მეზობლის მოსამსახურე ივლის. ბინას მაინც დაგვილაგებს.
მოსამსახურესაც მოვლა და თვალ-ყურის დევნა სჭირდება. ამიტომ ჩემი ცოლი ხვალინდელ დღიდან სამსახურს თავს ანებებს.
- კჩორტუ! არ მესმის, რა ჩემი საქმეა სამსახური! ნე მოიო დელო, კჩორტუ!
ჯერ ჩიოდა, ქალებს სამსახურს არ გვაძლევთო, ეხლა კი თვითონვე გაურბის მას.
მაშ აგრე, გადაჭრილია: ამიერიდან ცუცქია ოჯახში დატრიალდება. ორი ოთახის ალაგებას და სამოვრის დადგმას თვალყურის მდევნელი ეჭირვება. გარდა ამისა, -
- სირცხვილია ინჟინერის ცოლმა ათიოდე თუმნის გულისთვის იმსახუროს. ოჩენ ნადო! პაზორ შენთვის, პაზორ!
- თუ არ გინდა, ნუ იმსახურებ. - დავეთანხმე. ცუცქიმ უცებ გამოიდარა. აი ქმარიც ასეთი უნდა! და ჭექა- ქუხილის მაგიერ ჩვენი ოთახები კისკისით, ჭრიჭინით, ბურტყულით და ჟღურტულით აივსო:
ჩემი გული შენ მოგიკლავს,
ნა-ა-ანა,
სხვისი გაგიხარებია,
ნა-ა-ანა.
მართლა, კინაღამ დაავიწყდა ცუცქიას:
- ხვალ ერთი ქალი მოვა ჩემთან. ლორიგანის დუხებს და პუდრს მომიტანს. არც ვიქტორია-ჩულქები მაწყენს.
- აკი გუშინ იყიდე, ცუცქი.
- ჰო, მაგრამ... გუშინდელი „ნასტოიაშჩი” არ უნდა იყოს. სულ ორი თუმნის საქმეა. ჩემო ელიზბარ... ჩემო ელიზ...
აჩემებული მაინც იყიდა და ზედ სამი იმდენის ზიზილ-პიპილო დააყოლა.
– თავი მეექვსე –
- ხათუთი, მოწითალო თმა რათა გაქვს, ქალო?
- არ მოგწანსა?
- მომწონს, ძალიან მომწონს. იამზესაც მაგისთანა თმა აქვს, მზექალასაც, შუქიასაც, ლელასაც. მართლა, რა ლამაზი სახელია ლელა! სპარსულს ჰგავს, ლეილა და მეჯნუნი.
- რომელი სჯობ, ხათუთაი თუ ლელაი?
- ხათუთა... ლელა.. ხათუთა.. ლელა. ისევ ხათუთა სჯობია. ხართუთას ჰგავს.
ბავშვივით უხარიან. უცებ შუბლს იკრავს:
- რას უბნობდით გუშინ შენ და შუქიაი? რას ეთელებოდით ერთუცს?
- გუშინ? მართალი გინდა?
- მართალი, მართალი.
- შუქიამ მითხრა, მიყვარხარო.
- მართალს ანბობა? მიყვარხაროა? - და ძუ ვეფხივით წამოიჭრა. - შენ რაიღა უთხარ, შენ?
- დაჯექი და ყურში გეტყვი. - და ჩავჩურჩულე: - მე კი ხათუთა მიყვარს მეთქი.
და კინაღამ ნამგალი და ყურის ბიბილო მოვაკვნიტე. ხათუთას ეღიტინება, გულიანად ხითხითებს და ჩემს მკლავებში ფართხალებს.
- ხათუთი, მე მზექალას ძმა ვარ. შენ რას იტყვი?
- ვიცი. ჩემი ძმაც ხარ.
- არა, მე შენი ძმობა არ მინდა.
- რატომ?
- იმიტომ რომ.. ვითომ არ გესმის?
ესმის, მაგრამ ატმისფერი პირსახე განზე მიაქვს, რომელიც უცბად თურაშაულის ვაშლად გადაიქცა.
ქალაქი მაგონდება. ხათუთა ხუთი თუ ექვი წლისა იქნებოდა. ძიძიგურის ქარხანაში რომ მივდიოდი, თან ყურძენი მიმქონდა და -
- ხათუთი, - ვეკითხებოდი შორიდანვე, - ეს ყურძენი რომ გაჩუქო, რამდენჯერ მაკოცნინებ?
- ელთხელ. - და საკოცნელად მეტანებოდა.
- არა, დაიცა: ოცჯერ.
- ხუთჯელ.
- არა, ხუთმეტჯერ.
ბოლოს, ათზე ვრიგდებოდით და ვიწყებდით: ერთს მე ვაკოცებდი, მეორეს - ხათუთა. მე ვითვლიდი:
- ეს ერთი.. ორი... სამი. ესეც სამი.
- ალა, ხუთია, ხუთი!
- ხუთი კი არა, სამია, სამი.
- ხუთია მეთქი, ხუთი!
- მაშ თავიდან დავიწყოთ.
- დავიწყოთ. - უმალ მეთანხმებოდა ხათუთა.
ჩემი შარი ორჯერ-სამჯერ სჭრიდა: ხუთ-ხუთის მაგიერ ათჯერ მე ვკოცნიდი, ათჯერ ხათუთა მკოცნიდა.
ეხლაც მაგონდება ეს ამბავი და მეცინება.
- რას იცინი?
- ხათუთი, გახსოვს ყურძენი?
- ყურძენი? - უცებ გაახსენდა შორეული და კისკისი ამოუშვა.
- ხათუთი, მოდი მაშინდელი გავიხსენოთ.
- ყურძენი რო არა გაქვ?
- მაშინ შენზე ოცი კოცნა დარჩა.
- მართალს უბნობ.
მართალს არ ვუბნობ, მაგრამ, სულ ერთია, საბაბი ხომ ვიშოვნეთ.
- ეს რვა... ცხრა.. ესეც რვა. - ვითვლი მე.
- რვა კი არა, ათი, ათი!
კვლავ მეორდება ძველი ცელქობა და შარი:
- მაშ, ხელახლა დავიწყოთ.
- კა, დავიწყოთ.
დავიღალეთ. ციყვი ზევიდან გვაფურთხებს. გაოცებული ლომა კუდს ასავსავებს. ხათუთა აქეთ-იქით იხედება: ან დათვიასი ეშინიან, ან აპარეკასი.
- ხათუთი, ამაღამ ვიწაწლოთ.
ხათუთა სდუმს. მერმე ცას ეჩურჩულება:
- კა, მებრალები, ვაჟიკავ, მაგრამ რაკი აგრე გინ...
- მინდიხარ, ხათუთი, მინდიხარ!
* * * * * * *
ხათუთასგან სამი ცუცქია გამოიჭრება.
ჩემი ცოლი თუ ნაცოლარი ტან-თხელი მიბნედილი და წვრილ-ძვალა ქალია. ერთი შეხედვით ჭლექიანი გეგონებათ. სამაგივროდ პირსახისა და ტანის ფერი აქაურ ზამბახს მიუგავს - მკრთალი, გაცრეცილი, მოყვითალო, გამჭვირვალე და ისეთი ნაზი, რომ ძარღვის ფერი და ფეთქვაც კი უჩანს. ხმაც შესაფერი აქვს - მილეული, წრიპინა და გალესილი. სამაგივროდ ფეხები და წვივ-ბარკალი ვერსალის დიანას მიუგავს.
თანასწორობა სავსებით განახორციელა: სამსახურში რომ მივდივარ, ცუცქია შუა ძილში ძლივს იქნება შესული. სამ საათზე ჩემთან მოვა, ან ქუჩაში დამიხვდება. რესტორანში შევალთ და ვისადილებთ. სადილობამდე ნახევარი ქალაქი მაინც ექნება მოვლილი.
- სად იყავი, ცუცქი? - ვეკითხები მეასეჯერ.
- საქმე მქონდა. დელო ბილო. - მეასეჯერვე მიპასუხებს.
ასე გადამაჩვია. მას აქეთ აღარ ვეკითხები.
საღამოობით სამუშაო მაქვს. ცუცქია სწორედ შვიდ საათზე სარკესთან მიცუცქდება და ღიღინებს:
სხვისა გული შენ მოგიკლავს,
ნა-ა-ანა,
ჩემი გაგიხარებია,
ნა-ა-ანა.
- სად მიდიხარ, ცუცქი?
- საქმე მაქვს. დელო იესტ.
თუ თერთმეტზე დაბრუნდა, მიხარიან. თუ იმ ღამეს ჩემს ოთახებში პოლიტიკა და თანასწორობა არ შემოიჭრა, ის დღე აღდგომის უქმეს მირჩევნია.
- ცუცქი, - ვეუბნები ხშირად, - ერთ-ერთი აირჩიე - ან რუსული, ან ქართული. ერთმანეთში ნუ ურევ, თორემ ვერც ერთს ვერ ისწავლი.
ვერც ისწავლა, ვერც ისწავლის, ცუცქიამ არც ქართული იცის, არც რუსული. ერთს რომ ქართულს იტყვის, ორს რუსულს დაურთავს. სიტყვებს ეძებს, ვერ პოულობს, კოჭლივით ჰბარავს და მთვრალივით ბორძიკობს. ყურები მუდამ დომხალით მაქვს გაჭედილი. ცოლის აზრი ზოგჯერ უფრო გუმანით მესმის, ვიდრე გონებით.
- ნადოელო! - გულგრილად ბუტბუტებს ჩემი ცოლი.
- აგრე იყოს, მაგრამ ქართულს ნუღარ გაურევ, თორემ დომხალი გამოდის.
- არაფერიცა! - უკვე კაპასობს ცუცქია. - ქართულიც ძალიან კარგად ვიცი. ოღონდ ქართული „ნე ვსეგდა” უხდება. ოჩენ ნადო!
ასეთი ბაასი ცუცქიას ცრემლით და ჩემი ღრენით თავდება.
ცრემლზე გამახსენდა: ჩემს ცოლს პატარა თვალების უკან ცრემლით სავსე დოქები აქვს შენახული. საკვირველია, საიდან მოსდის ამოდენა ცრემლი? ისიც საოცარია, როგორ ახერხებს ეს დედაკაცი უბრალო საბაბის გამო - და უფრო ხშირად კი უსაბაბოდ - ამდენ ტირილსა და იმ დოქების დაცლას!
ვერ იქმნა, პაპიროსის მოწევას ვერ გადავაჩვიე. რამდენჯერაც ვცადე, იმდენჯერ უძლეველ კედელს წავაწყდი.
- მამაკაცები რომ ეწევით, ამაზე რას იტყვი? ა ვამ მოჟნო, და? ნუ, გავარი!
ამაზე ვერაფერს ვეტყვი. მძლეთა-მძლე საბუთს ხელი ვერ დავრიე. რომ ვუთხრა: „ჩვენ შეგვშვენის, გვიხდება, ვუძლებთ” მეთქი, სასაცილოდაც არ ეყოფა და უმალვე თანასწორობის ბურთს ჩამჩრის ხახაში.
სტუმარი რომ მომივიდეს - მახლობელი თუ შორეული - ან ქუჩაში თუ გავიცანი ვინმე, ცუცქია ხუთ წუთში გაუშინაურდება: „შენობით” ელაპარაკება, მხრებზე ხელს უტყაპუნებს, თანასწორობით ახრჩობს და, თუ სტუმარმა მაშინვე კვერი არ დაუკრა, კაპასობს:
- პრატივნი, პროტივნი! ყველანი ერთნაირები ხართ, ყველანი. ვსე, ვსე!
ხოლო თუ სტუმარი თავის ქნევით აჰყვა, ჩემი ბინა მშვიდობიანი კურკურით ივსება:
- ვოტ, უმნი ჩელოვეკ! ელიზ, ყური დაუგდე და ისწავლე.
და უმალვე პოლიტიკით დატვირთულ ურემს შემოაგორებს ოთახში.
უიმედოა ჩემი მორჯულება, უიმედო! ცუცქიასი არ იყოს, ამ ქვეყანას ჩამოვრჩი, ძალიან ჩამოვრჩი!
მე ჩემს სტუმარს აღარ ვჩივი. ცუცქიას ყოველ დღე ახალ-ახალი სტუმრები მოჰყავს. არ მესმის, როგორ და სად ახერხებს ამოდენა ხალხის გაცნობას. ხშირად მგონია, ვითომ ჩემი ბინა ცუცქიას მაზრის სასტუმროდ გადაქცეულიყოს.
ზოგჯერ მე და ჩემი ცოლი ასეთ საუბარს გავაბავთ:
- ცუცქი, - ვიწყებ მე. - დღეს რომ კოლია მოიყვანე ჩვენთან...
- ჩემი ბიძაშვილია. - მაწყვეტინებს ცოლი.
- როგორც გატყობ, შენ ათი ათასი ბიძაშვილი გყოლია. აგრე იყოს. კარგა ვიცნობ შენს ბიძაშვილს კოლიას. ციხეში იჯდა ჯიბგირობისთვის.
აქედან იწყება ჯოჯოხეთი.
- კოლია მტრებმა დააბეზღეს, ჭორი მოუგონეს! - აკლევეტალი, აკლევეტალი!
- სასამართლოში გამტყუნდა.
- ჰო, მაგრამ....
მაგრამ კოლია მაინც უმანკო კაცია! მოწმენი მოისყიდეს! მოსამართლე შესცდა! მთელი ქვეყანა სტყუის!
თითებზე ვითვლი ჩემს ახალ ნათესავებს: ვალოდია ჰარამზადაა, საშა ყაჩაღია, დათიკო ავაზაკია, გრიშა ქურდია, ნამდვილი ქურდი!
ჩემი ცდა ოჯახის გაწმენდისთვის ცუცქიას ცრემლში იხრჩობა. მაინც ვეუბნები:
- ქალო, უჩემოდ ნურავის ნუ ჰპატიჟობ. მე არა მსურს, რომ ჩემი სახლი ჯიბგირებით აივსოს.
- თუ შენ პრიგლაშაეშ? შენ გაქვს პრავო და მე არა მაქვს?
სწორედ აქ ვიღუპები. ახლა კი ცხადია: ასეთ დედაკაცს შეულიან შეიგნოს უფლების განყენებული ნორმები, მაგრამ არასოდეს არ ძალუძს ცხოვრების ლოღიკის გაგება და გამოყენება.
ცუცქიამ თანასწორობა ასე გაიგო: ყოველგვარი ვალდებულება მე დამითმო (დიდსულოვანია ჩემი ცოლი!), ხოლო ყოველივე უფლება თვითონ დაისაკუთრა (ეხერხება ცუცქიას ანგარიში).
აგრე იყოს! ვნახოთ როგორ გათავდება ცუცქიასებური თანასწორობა.
* * * * * * *
მოჭრილი ხელები, ბუხრის თავზე რომ ჰკიდია, არ მასვენებს. თითქო სულში ჩამიძვრნენ და ხუთმეტივე შავი თითით გავაზის კლანჭებით მიკორტნიან შიგანურობას, თვალებს ვხუჭავ და მეშინია ზევით ავიხედო.
- ძმაო ჯურხა, - ვეუბნები ძმად-ნაფიცს, - ეს ხელები...
და სიტყვას ვეღარ ვათავებ. ჯურხა უმალვე მიმიხვდა:
- ხომ არ გეშინის, ვაჟიკავ!?
- არა, მაგრამ... მეხამუშება... საჭირო არ არის.
ოხო-ხო! როგორ მეტყობა, რომ ქალაქელი ვარ! ჩემი შიში ჩემი ქალაქელობის ბრალია. აი შედეგი განათლებისა!
- ქალაქელმა ვაჟკაცობა დაივიწყ, გული დაელივ, გაციცავდ.
ხათუთას შევხვდე. იმის ღიმილში ჩემი შებრალება მეჩვენება.
- შენი საქმეა - ვეუბნები ჯურხას. - შენი საქმე შენ იცი. როგორც გნებავს... ოღონდ...
- კა, ვაჟიკავ, კა. - მამშვიდებს ჯურხა, - ჩამავიტან, მემრ მავაგონებ, როცა ჩვენებურს შაეჩვევი.
სამივე ხელი ჩამოხსნა, პურებივით იღლიაში ამოიჩარა და გავიდა.
ხათუთა აღარ იღიმება, რაღაც ფიქრით იღრუბლება.
* * * * * * *
წიქა მეხუთე დღეს დაბრუნდა. თურმე ჩემი წერილი თიანელ ნათლიმამას გაატანა ქალაქში. უკეთესი! იმასაც ვერ გაიგებენ, რომელ მხარეში ვარ - თუშეთსა თუ საინგილოში, აფხაზეთსა თუ ჯავახეთში.
არც გაზეთი მოუტანია და არც წიგნი. მადლობა უფალსა!
რამდენიმე ამბავი მაინც შეგვატყობინა:
- ფრანგი და ინგლისი ძმად-ნაფიცნი გამხდარან. ჯარი თურმ შაუყრივ და აქად მოდიან... გერმანიაც მიუმხრავ... ერთი ყუმბარა გამაუგონავ, რაც ქალაქჩი სახლ ას, ის ერთი ყუმბარა სრუ დაახრჩობს.
- კიდევ რას უბნობენ? - ეკითხება ჯურხა.
- კიდევ უბნობენ: თათარიც და რუსიც ძმად-ნაფიცი გამხდარავ.
- მაშ დავიღუპებით. კიდევ რა?
- კიდევ უბნობდეს: უცხოეთჩი ახალი ბატონიშვილი გამაჩენილ ნამდვილი ბაგრატიონი, ნეფის ერეკლეს შვილის- შვილიო.
ბორბალოს მთასავით უვნებო ჯურხა ეხლა კი ზე წამოიჭრა:
- ის ას, ის! თეიმურაზ ბატონიშვილი უთქვამთ, თეიმურაზი!
ვიცნობ თუ არა თეიმურაზ ბატონიშვილს?
- არა, არ ვიცნობ. არც გამიგია. ბაგრატიონები ბევრნი არიან, მაგრამ ერეკლეს შვილის-შვილები ყველანი დაიხოცნენ.
- არ დახოცილან! - ჰკივის ჯურხა.
- დაიხოცნენ მეთქი.
- მაშ შვილის-შვილის-შვილ იქნების.
- მერმე, თუნდ ეგრეც იყოს, მერმე?
როგორ თუ „მერმ?!” - უკვირს ჯურხას, - არ მესმის? რაკი მე ეგრე ადვილად შევურიგდი „პირობის წიგნის გაფუჭებას”, მაშ მე ქართველი არა ვყოფილვარ!
- რომელი წიგნისა, ჯურხა?
- იმ წიგნისა, ნეფე ერეკლემ რო დაუდვა რუს ხელმწიფესა.
- ჰო, მაგრამ...
- ბაგრატიონ უნდა მავიდას და მცხეთას უნდა იგვირგვინას! - გადასჭრა ჯურხამ და სხვებმაც ყაყანით დაუდასტურეს.
- მავას! მავას!
- იგვირგვინებს! იგვირგვინებს!
იქნებ კვლავ აღსდგეს ძველი სიონი,
მაგრამ ვერ ვნახოთ ბაგრატიონი. -
მოვაგონე მე პოეტის ნათქვამი.
ჯურხამ ჯერ ვერ გაიგო. მერმე მიხვდა და აჯანყდა. ტყუილია, ტყუილი, ვითომ უბაგრატიონოდ სიონმა წამოიწიოს!
- აკი წამაიწივ, მაგრამ ისევ დაინგრა. ახლა ბაგრატიონთა ჯერი ას, ბაგრატიონთაი!
კიდევ დიდხანს შფოთავს ჯურხა, დიდხანს ცანცარებს მისი ლომური თავი და ბოხი ბუკივით ხრიალებს მისი განიერი ყანყრატო.
ხევსურები სიამით უგდებენ ყურს. ზოგნი ყალიონებს აბოლებენ, ზოგნი თამბაქოს ჰღეჭავენ, ზოგნი კიდევ „ხანჯრებით” სთლიან ჩხირებს და თავიანთ ბელადს წამდაუწუმ უკრავენ კვერს:
- აგრე ას, აგრე!.. მართალს უბნობს ჯურხაი, მართალს!.. მავას! მავას! მცხეთას იგვირგვინებს, მცხეთასა!
აღარც მე ვედავები. ან რა ჩემი საქმეა! პოლიტგანათლებისთვის კი არ დავრჩი ამ ბუნაგში, არამედ განკურნებისთვის და განდგომისთვის.
მაინც მშურს თქვენი, ხევსურებო! ჰოი, ხირჩლებო, დათვიებო, ჯურხებო! ნეტა თქვენ, რამეთუ ბავშვივით გრწმენისთ! ნეტა თქვენ, რამეთუ გული თქვენი უხავსოა და სული თქვენი უბზარი! ნეტავი თქვენ, ჩემო ძმად-ნაფიცებო, რამეთუ თვალი თქვენი უჩინოა და ყური თქვენი უსმენო!
მართლა, წეღანაც ვთვალე და ვერ დავთვალე:
- რა დღეა დღეს, ჯურხა?
- ხუთშაბათი ას.
- რიცხვი? თვე?
ჯურხამ ხევის ბერს გადაჰხედა. ეს არის ამათი ცოცხალი კარაბადინი. ხევის ბერი გაიჭინთა, ათივე თითი მოიშველა, გაგასიც მოიხმარა, მთვარეც გაიხსენა, სთვალა, სთვალა და დასთვალა:
- ამაღლებამდე თერთმეტ დღე დარჩა.
- რიცხვი მეთქი, რიცხვი! რა თვეში ვცხოვრობთ? რამდენია დღეს ამ თვისა? - არ ვეშვები მე.
- ზედნადები თერთმეტი ას. - ბურტყუნით ითვლის თითებზე დეკანოზი - თვისთავი ერთი იქნების... ნიადაგიც ერთი, მერამდენე თვე ას ახლა? - მეკითხება მე და თითები გახევებული რჩება თითისტარებივით.
მეც ამას ვეძებ. მაისს ვათავებთ თუ ივნისში გადავდექით?
ჩემი კითხვა და განმარტება გაიგეს. ვერავინ ვერაფერიც ვერ მიპასუხა. ზოგმა კიდევაც გაიკვირვა.
მე წამოვდექი.
კმარა! ყოველივე ცხადია! ჰოი, ბედნიერო უბადრუკებავ! დღეც დავკარგეთ და თვეც. დრო წაიშალა, დრო! აღარც სივრცისა მესმის. სადა ვარ? სადა ვცხოვრობ? საით არის ტფილისი, ბაქო, ევროპა? არ ვიცი, აღარ ვიცი. ყველაფერი ამერია.
არც მინდა ვიცოდე. წიფლის ქვეშ ხათუთა მიცდის. იქვე მის მკლავებში განცხრომა სჯობია პოლიტგანათლებასაც, კალენდარსაც და ევროპულ ინტრიგებსაც. წიფლისკენ მივდივარ და ვღიღინებ:
ხათუთაი მავიდა, თემურაზიც მავიდა. ერეკლე კი წავიდა, ჯურხაიცა წავიდა. დაალ დაალ დაალალე, დივლი დალალე დალალე.
* * * * * * *
ხათუთა „ბუღვას” საძებნელად მიდის. მეც მივდევ და ვეუბნები:
- ხიფათი არ შაგემთხვეს, ჩემო ხათუთი.
- ხიფართს აქ რაი უნ, ვაჟიკავ!
- ვინ იცის, დათვია ან აპარეკა არ შეგხვდნენ სადმე.
- აბაიმე! - უკვირს ჩემს წაწალს. - მთაჩი ვაჟკაცი არ ეშჩის დიაცს.
- იქნება ნადირი დაგიხვდეს.
ხათუთამ ჩემს თოფს გადმოჰხედა და გაიღიმა.
- თოფის ხმარება იცია, ვაჟიკავ?
პასუხის მაგიერ თოფი გადმოვიღე და ათიოდე ნაბიჯზე ყვავს დავუმიზნე, ხის კენწეროზე რომ იჯდა.
ტყემ დაიქუხა. ყვავმა თითქო ვერც კი გაიგოო. ფრთები აიქნია და გასწორდა.
- მამეც. - მეუბნება ხათუთი და თოფში ახალი ვაზნა ჩასდო,
ტყემ ხელახლად დაიქუხა. ყვავი მოწყვეტილი ვაშლივით წამოვიდა.
მე მრცხვენიან. თავს ვიმართლებ. ხათუთა კი გამარჯვებას არც კი იმჩნევს. მაღალ ბალახს ჰგლეჯავს, მის გულს სჭამს და მეც მაძლევს.
- ხათუთი, სროლა ვინ გასწავლა?
- ჯურხამ.
- მზექალამაც იცის სროლა?
- იცის. ჭამე, ვაჟიკავ, გემრიენი ას.
- იამზემ?
- ყველამ იცის, ყველამ. დაგვჭირდების.
მერმე ორივენი ბალახებში ვწვებით. მე ორი გოჯის მანძილიდან ჩავცქერი ხათუთას თვალებსა და შიგ თვალებს ვხედავ.
- რას ეძებ ჩემს თვალებჩი, ვაჟიკავ? რას ხედავ იქ?
- მინდა გავიგო, ვისი თვალი გაქვს მანდ შენახული, ჩემო ხათუთი?
- რას ხედავ, ვისი თვალი მაქვ შენახული?
- ჩემი, ჩემო თუთი, ჩემს თვალებს ვხედავ შიგ, ჩემს.
ხათუთაც აშტერდება ჩემს თვალებს და იღუშება:
- მე კი შენს თვალებში სხვის თვალს ვხედავ.
- ვის თვალებს ხედავ, თუთი?
- შუქიაის თვალია, შუქიაისი! ან ცუცქნაისი. უნდ შავჭამა ეგ თვალები, უნდ შავჭამა!
მარწყვის ტუჩებით ეძებს „სხვის თვალებს” ჩემს თვალებში, თან იცინის, მიღიტინებს და მეც მაცინებს.
მეშინიან, ხათუთას მიზეზიანობამ არ იფეთქოს. გვერდით მივუწექი და ცას ავხედე.
- არწივი ბიბინებს. - ვამბობ ჩემთვის.
- არწივი ბოინობს. - მისწორებს ქართულს ხათუთა.
მეფე-ფრინველი ჰაერში განიერ სალტებს ჰკრავს და გვიახლოვდება. მკაფიოდ ისმის მისი ყრიყინი.
- ჩემი წითელი ფარაგი ხორცი ღგონავ, - ამბობს ხათუთა, - და ამად გვეტანების.
რევანში მწყურიან. თოფს ვიმარჯვებ და ვამბობ:
- არ გაინძრე, ხათუთი.
არწივი ბურღივით მოდის, თან სიხარულით ყრიყინებს. უცებ წამოვიჩოქე, ბერდანი დავუმიზნე და უმალვე ვესროლე.
ფრინველი ცაში გადატრიალდა, აფართხალდა, ფრთები დაჰკეცა, და ბალახებში დაეცა.
ხათუთას ჩემი გამარჯვება უხარიან.
- ვაჟკაცმ სროლა უნდა იცოდას. მალე შენც წიკლაურ გახდები, ვაჟიკავ.
და კისერზე მეხვევა.
ისევ ვწევართ და ცის სივრცეს შევცქერით.
უცებ ხათუთამ წამოიწია:
- ვაჟიკავ, ლამაზი ასა შენი ცოლი, შენი ცუცქნაი, თუ...
- მე ცოლი აღარა მყავს, ხათუთი. ვინც მყავდა, შენ ვერ შეგედრება.
- მართალს უბნობ?
- მართალს ვუბნობ, ჩემო თუთი.
- შუქიაი? ხოშექა? არ მაგწონს?
- ისინიც ლამაზები არიან, მაგრამ შენ მაინც ვერ გაჯობებენ.
- მართალს უბნობ, ვაჟიკავ?
- მართალს ვუბნობ, ჩემო თუთი, მართალს.
- ქალთამზეი? მოქრისი? მზევინარი? ყველანი ლამაზები არიან, ძლიერ ლამაზები.
- ჰო, ლამაზები არიან, მაგრამ... შენ მაინც ყველას მირჩევნიხარ, ჩემო ხათუთი... ჩემო თუთი...
ხათუთა უცებ წამოხტა, გაიქცა და მომაძახა:
- ვაჟიკავ, თუ ვაჟი ხარ, დამეწიე!
- ხათუთი, თუ ქალი ხარ, გამაგრდი! გაიქეცი!
ქალი ფურ-ირემივით მირბის. მე ხარ-ირემივით მივდევ. აჰა კიდეც ვეწევი, მაგრამ ხათუთა განზე მისხლტება და მანძილს უმატებს. ცუღლუტობა სამჯერ-ოთხჯერ გაუვიდა.
მე ბრაზი მერევა და ვნების ცეცხლი მეკიდება. ესეც დოღია, ხვადისა და ძუს დოღი, რომელიც გაგრილებით თავდება ხოლმე. ალბათ ხათუთაც გრძნობს და უსიტყვოდ მეძახის: მაღალ ბალახებში შევარდა და გულაღმა წაიქცა.
ძალიან დაღლილი იყო, მაგრამ მაინც შემებრძოლა. კაპასად და ღონივრად იბრძოდა, მარიგებდა, მარცხვენდა, მაშინებდა, მეხვეწებოდა. მეც შევისვენე, დავინდე და ჯერჯერობით არ ვიწიკლაურე.
დიდხანს იწვა თვალდახუჭული და გარინდული. მეც ვდუმდი. მერმე წამოდგა და წავიდა.
მეც გავყევი, ერთ ალაგას გზის პირას ქვების გროვა ეყარა. ხათუთამ მიიხედ-მოიხედა, იქვე მოშორებით ორი ქვა იპოვა, ერთი მე მომაწოდა და მითხრა:
- იქ დააგდი და ფეხი დაადგი
ხელში-ნაჭერი ქვა გროვას მიახალა და ზედ ცალი ფეხი დაადგა, თანაც მითხრა:
- შენც დაადგი მეთქი და ფეხიც დაადგი.
- რათა, ხათუთი? რის ნიშანია?
- წესი ას . ისევ წესი, ირგვლივ სულ ადათი, დილით-დილამდე ადათი და მხოლოდ ადათი.
ვაჟი ქალს ჰყვარობდა. სწორფრობის წესი დაირღვა: ქალი დაორსულდა. სოფელმა გაუგო, განდევნა და ეს ძეგლი აუგო. ქალი დაწყევლილია და ვინც აქ გაივლის, ხელახლა უნდა დასწყევლოს. ასეთი მკაცრი და ულმობელი ყოფილა მთიელთა რკინის ადათი.
- ქალს რა დაემართა, ხათუთი?
- ვერ გაუძლო და თავი მაიკლა. - ჩურჩულით მომიგო ქალმა და დუმილის შემდეგ დაუმატა, თან იმ ქვებზე მიმითითა: - მეც ამისთანას ამიშენებენ.
- ტყუილია! მაგაზე ნუ სწუხარ. ჯვარს დავიწერთ და გათავდება.
- მე შენი სწორფერი ორ, შენი დაი ორ, დაი.
- მაინც შენს მეტი არავინ არ მინდა.
- არ შეიძლების, ვაჟიკავ, არა! - ჰკვნესის ხათუთა. - ჩვენჩი მაგისთანა კანოლ არ ას, არა!
- მე მოვატრიალებ კანონს. თქვენი სოფელი მაგ კანონს ჩემთვის დაარღვევს.
ხათუთას პირსახეზე ერთმანეთს ებრძვიან ღიმილი და სევდა, ცრემლი და იმედი, სიხარული და ურვა.
ისევ დავსხედით.
- კანოლიც რომ დაარღვივან, მაინც გაგიძნელდების, ვაჟიკავ. დათვიას და აპარეკას პირ შაუკრავ: თუ ხათუთაი ჩვენ ვერ დავლიშნეთ, ნუც ვაჟიკას, გავატანთავ. ჯურხასი ეშინისთ, თორე აქამდე მაგკლავდეს.
- ფეხებსაც ვერ მომჭამენ! - და ერთი წუთის შემდეგ ვუმატებ: - ძაღლი ახსენე და ჯოხი მოიმარჯვეო. აგერ დათვიაც აქ ყოფილა.
წამოვჯექი და ბერდანის თოფი მუხლებზე დავიდე.
- კა ალაგ მაგიძებნავ, ხთის მადლმა, კა. - სთქვა დათვიამ და ჩვენს წინ თოფზე დაებჯინა.
- გამარჯვებას რატომ არ მეუბნები, დათვია? - ვეკითხები მე.
- რაად გი ჩემი გამარჯვება?
- თუ არ მინდა, არც შენ მინდიხარ.
- უცხო კაც მასულხარ, ვაჟიკავ, და...
- და ხათუთას გართმევ, განა! - დავამთავრე და წამოვდექი, თან ხათუთას გადავხედე.
დათვიას თვალები ხანჯლებივით ელავს. მან შემომხედა და სიტყვა ბანზე ააგდო:
- კა სროლაც გცოდნივ. არწივი ცაში მახკალ.
- ჰო, კარგი სროლა ვიცი, დათვიავ, ძაან კარგი.
დათვია ჩაფიქრდა. მერმე ამოიოხრა, თავი ჩაიქნია და დაიქადნა:
- მემრ იყოს, ქალაქელო, მემრ.
და გაბრუნდა.
- გინდ მერმე იყოს, გინდ ეხლავ, - მივაძახა ზურგში და მოვბრუნდი.
ხათუთას ზამბახის ფერი ადევს.
- რამ შეგაშინა, ხათუთი?
- არც რამ... დაჯედ, ვაჟიკავ, დაჯედ. ხიფართს ერიდე. თორე...
- თორე ფეხებსაც არ მამჭამს! - ხევსურულად მოვუქციე მეც და დავჯექი. - ნუ ხგონავ შამარჩენსავ. უჯიშო! უჯილაგო! დიაცო! - მივაძახე დათვიას.
ხათუთა მამშვიდებს და მარიგებს: „ხიფართს” უნდა ერიდო. მაგრამ არც თავი უნდა შეირცხვინოო. ეხლა თურმე ისე დავუხვდი დათვიას, როგორც ნამდვილ წიკლაურს შეჰშვენის.
ოღონდაც, ოღონდაც! მეც წიკლაური ვარ, წიკლაური! ხევსურული სისხლი სდუღს ჩემს ძარღვებში, ხევსურული!
- ხათუთი. - ვეკითხები დუმილის შემდეგ. - იცი რა არის პოლიტიკა?
- არა, არ ვი.
- ინტერნაციონალი?
- არც ეგ ვიცი.
- იცი, ვინ არიან ჩემბერლენი, მარქსი, ბრიანი და ვილსონი, ლოიდ ჯორჯი ან მუსოლინი?
- არ ვი, არა, - ჰკვნესის ხათუთა. - გამაგებინიდი, ვინ არიან.
- არც ის იცი, რა არის ბურჟუაზია, პროლეტარიატი, კაპიტალიზმი, იმპერიალიზმი, ფუტურიზმი, სიონიზმი, ერთად- ერთი იზმი მაინც ან აცია?
- არ ვიცი, არა! ბეჩავ ქალი ორ, ბეჩავი. ამიხსნიდი, გამაგებინიდი.
- ნუ, ხათუთავ, ნუ! ღმერთმა დაგიფაროს, ღმერთმა! ცუცქია იზმებით და აციებით გაიტენა, მაგრამ ვინ რა მოიგო იმის ცოდნით, რომ შენ მოიგო?
- მითხარ, ბეჩავ, მითხარ. - მეხვეწება ხათუთი.
- ნუ, ხათუთი, ნუ. ვერ გაიგებ. არც საჭიროა.
- კა, არ მინდარის.
ოღონდაც, ოღონდაც! შენ რაღად უნდა გასწავლო, რაკი მე თვითონვე ვმარგლავ ჩემს ტვინს იზმებისგან და აციებისგან.
დღეში რამდენიმე იზმური სიტყვა მავიწყდება.
მადლობა უფალსა!
საცაა საბოლოოდ გავწიკლაურდები!
– თავი მეშვიდე –
დეიდა მაიკოს არ უნდოდა ქალაქში დაბრუნებულიყო სანამ „ჭრიჭინა” ცუცქიაზე ჯვარს არ დავიწერდი. მაიკოს სამოქალაქო ცოლ-ქმრობისა არაფერი არა სჯერა. ცუცქია კი ცხარე უარზეა:
- ოჩენ ნადო!
დღეს თუ ხვალ ქალების კლუბი უნდა დააარსოს, სადაც მამაკაცის „ნაგაც”-კი - ფეხიც არ იქნება. მე კი ჯვრის-წერა ამიჩემებია!
- ოჩენ ნადო! ნე სმეი!
ცუცქიას მოღვაწეობა შეთქმულებას ჰგავს. დღე არ გავა, რომ ქალების კრებაზე არ წავიდეს. იქ რაღაც საშინელს გვიმზადებენ მამაკაცებს.
- ვოტ უვიდიშ! უვიდიშ! დაიცადეთ, ნახავთ! გაიგებთ!
ჯერ კი ცუცქიამ ჩემს კისერზე განახორციელა თავის პროგრამა.
მე ჩემს ოთახში ვმუშაობ. მეორე ოთახიდან ცუცქიას ჭრიჭინი და სტუმრების ხმაურობა მესმის.
- ცუცქი, - ვეუბნები ჩემს ცოლს, - ის კლუბი ჩემს ბინაზე გახსენით. მამაკაცები მაინც აღარ ივლიან, დედაკაცებს კი როგორმე მოვინელებ.
ცუცქიამ იფეთქა: კმარა! ის დრო წავიდა, როცა ქმარი ტირანი იყო ოჯახში! დროა შევიგნო, რომ ცოლსაც აქვს „პოლნი პრავო”თავის ოთახში თავისუფლად იცხოვროს.
- აკი ამბობდი, ცუცქი, ჩვენს კლუბში მამაკაცების „ნაგაც” კი არ იქნებაო. აქ კი...
მართალია, ამბობდა, მაგრამ მამაკაცები ცუცქიას ჯერჯერობით ჰშველიან - პაკა პამაგაიუტ.
- კოლია დღედაღამ დაგდევს.
- კოლია ჩემი ბიძაშვილია - მოი ბრატ.
- კეთილი. მაშ მეც მოვიყვან ამოდენა სტუმრებს, დებს და სხვაგანაც ვივლი.
- მოიყვანე, იარე! ოჩენ ნადო!
ცუცქია ჩემი მოლარეა. ჯამაგირს უკლებლივ ვაბარებ. რამოდენიმე დღის შემდეგ კი ისევ ერთიდაიგივე მესმის:
- ფული აღარ არის. დავაი! - მოიტა!
- ქალო, სად დახარჯე ხუთმეტი თუმანი?
- დაიხარჯა. ოჯახია, რასხოდია, ხარჯია. დავაი!
ერთხელ გადავწყვიტე: ამიერიდან მე თვითონ დავხარჯავ მეთქი. ცუცქი აწრიპინდა:
- მაშ ეგრეა საქმე? ნე ვერიშ, და? ნე ვერიშ?
ჯერ გაკაპასდა. მე ტირანი ვარ, ნამდვილი ტირანი! შეიბღალა თანასწორობა!
მაშ კარგი. ცუცქია ისევ სამსახურში შევა და „ნაშპილკი”-ს ფულს თვითონვე იშოვნის.
მერმე გამებუტა და საბოტაჟის გზას დაადგა.
სამსახურში, რა თქმა უნდა, არ შევიდა. დოქებს პირი მოხსნა და ბინა ცრემლით ამივსო. მე ცრემლის გუბეს თუმნიანებით ვაშრობ. ახალი წესი ნელნელა მოინელა. კვირა არ გავა, რომ მუხლებზე არ ამაცოცდეს და არ აჭიკჭიკდეს:
- ზნაეშ, ელიზ, ერთი პრეკრასნი შლიაპა იყიდება.
ხუთი თუმანი მაინცა ღირს, მაგრამ ცუცქიას ხათრით სამ თუმნად იძლევიან.
ფეხსაცმელს მხოლოდ ლაკისას ყიდულობს, მაგრამ თითქო ქაღალდისას უკერავენო, თვეში ერთი წყვილი მაინც უცვდება.
ჯიბის ფულად დღეში ხუთი მანეთი მაინც სჭირდება. ჩემი სახელი უფრო ადვილად დამავიწყდება, ვიდრე კოტი, უბიგანი, ლორიგანი, ვიქტორია, დოზანა და ჯანდაბა!
ცუცქია ხომ არ მღალატობს? ნიშანი არ მოსჩანს. ან ვინ იცის, ვინ გაიგებს! ბიძაშვილები ნელნელა შემოეფანტნენ, ალბათ იმიტომ, რომ ცუცქიას საკენკი ფული გამოელია.
ეხლა ჩემი ცოლი წინანდელზე მეტს დარბის. მგონი მოსამსახურე ქალები - მხოლოდ რეგისტრატორები და საქმის მწარმომოებელნი ცალკე კავშირს აარსებენ. ექიმი ქალებიც ჯგუფდებიან.
რატომ არა?! თუ მწერალი ქალები გაითიშნენ, სხვებმა რაღა დააშავეს?
იმ დღეს ჩემი სიხარულის დღე იყო: ცუცქიამ შემომტირა, ორსულად ვარო, ვაჟი მეყოლებაო. თუნდ ქალიც იყოს (ოღონდ ცუცქიას ნუ დაემსგავსება).
მაგრამ ჩემი სიხარული მალე განელდა. იმ დღიდან ცუცქია ჰკვნესის. ოხრავს, წრიპინებს, იცრემლება და მხოლოდ თავის სიკვდილზე ლაპარაკობს. არ შეუძლიან ცუცქიას მშობიარობა, არა! ვერ აიტანს, ვერა! უეჭველად თან გადაჰყვება შვილს, უეჭველად! ცუცქიამ მრავალი მაგალითი იცის:
- შარშან ვერაზე ვიღაც მშობიარე მოკვდა. უმერლა... ამას წინათ ქუთაისშიც მოკვდა...
მე და ექიმი ვარწმუნებთ, მაგალითებს ათასობით ვასახელებთ. ცუცქია კი ისევ თავისას გაჰკივის:
- მოვკვდები! - უმრუ! უმრუ!
ერთხელ ლოგინში დამიხვდა. ქურდი ფინიასავით გამიღიმა და წამჩურჩულა:
- პოზდრავ, - მომილოცე! აღარ მოვკვდები.
არ მოკვდება, რადგან შვილი აღარ ეყოლება. მოიშორა. მორჩა, გათავდა! ამიერიდან ცუცქია ფრთხილად იქნება!
- მაშ შვილი აღარ გვეყოლება, ცუცქი?
- ოჩენ ნადო!
* * * * * * *
- ხათუთი, ტირილი გიყვარს?
ხათუთა იცინის:
- ტირილ რა საყვარელი ას?
- უკანასკნელად როდის იტირე?
ჩემი წაწალი თითებზე ანგარიშობს:
- სამ წელიწად იქნების.
- ხათუთი, იცი რა არის ცოლ-ქმარის თანასწორობა?
- მწ! არ ვი. რაი ას, გამაგებინიდი.
მე ვაგებინებ: ქმარი რომ შინ იჯდეს და ცოლი კი გარეთ დადიოდეს. ქმარი ფულს შოულობდეს, ცოლი კი ჰფლანგავდეს. ქმარი უნჯობდეს, ცოლი კი არშიყობდეს. ქმარს არ ეცალოს, ცოლი კი ოჯახს ყოველ დღე სტუმრებით უვსებდეს და ქმარს სტუმრის შერჩევასაც არ ეკითხებოდეს. პაპიროსს სწევდეს, ორ ოთახსაც ვერ ალაგებდეს, საჭმელს ვერ ამზადებდეს, დახეულს ვერ აკერებდეს და დილით-დილამდე ჩაგკირკიტებდეს: „ფული მოიტა, ფული! დავაი, დავაი!!”
ხათუთა ხითხითებს.
- სად არიან ეგეთა ცოლები?
- ქალაქში, ხათუთი, ქალაქში, ასეთი ცოლებით გაივსო ქალაქი.
- დასანგრევია ას ქალაქი, დასანგრევ! სხვებიც უბნობივ: ქალაქელ ქალმ სირცხვილ აღარ იცისავ. წელიწადჩი სამჯერ გათხოვდებისაა. აღარც შვილი ეყოლებისავ.
- ხათუთი, შენ რომ გათხოვდე და დაორსულდე, მუცელს წაიხდენ?
- აბაიმე, ვაჟიკავ, რა საკითხავი ას - უკვირს თუთას.
- მეშვიდეჯერ რომ დაორსულდე, ან მეათეჯერ?
- რამდენსაც გავუძლებ, იმთვენი მეყოლების. დიაცი ამისთვი ას გაჩენილი.
- ხათუთი, მოდი გაკოცო. მიყვარხარ ჩემო ყველავ, მიყვარხარ... შენ კი, ხათუთი, შენც გიყვარვარ? მართლა გიყვარვარ?
- მიყვარხარ, ვაჟიკავ, მიყვარხარ.
- აბა მაჩვენე, როგორ?
ხათუთას ტუჩები სულს მიგუბავს და მისი მკლავები ნეკნებს მიზნექავს.
- მაშ დაგლიშნავ, ხათუთი.
- წეს არ ას, ვაჟიკავ, წეს. ჩვენი კანოლი სხვა ას. სხვა მეთქი.
- შევაცვლევინებ მეთქი. მაშინ? ხომ თანახმა იქნები?
ხათუთა პასუხს აღარ მაძლევს. მისი მძლავრი მკლავები რკინის სალტესავით მიჭერს და ყოველ სასიყვარულო სონეტს სჯობია.
* * * * * * *
გუშინ დიდი ამბავი მოხდა: წიკლაურებმა გამაწიკლაურეს. მგელიკას და თოთიას ოჯახებმა მიშვილეს. ნანუკას, იამზეს და მზექალას ძუძუებზე კბილი დავადგი.
ჯერი ხათუთაზე მიდგა. აილანძა. აირია და გაქცევა დააპირა. წიქამ დაიჭირა და დააბრუნა. ხათუთა მაშტერდება, რაღაც უკვირს და თვალებით რაღაცას მეკითხება. მე ხმას არ ვიღებ და მორცხვად ვიღიმები.
- რისა გრცხვენიან, ქალავ? - - ეკითხება ნანუკა და ღილებს უხსნის.
და ხათუთას განიერი მკერდიდან გაფცვნილი ნესვი ჩამოეკიდა, - ჩრდილის მხრით მუქი ხორბლის ფერისა, ხოლო ჭრაქისკენ - მოწითალო მარმაროსი. და იმ ძუძუს ზევიდან ორი თვალი დასცქერის, ორი შავი მინის ბუშტი, შიგნიდან ნელი შუქით განათებული.
ხათუთა მელოდება. მე ვყოყმანობ. მერმე მტკიცედ ვაცხადებ:
- არ მინდა... მე არ მინდა.