ფეხმძიმობა
ვის ვუამბო სევდა ჩემი? საღამოხანის ბინდია ჩამოწოლილი. სველი თოვლის მსხვილი ფანტელები აუჩქარებლად ბზრიალებს ახლადანთებული ფარნების სიახლოვეს და თხელ, ფაფუკ ფენად ედება სახურავებს, ცხენების ზურგებს, ადამიანთა მხრებსა და ქუდებს.
მეეტლე იონა პოტაპოვი ისე დაუფარავს თოვლს, რომ თეთრ მოჩვენებას ჰგავს. მოკუნტული ზის, რამდენადაც ცოცხალ არსებას შეუძლია მოიკუნტოს. ზის კოფოზე და არ ინძრევა. გეგონება, თოვლის ზვინიც რომ დაეცეს, არც მაშინ ჩათვლის საჭიროდ თოვლის ჩამოსაბერტყად ხელის განძრევასო...
მისი ცხენიც თოვლით დაფარულა და უძრავად დგას. თავისი უძრაობით, კუთხოვანი ფორმებითა და ჩხირისმაგვარი სწორი ფეხებით იგი ახლოდანაც კი თაფლაკვერას კაპიკიან ცხენს წააგავს.
ყველაფრიდან ჩანს, რომ ცხენი ფიქრებშია წასული. თუმცა ის, ვინც გუთანს მოსწყვიტეს, ჩვეულ ერთფეროვან სურათებს მოაშორეს და აქ, ამ ორომტრიალში ჩააგდეს, ურჩხულების ცეცხლსა, დაუდეგარ ხმაურსა და მოჩქარე ადამიანებს შორის, არ შეიძლება ფიქრს არ მიეცეს.
იონა და მისი ცხენი, რა ხანია, არ განძრეულან. სადგომიდან ჯერ კიდევ სადილობამდე გამოვიდნენ, მაგრამ სიფთა ჯერ არ გაუკეთებიათ. ქალაქი უკვე ღამის ბინდში ეხვევა. ფარნების შუქის სიფერმკრთალე ადგილს უთმობს უფრო კაშკაშა ფერებს და ქუჩებში აურზაურიც მატულობს.
− მეეტლევ, ვიბორგსკის მხარეს წამიყვანე! - ესმის იონას, - ეი, მეეტლევ!
იონა შეკრთა და თოვლით დაფიფქული წამწამებიდან კაპიუშონიან შინელში გამოწყობილ სამხედროს გახედა.
− ვიბორგსკის მხარეს წამიყვანე, - უმეორებს სამხედრო. - გძინავს თუ რა ხდება? ვიბორგსკისაკენ-მეთქი!
თანხმობის ნიშნად იონა სადავეებს არხევს და ამ შერხევის გამო მისი მხრებიდან და ცხენის ზურგიდან თოვლი ბელტებად ცვივა... სამხედრო მარხილში ჯდება.
მეეტლე ტუჩებით წკლაპუნის ხმას გამოსცემს, კისერს წინ წაიწვდის - გედმა რომ იცის, ისე, წელში იმართება და მათრახს იქნევს - განა იმიტომ, რომ საჭიროა, უფრო, ჩვეულების გამო. ცხენიც კისერს წაიგრძელებს, ჩხირებივით ფეხებს ხრის და გაუბედავად ადგამს ნაბიჯს...
− სად მოეხეტები, ოხერო! - დაძვრისთანავე ესმის იონას სიბნელეში, წინ და უკან მოძრავი მასიდან, - ეშმაკი ხომ არ შეგიჯდა? მარჯვნივ აიღე!
− ტარება არ გცოდნია, მარჯვენა მხარე დაიჭირე! - ბრაზობს სამხედრო.
ილანძღება კარეტაზე მჯდომი მეეტლე, გაავებით უბღვერს და მხრებიდან თოვლს იშორებს გამვლელი, რომელმაც ქუჩა გადაირბინა და წინიდან მხრებით შეეჯახა ცხენს. იონა ისე ცმუტავს კოფოზე, თითქოს ნემსებზე იჯდეს, აქეთ-იქით იქნევს იდაყვებს და თვალებს ისე აცეცებს, როგორც მხუთრისგან თავბრუდასხმული, თითქოს არ ესმოდეს, სად არის ან აქ რას აკეთებსო.
− რა ნაძირალაა ყველა! - ენამახვილობს სამხედრო. ერთი სული აქვთ, ან შენ დაგეჯახონ, ან ცხენს ქვეშ შეუვარდნენ. ნამდვილად, პირი აქვთ შეკრული.
იონა თავის მგზავრს უყურებს და ტუჩებს ამოძრავებს... როგორც ჩანს, რაღაცის თქმა უნდა, მაგრამ ყელიდან მხოლოდ ხრინწიანი ბგერები ამოსდის.
− რაო? - ეკითხება სამხედრო.
იონა გაღიმებას ცდილობს და ტუჩები ეღრიცება, ხორხს ძალას ატანს და ჩახლეჩილი ხმით ამბობს: - მე კი, ბატონო, ისა... ვაჟი... მომიკვდა იმკვირია.
− ჰმ!.. რისგან მოკვდა?
იონა მთელი ტანით ბრუნდება მგზავრისკენ და ეუბნება: - აბა, ვინ რა იცის! როგორც ჩანს, ხურვებით... სამი დღე იწვა საავადმყოფოში და მოკვდა... ღმერთის ნება თუ იყო.
− გაუხვიე, ტარტაროზო! - ისმის სიბნელიდან. - რა არის, დაბრმავდი, ბებერო ძაღლო? თვალში გამოიხედე!
− წადი, წადი... - ეუბნება მგზავრი. - ასე ხვალამდე ვერ მივალთ, გარეკე!
მეეტლე ისევ ჭიმავს კისერს, მთელი ტანით იმართება და მძიმედ, მაგრამ მოხდენილად იქნევს მათრახს. მერე რამდენჯერმე იხედება მგზავრისკენ, მაგრამ მას თვალები დაუხუჭავს და, ეტყობა, მოსმენის ხასიათზე არ არის.
მგზავრი რომ ვიბორგსკზე ჩამოსვა, იონამ მარხილი ტრაქტირთან გააჩერა, კოფოზე მოიკუნტა და ისევ ერთ ადგილზე გაიყინა... სველი თოვლი ისევ თეთრად კაზმავს მეეტლესა და მის ცხენს. ამასობაში გადის ერთი საათი, ორი...
ტროტუარზე კალოშების ბრახა-ბრუხითა და ერთმანეთის ლანძღვა-გინებით მოაბიჯებს სამი ახალგაზრდა: ორი მათგანი მაღალია და გამხდარი, მესამე კი - მომცრო და კუზიანი.
− მეეტლევ, პოლიციის ხიდისაკენ! - გამომაფხიზლებელი ხმით უყვირის კუზიანი. - სამნი ვართ... ორ გრივნას მოგცემთ!
იონა სადავეებს არხევს და პირს აწკლაპუნებს. ორი გრივნა - მიუღებელი ფასია, მაგრამ მას ფულისთვის არ სცხელა... მანეთიანი იქნება თუ შაურიანი - ახლა მისთვის სულ ერთია, მთავარია, მგზავრები ჰყავდეს...
ახალგაზრდები ჯიკაობითა და გინებით უახლოვდებიან მარხილს და სამივე ერთად მიძვრება დასაჯდომი ადგილისაკენ.
ატყდა დავა იმ საკითხის გადასაწყვეტად, თუ რომელი ორი უნდა დაჯდეს და რომელი ერთი - დადგეს? ხანგრძლივი ჩხუბის, ჭირვეულობისა და დამუნათების შემდეგ გადაწყვიტეს, რომ კუზიანი, როგორც ყველაზე დაბალი, უნდა დამდგარიყო ფეხზე.
− აბა, გარეკე! - ზრიალით ამბობს კუზიანი და კეფაში ასუნთქებს იონას. - მადიდა მინაა თუ რა! ეს რა ქუდი გქონია, ძმაო! უარესს მთელ პეტერბურგში ვერ იპოვი...
− ჰი... ჰი... - იცინის იონა. - რაც არის, არის...
− აბა, შენ, - რაც არის, არის, - გარეკე-მეთქი! მთელი გზა ასე უნდა იღოღო? ჰოო? კისერში ხომ არ გინდა, წაგითაქო?
− თავი მისკდება... - ამბობს ერთ-ერთი მაღალი. - გუშინ დუკმასოვებთან მე და ვასკამ ოთხი ბოთლი კონიაკი დავლიეთ.
− არ მესმის, რაში გჭირდება ტყუილი... - გული მოსდის მეორე მაღალს. - პირუტყვივით იტყუები!
− ღმერთმა დამსაჯოს, თუ მართალს არ ვამბობდე...
− ეგ ისეთივე სიმართლეა, როგორც ის, რომ ტილი ახველებს.
− ჰი-ჰი! - ქირქილებს იონა. - რა მხიარული მგზავრები მყავს!
− ფუი, ეშმაკმა წაგიღოს! - აღშფოთებულია კუზიანი. - წახვალ, თუ არა, შე ჭირიანო ბებერო? ასე ვინ დადის? აბა, ერთი მისცხე მათრახი! ეშმაკმა წაგიღოს! მისცხე, მისცხე მაგრად!
იონა გრძნობს მის ზურგს უკან როგორ ცმუტავს კუზიანი და როგორ ებზარება ხმა. ესმის, როგორ ლანძღავენ, უყურებს ხალხს და მარტოობის შეგრძნება თანდათან გულიდან უქრება.
კუზიანი მანამდე ილანძღება, სანამ ექვსსართულიანი გინება ყელში არ გაეჩხირა და ხველება არ აუტეხა. აყლაყუდებმა ვიღაც ნადეჟდა პეტროვნაზე დაიწყეს ლაპარაკი. ხანმოკლე პაუზას დალოდებული იონა კიდევ ერთხელ ბრუნდება მათკენ და ლუღლუღებს
− მე კი იმკვირია... ისა... ვაჟი მომიკვდა!
− ყველანი მოვკვდებით... - ოხრავს კუზიანი და ხველების შემდეგ ჩამოდენილ დორბლს იწმენდს პირიდან. - აბა, გარეკე, გარეკე! არა, ბატონებო, ასე აღარ შემიძლია მგზავრობა, ეს კაიხანს ვერ მიგვიყვანს...
− შენც ადექი და მსუბუქად წაახალისე... კისერში წაუთაქე!
− შე ჭირიანო ბებერო, გესმის? კისერს მიგიჩეჩქვავ! შენისთანებს თუ ვებოდიშე, ფეხით მოგვიხდება სიარული! გესმის, გველეშაპო? თუ, ჩვენი სიტყვები ფეხზე გკიდია?
და იონას უფრო ესმის მუჯლუგუნების კვრის ხმა, ვიდრე გრძნობს.
− ჰი... ჰი, იცინის იგი, - რა მხიარული ბატონები არიან... ღმერთმა ჯანმრთელობა მისცეთ!
− მეეტლევ, ცოლი გყავს? - ეკითხება ერთ-ერთი აყლაყუდა.
− მე? ჰი... ჰი... რა მხიარული ხალხია... ახლა ერთადერთი ცოლიღა მყავს - შავი მიწაა ჩემი ცოლი... ჰი... ჰი... ჰი... მაშასადამე, სამარე! ვაჟი მომიკვდა, მე კი ცოცხალი ვარ... საოცარი რამ მოხდა, სიკვდილს გზა აერია... იმის მაგივრად, ჩემთან მოსულიყო, ჩემ ბიჭს მიადგა... და იონა ტრიალდება, რათა მოჰყვეს, როგორ მოკვდა მისი ვაჟი, მაგრამ ამ დროს კუზიანი პირს აღებს და აცხადებს, რომ, მადლობა ღმერთს, მიუღწევიათ.
იონა ორგრივნიან მონეტას მიიღებს და დიდხანს გასცქერის სადარბაზოში გაუჩინარებულ მოქეიფეებს. ახლა ისევ მარტოა და ისევ სიჩუმე სუფევს მის ირგვლივ... ცოტა ხნით მიყუჩებული ნაღველი ისევ ჩნდება და მომეტებული ძალით უფატრავს გულს.
იონას ტანჯვითა და შეშფოთებით გადააქვს მზერა კაციდან კაცზე იმ მოფუსფუსე მასაში, რომელიც ქუჩის ორივე მხარეს ავსებს. ნუთუ ამდენ ათას ადამიანში ერთიც არ მოიძებნება, რომელიც მას მოუსმენდა? მაგრამ ირგვლივ ხალხი გამალებული მოძრაობს და ვერ ამჩნევენ ვერც იონასა და ვერც მის ნაღველს...
მისი სევდა კი იმოდენაა, საზღვრები არ აქვს. ახლა გული რომ გაუსკდეს იონას და მისი ნაღველი გადმოიღვაროს, ალბათ, მთელ ქვეყანას წალეკავდა, მაგრამ ჯერ კი ვერავინ ამჩნევს. მისმა სევდამ მოახერხა უუმცირეს ნაჭუჭში მოთავსებულიყო ისე, რომ დღისით, მზისითაც კი შეუმჩნეველი გახდა...
იონა მეეზოვეს დაინახავს, ტომსიკით ხელში, და გადაწყვეტს, გამოელაპარაკოს.
− რა დრო იქნება, ჩემო კარგო? - ეკითხება იონა.
− მეათე დაიწყო... აქ რას უდგახარ? გაიარე!
იონა რამდენიმე ნაბიჯზე სცილდება მეეზოვეს, ისევ იკუნტება და ნაღველს ეძლევა... ადამიანებთან გამოლაპარაკება უკვე უსარგებლოდ მიაჩნია. მაგრამ არ გადის ხუთი წუთიც, რომ ისევ შეიმართება, მთელი ტანით, თავს გაიქნევს, თითქოს მწარე ტკივილი იგრძნოო, და სადავეებს მოსწევს... მას მეტი აღარ შეუძლია...
„სადგომში დავბრუნდები“, - ფიქრობს ის. - ასე სჯობს! ცხენიც, თითქოს მიუხვდა მხედრის ფიქრებსო, ჩორთით გარბის. საათნახევრის შემდეგ იონა უკვე დიდ, ჭუჭყიან ღუმელს უზის. ღუმელზე, იატაკზე, სკამებზე ხალხი ხვრინავს. ჰაერი დახუთულია... გაჰყურებს იონა მძინარე ადამიანებს, იქექება და ნანობს, ასე ადრე რომ დაბრუნდა შინ.
„შვრიის ფულიც კი ვერ ვიშოვე, ალბათ, ამიტომაც მიწუხს გული. კაცი, რომელმაც თავისი საქმე კარგად იცის... როცა თვითონაც მაძღარია და ცხენიც მაძღრად ჰყავს, მუდამ დამშვიდებულია...“ ერთ კუთხეში ახალგაზრდა მეეტლე წამოდგა, იხვივით ყიყინებს ნამძინარევი და წყლიანი ვედროსკენ იწევს.
− მოგწყურდა? - ეკითხება იონა.
− მწყურია, მაშ!
− ჰოდა, ღმერთმა შეგარგოს... მე კი, ძმაო, შვილი მომიკვდა... არ გაგიგია? იმკვირია, საავადმყოფოში!... როგორ მოხდა და... იონა უყურებს, რა ეფექტი მოახდინა მისმა ნათქვამმა, მაგრამ ვერაფერს ამჩნევს. ახალგაზრდას თავზე რაღაც წაუფარებია და უკვე სძინავს.
მოხუცი ოხრავს და იქექება. როგორც იმ ახალგაზრდა მეეტლეს სწყუროდა წყალი, ისე სწყურია მას ლაპარაკი. ერთი კვირა ჯერ არ გასულა, რაც ბიჭი მოუკვდა და ამაზე ჯერ არავისთან ულაპარაკია... უნდა, რომ დალაგებით მოჰყვეს, აუჩქარებლად, თუ როგორ გაუხდა ბიჭი ავად, როგორ იტანჯებოდა, რა თქვა სიკვდილის წინ, როგორ დალია სული...
უნდა, აღწეროს, როგორ დამარხა, როგორ დაბრუნდა საავადმყოფოში გარდაცვლილის ტანსაცმლის წამოსაღებად...
ისიც უნდა თქვას, რომ სოფელში ქალიშვილი ჰყავს, ანისია... მის შესახებაც შეუძლია ბევრი რამის თქმა... განა ცოტა აქვს სათქმელი? მსმენელი უნდა ოხრავდეს, კვნესოდეს, ხმით მოსთქვამდეს... ისე, უკეთესია, დედაკაცებს უამბოს. მერე რა, რომ ჭკუა არა აქვთ, ორი სიტყვის შემდეგ ცრემლად დაიღვრებიან.
„წავალ, ცხენს მაინც დავხედავ, - ფიქრობს იონა. - ძილი სად გამექცევა, ყოველთვის მოვასწრებ... ისე გამოვიძინო, რომ... “ იონა იცვამს და თავლაში მიდის. იქ არის მისი ცხენი. გზაში თივასა და შვრიაზე ფიქრობს, ფიქრობს ამინდზეც... როცა მარტოა, შვილზე ფიქრი არ შეუძლია... ლაპარაკით კი ილაპარაკებს ვინმესთან, მაგრამ მარტოობისას მისი სახის წარმოდგენა და მასზე ფიქრი გაუსაძლისად შემზარავია...
− იცოხნები? - ეკითხება იონა ცხენს და მოელვარე თვალებში შესცქერის. - ღეჭე, ღეჭე. თუ შვრიისათვის ფულს ვერ ვიშოვით, თივა მაინც გვექნება... ჰო... დავბერდი უკვე, მეეტლედ აღარ გამოვდგები... ჩემს შვილს უნდა ემუშავა და არა მე... აი, ვინ იყო ნამდვილი მეეტლე... ოღონდ დასცლოდა სიცოცხლე...
იონა ერთხანს დუმს და მერე აგრძელებს: - ასეა, საქმე, ჩემო ფაშატო... აღარ გვყავს კუზმა იონიჩი... იმქვეყნად გადაბარგდა... სულ უბრალოდ მოკვდა... აი, შენ რომ, ვთქვათ, კვიცი გყოლოდა, შენ ხომ მისი ღვიძლი დედა იქნებოდი... და უცებ, ვთქვათ, ერთხელაც ადგა და შენი ჭირი წაიღო კვიცმა... განა გული არ დაგწყდება, არ შეგეცოდება?
ცხენი იცოხნება, უსმენს და პატრონს ხელებზე ასუნთქებს...
იონა თხრობის ეშხში შედის და ცხენს ყველაფერს უამბობს...
